LAÇIN DAĞLARININ ŞAİRİ

(İlham Qəhrəmanın yeni şeirlər kitabı haqqında)

Bu il aprelin 24-də istedadlı şair İlham Qəhrəmanın 55 yaşı tamam olacaq və mən istəyirəm ki, onun yenicə çapdan çıxan "Sevgi durna çırağıdır" şeirlər kitabından söz açmaqla onu qabaqcadan təbrik edim. Çünki bu şeir kitabıyla İlham Qəhrəman poeziyada təsadüfi olmadığını, bir şair kimi tam formalaşdığını sübut edir.

İlham Qəhrəman indi bizim həsrətlə yad etdiyimiz Laçında dünyaya gəlib və onun təzə kitabındakı şeirlərin bir qismi də Laçınla bağlı kədərini ifadə edir. Təbii ki, o, içindəki kədəri və artıq qaysaq bağlamış yaraya çevrilmiş bu dərdi elə ifadə edir ki, bu poetik hisslər təkcə onun dərdinə deyil, bizim dərdimizə də çevrilir. Şairin hünəri də elə bundadır: əvvəl dərdini danışanın dərdini dinləyirsən, sonra özün də o dərdin əsiri olursan. Əlbəttə, biz İlham Qəhrəmanın çəkdiyi o qəhrin, o kədərin tam yükünü çəkə bilmərik, amma onun dərdi bizim də dərdimizə çevrilirsə, biz də o hissləri yaşamış oluruq. "Bu gecə evimiz yadıma düşdü" deyir İlham və biz də onunla bahəm xəyalən Laçının Sus kəndindəki evinə yollanırıq:

Nə vaxtdı sayırıq günləri, ayı,

Nə vaxtdı sağ gözüm Zabux çayıdı,

Nə vaxtdı sol gözüm-Həkəri çayı.

O vaxtdan boğazım Çayqovuşandı.

Bu da bir gecədi belə yaşandı, -

Bu gecə evimiz yadıma düşdü.

Nə yaman uladı yurdda qalan it,

Canavar olacaq sənin balan, it.

Dolan, xəyalımtək yurdda dolan, it,

Bu gecə evimiz yadıma düşdü.

Gəzdim dağlarını cığırınacan,

Üzdüm yollarında çarığımacan,

Qara danamızın axurunacan -

Bu gecə evimiz yadıma düşdü...

Bu gecə gözümdən getmədi Laçın.

İlhamın Laçın həsrəti digər şeirlərində də beləcə qəmli-qəmli yol gedir: o, Laçın işğal olunandan ta bugünəcən onu yad etməkdən yorulmur. Deyir ki: "Dağda kənd, kənddə bağ, ağacda yuva, Kənd dağda, quşlar da yuvada qaldı"- bu həsrətin nə ağırlıqda, nə böyüklükdə olduğu başqa şeirlərində də nəzərə çarpır. İnsan üçün evindən, həyətindən, kəndindən, obasından, dağlarından başlanır Vətən və indi İlham Qəhrəman da doğma laçınlılarıtək Vətəndən Vətənə boylanır. İlk laylasının çalındığı o evdən, çəmənində, çölündə gəzdiyi o kəndindən iyirmi ildən artıq bir zaman ayırır onu və illər keçdikcə o həsrət qarşısıalınmaz bir məhəbbətə çevrilir:

Bu gün gah kürətək qızmar,

Gah da qış kimi ayazam.

Dünya bir ağ kağız ola,

Mən də bircə kəlmə yazam:

Laçın.

Başdan düşən yaylıq kimi

Düşən bayrağı demədim.

Qollarımın üstə alıb

Sənə bir ağı demədim,

Laçın.

Şeirin sonuna diqqət yetirək:

Sudan çıxan balıq kimi

Ağzımı açıb-yumuram.

Bir əsgər çıxmır yuxumdan -

Əldə bayraq, dildə "Urra,

Laçın"!

Bu sonuncu misra Laçın həsrətli şeirlərin üstünə bir işıq zolağıtık düşür və istərdik ki, belə misraların və ümumən içində qələbəmizə inam ifadə edən şeirlərin sayı çox olsun. Əlbəttə, Laçın dağlarını, o kəndi, o həyəti, o bağları həsrətlə yad etmək lazımdır və bu həsrət təbiidir. Amma bu həsrətin bir sonu da olsun gərək... Fransız yazarı G.Apollinerin bir sözü var: "Ruhən işğal olunmaq fiziki işğaldan daha dəhşətlidir". İlham Qəhrəman bir şeirində deyir ki: "Başımı götürüb çıxacam evdən, O əsir dağları deyib gedəcəm. Yoluma yeməyə çörək qoymayın, Yol boyu həsrəti yeyib gedəcəm... Deyin, ovçulara səhv salmasınlar, Canavar dərisi geyib gedəcəm". Bax, həsrətin sonu belə bitəcək. İndi söz kimi deyilir, gün gələcək "Urra, Laçın!" sədasında...

Laçın həsrətli şeirlərdə DAĞ obrazı da diqqətdən yayınmır. Bu, elə həsrətin öz obrazıdır. Ucalığın, möhtəşəmliyin mücəssiməsidir dağlar, amma indi onlar da azad deyil. İlhamın və bütün laçınlıların da ən böyük arzusu o dağları azad görməkdir:

Tanrı möhlət verə, qismətim ola -

Qayıdam yenə də çıxam dağlara.

Əllərimi qoyub qaşımın üstdə,

Bir ürək dolusu baxam dağlara.

Bu könlün taxtından enən Şah kimi,

Görən, saxlayırmı sular şəklimi...

Təklənib döyülən bir uşaq kimi

Gözümün yaşını sıxam dağlara.

