"Araz axır, Kür baxır"

Dəmir Çeşməlinin təzə kitabı

Sizə təqdim etdiyim bu kitab həm tərtibatına, həm də fikir yükünə görə diqqət çəkəndi. Yəni sözün həqiqi mənasında kitab ilk görünüşdə özü-özünü təqdim edir. Dərhal hiss edirsən ki, masanın üzərindəki şeir kitabıdı. Bax elə şeir kitabı barəsində düşüncələrimi sizinlə bölüşərkən bir az ötən illərə qayıtmaq istəyirəm.

Bir xeyli bundan öncə Dəmir Çeşməlinin yaradıcılığı ilə tanış olmaq imkanı qazandım və onun şeirləri diqqətimi çəkdiyindən oxuculara bu haqda məlumat verməyi özümə borc bildim. Çünki təzə sözü, yaxşı sözü hamıya tanıtmaq mənim içimdən gələn bir istəkdi. Çalışıram ki, yaxşını, təzəni hamı görsün, ondan hamı xəbər tutsun. Beləcə, başladı Dəmir Çeşməli ilə mənim söz tanışlığım. Sonra müəlliflə telefon əlaqəmiz oldu. Və nəhayət, günlərin birində rastlaşdıq. Bu dəfə o, mənə öz təzə kitabını hədiyyə etdi. Həmin kitab "Araz axır, Kür baxır" adlanır.

Kitabın redaktoru İslam Sadıqdı. Öncədən deyim ki, kitabdakı şeirlərin janrı da, ovqatı da, hətta düzümü də bir kök üstündə köklənib. Həmin kökün adı da səmimiyyətdi.

Kitaba ön sözü dəyərli ədəbiyyat adamı, filologiya elmləri doktoru, Azərbaycanın tanınmış tənqidçi-publisisti Vaqif Yusifli yazıb. Vaqif müəllim vurğulayr ki, "Böyük Poeziya dünyasında hərənin öz yeri, öz məqamı var. Yeganə Dünyadı ki, burada hər kəs başqasını yox, öz taleyini yaşayır". Bu fikirlərə birmənalı şəkildə şərik olmaqla yanaşı, onu da qeyd etmək istəyirəm ki, öz taleyini yaşayanlar daha çox həm də öz talelərini yaşayırlar, öz duyğularını ifadə edirlər. Bax, bu şeirdə olduğu kimi:

Qar əl tutur, qara çəkir,

Kar yoxa, yox kara çəkir.

Çəkən çəkir, hara çəkir,

Boran düşür yaz ömrümə.

Göründüyü kimi, təkcə təbiət deyil, həm də insanın öz maddi-mənəvi durumu, öz iç dünyası, xüsusi olaraq onun dünyaya baxışları mütləq əlimdən yapışıb öz ardınca aparmağa çalışır. Çünki könül verdiyin, ruhunu təslim etdiyin nəsnələr həyatının bir parçasına çevrilən anda sən daha çox sözün adamı olursan. Sözün içində olursan. Ona görə də burda düşünmək, nəyisə dəyişmək, kəsəsi neyləmək barədə qərar qəbul etmək çox çətin olur. Məhz bu çətinliyin odundan-alovundan doğulan söz son anda sənə rahatlıq gətirir.

Ocaq közü haqdı - haqqım,

Haqqın üzü haqdı - haqqım.

Allah özün haqdı - haqqım,

Haqqım olmur, ola neynim.

Və yaxud:

Zirvə dedim, zirvələndik

Baş əydi hər qaya, hər dik.

Sevgimizlə sevib sevdik,

Bu yoldan dönmədik şükür.

Bəli, əslində hər bir işin sonunda insanın içindən keçən o rahatlıq hissi şükürə çevrilməlidi. Təəssüf ki, bəziləri şükür etməyi ya xoşlamır, ya da bacarmır. Amma ilhamlı olanlar başları üzərində ilham pəriləri fırlanan, ürəkləri Allah dərgahında dinclik tapan söz adamları şükür etməyi bacarırlar. Çünki onların könlünə də, ömrünə də sözü, sözün işığını məhz şükür sahibi çiləyir. Məsələn, şair yazır:

Bu dünya "get-gəldi", atam,

Gəlib gedən bildi, atam.

Ürəyim mənzildi, atam,

Məskunlaşıb yaşayan var.

Həqiqətən də ürəyimdəki, yəni poetik dildə deyilən mənzil həmişə qonaqlı-qaralı olmaqla yanaşı, daimi sakinin də ünvanı olur. Bax, Dəmir Çeşməlinin sevgi dolu ürəyi məhz öz sahibinin pərvanəsi olmaqla bahəm onu gülüdürməyi də, ağlatmağı da bacarır və bəzən bunu elə saxavətlə edir ki, şair sızıltıdan yox, hisslərdən, duyğulardan yazır. Özü də o yazının içində göz yaşları da olur.

Durnalar dönmədi, payız həsrətim,

Ay yerə enmədi, ulduz həsrətim.

Məhəbbəti susdu o qız həsrətim,

Həsrəti köksümə sıxdım ağladım.

Və yaxud:

Dünyanın nəfəsi niyə təngiyir?

Ağrısı, acısı, yükü bilinmir.

Qaməti ucalmır, boyu ləngiyir,

Çöhrəsi saralır, kökü bilinmir.

Mən bu ürək pıçıltıları ilə mayalanmış şeir çələngini gözdən keçirdikcə diqqətimi çəkən bir məqam da Dəmir Çeşməlinin qoşmaya və bütövlükdə xalq yaradıcılığından qaynaqlanan poetik üsula üstünlük verdiyinin şahidi oldum. Gördüm ki, şair demək olar ki, bütün şeirlərində xalqdan, eldən-obadan gələn qaim-qədim bilgilərə çox böyük meyl göstərir, onlardan bacardığı kimi bəhrələnir. Hətta əksər söz adamları kimi bu dünyaya üz tutanda da fikirlərini həmin o çalarlardan istifadə etməklə çatdırır və yazır:

Nə verib, nə alır, bilir ,

Ağlada-ağlada gülür.

Nə dirilir, nə də ölür

Bu dünya...

Və yaxud:

Dağı arana gətirdim,

Aranı dağda bitirdim.

Bir ömrü sona yetirdim,

Yozduğumu yaza bildim.

"Araz axır, Kür baxır" kitabında Dəmir Çeşməlinin xeyli bayatıları da yer alır. Bu bayatıların hər birində şair öz hisslərini, duyğularını çox yığcam bir şəkildə ifadə etməyi bacarır. Belə ki, bayatıların təkcə fikir yükü yox, həm də onun dilə, ürəyə yatımlılığı da diqqət çəkəndi. Məsələn:

Əzizim, Araz axır,

Təklənib Araz axır.

Görən görür, görünmür,

Kür baxır, Araz axır.

Və yaxud:

Əzizim, yolda qaldı,

Yollar da yolda qaldı.

Mənim yarım gəlmədi,

Gözlərim yolda qaldı.

Sizə təqdim etdiyim bu kitabın şeir yükü əvvəldə dediyim kimi oxucu marağına səbəb olmaq haqqını qazanıb. Odur ki, Dəmir Çeşməlini bu maraqlı şeir çələnginə görə təbrik edir, ona daha böyük uğurlar diləyirəm.

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.-2014.-18 mart.-S.6.