Görən nə yazıbdı alnıma Yazan?..

Dağlara yazmasa-alnımdan pozam.

Bir bulaq üstündə qəbrimi qazam,

Qarışam dağlara, axam dağlara.

İlham Qəhrəmanın kitabına ön söz yazan tənqidçi İradə Musayeva çox doğru qeyd edir ki, "İlhamın şeirlərində kədər mücərrəd məfhum anlayışından çıxıb, canı, ruhu, siması hiss olunacaq dərəcədə obrazlaşıb. Kədər-yaradan, ağrıdan axıb tökülən əzab simvolu-qan təhlükəsi həddindədir". Bəli, İlhamın şeirlərində Kədər doğrudan da obraza çevrilir. Təkcə Laçın həsrətini ifadə edən şeirlərdə deyil, digər mövzularda da o Kədər canlı varlıq, canlı səs kimi gözə görünür. Və bu şeirlərdə Kədər təkcə əzab, sarsıntı kimi deyil, lap canlı varlıq kimi qarşına çıxır.

Laçında

sinədəki evimizin

çəpər qolları

tut dizlərini

qucaqlayıb qaldı...

Xırdalanda-

qəbristan yanında

atamın qolları

dizlərini

qucaqlayıb qaldı...

Atamın dizləri

evimizin dizləri kimi

qurudu.

- deyir və biz bu həsrətin onun içini necə alovlandırdığını hiss edirik. Yaxud, deyəndə ki: "Öləndə saçımı dara, sevgilim" ...bu misrada da başqa bir həsrətin səsini eşidirik. Yaxud, "Vətən oxşaması" şeirində də daha müqəddəs bir Kədərin ifadəsi olan misralarla, bəndlərlə qarşılaşırıq: "Yurd itkisi elə ağır, - Tay tutulmaz hər itkiyə. Yer yarıla yerə girəm, - Mən baxmayam xəritəyə. Hansı dərdini söyləyim - Birdimi, beşdimi Vətən?" - bu misralarda da həsrət, kədər şahə qalxır və bu hisslər də ürəkdən gəlir.

İlham Qəhrəmanın ağrılı, qüssəli şeirlərinin poetik tərəfinə gəldikdə, deyə bilərik ki, bu şeirlərdə onun bir şair kimi axtarışları öz bəhrəsini verir. İlham istər hecalı, istərsə də sərbəst şeirlərində həmişə təzə söz deməyə çalışır. O, ruhən ənənəvi şeir üstə köklənən şairdir, amma maksimum dərəcədə ənənəvi şeirin şablonlarından qaçır, həmişə çalışır ki, dediyi sözün obrazlı ifadəsinə çalışsın. Deyəndə ki: "Qarabağ alınmadan ölsəm, Başdaşıma həkk edərsiz: Bir səbət gül-tökülü, Ondan üstə Bir ağlar göz şəkili"-bu balaca şeirdə bədii təsvir vasitələrindən heç biri iştirak etməsə də, şeir bir vəsiyyət anlamı kimi öz poetik ifadəsini tapır. Amma indi köhnədən yazdığı, amma bu kitaba daxil etdiyi "Payıza qoşulub getməyim gəlir" şeirindən bu parçaya diqqət yetirək:

Baş aça bilmədim dünya sirr imiş,

Dünya ağlamağa yaxşı yer imiş;

Ürək Xəzər imiş, dərd də Kür imiş -

Payıza qoşulub getməyim gəlir,

Bu sarı payızda itməyim gəlir.

Bu şeirdə İnsan-Payız obrazları qoşalaşır və bu vəhdət özü ayrıca obraza dönür. İlhamın "Sabunçu ritmləri" və "Dağ mənzərələri" şeirlərinə gəldikdə isə bu şeirlərdə rəssamlıq duyğusu ilə şairlik hissi birləşir. Sözlər rənglərə, cizgilərə, sonda isə şeir-tabloya çevrilir.

Bura Şərqdi-

tor kimi bir-birinə

çulğaşıq evlərdə

keçmişin

həzin simfoniyası,

yöndəmsiz, -

əyri-müyrü küçələrin

öz harmoniyası var.

Nələrə şahiddir

bu qənbər küçələr,

bu daş küçələr,

Kasıb qoca kimi

Əyni nimdaş küçələr.

İlham Qəhrəmanın sevgi şeirləri haqda da xoş sözlər söyləyə bilərik. Onun ikimininci illərdə yazdığı sevgi şeirlərində cavanlıq eşqi ilə kamillik yaşının sevgisi qoşalaşır. Ürəkdə o eşq, o sevda hələ də yaşayır, eyni zamanda o sevgiyə nurani bir baxış da əlavə olunur. Artıq sevginin baharı ilə payızı arasında məsafə yox olur. Sevgi iztirablarını indi sevgi haqqında düşüncələr əvəz edir:

Tanrı xoş saatında

Məni yadına saldı.

Bundan gözəl yol varmı

Sevgi ürəyə yoldu.

Təzələndim-elə bil

Dağlara qar ələndi.

Sevgisiz olan bəndə

Mürəkkəbsiz qələmdi.

İlham Qəhrəmanın "Sevgi durna çırağıdır" yeni şeirlər kitabı haqda söhbətim burada tamamlanır və mən təkcə öz adımdan deyil, onu tanıyan, sevən oxucuları adından da şairə uğurlar diləyirəm, 55 yaşını təbrik edirəm... Və bunu da nəzərinə çatdırıram ki, o, daha sanballı şeirlərlə sevindirsin bizi, həm də yeni kitabında ancaq təptəzə şeirləri olsun.

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2014.-19 mart.-S.6.