BİR ÖMRÜN BEŞİNCİ
FƏSLİ
("Bizdən uzaq bizə yaxın
doğmalar" silsiləsindən)
Bizdən uzaqda,
Rusiyanın paytaxtı Moskvada daha bir şairimizi sizə tanıtmaq istəyirəm. Əslində, onu tanıtmağa elə
bir ehtiyac yoxdur, çünki Afaq Şıxlı Azərbaycanımızla
sıx ələqə saxlayır, hər yeni şeirlər
kitabı çıxanda Bakıya gəlir, ədəbi
sevincini dostlarıyla, qohumlarıyla, yazarlarla
bölüşür. O, 1000-dən artıq şeir və
hekayələrin, türk və rus müasir ədəbiyyatından
bədii tərcümələrin və eyni zamanda, altı
kitabın müəllifidir.
Əsərləri rus, türk, fransız və ingilis
dillərinə tərcümə olunub. Açığını
deyim, mən onun "Ömrümün beşinci fəsli"
şeirlər kitabından başqa heç bir kitabının
üzünü görməmişəm. Amma
elə bircə kitab və bu kitabda toplanan 140 şeir sübut
edir ki, Afaq Şıxlı istedadlı şairdir. Digər tərəfdən, müasir Azərbaycan
poeziyasının görkəmli bir nümayəndəsi-Məmməd
İsmayıl "Ömrümün beşinci fəsli"nə
gözəl bir ön söz yazmışdır. Əslində, bu ön sözlə M.İsmayıl
Azərbaycandan uzaqda yaşayan bir həmyerlimizin - bir zərifin
poetik istedadını kəşf etmişdir. Yazıda Məmməd müəllimin fikirlərinə
müraciət edəcəyik.
Öncə Afaq Şıxlının bir şair kimi
özünəməxsusluğunu qeyd etmək istəyirəm. Sənətdə,
xüsusilə poeziyada özünəməxsusluq birinci
sırada durur. Böyük şairimiz Səməd
Vurğun deyirdi ki, özünəməxsusluq böyük
sözdür. Əgər sən buna nail
olursansa, deməli, bir şair kimi özünü təsdiq
edirsən.
Afaq xanımın şeirləri bugünkü
poeziyamızın yaxşı mənada səviyyəsini əks
etdirir. O da həmkarları
kimi ənənəvi mövzulara müraciət edir yaxud lirik
"mən"in fikir və duyğularını poeziya dilinə
çevirir. Lirik qəhrəmanın
timsalında Vətənini, təbiəti, həyatı və
onun gözəlliklərini sevir, "Mən və
Dünya" poetik dialoqu vasitəsilə müasirimizin etik,
estetik kredosunu müəyyənləşdirir. Ancaq bütün bunların hamısında öz
sözünü deyir, fikrini orijinal şekildə ifadə etməyə
çalışır.
Dünya haqqında onlarla, yüzlərlə, hətta
minlərlə şeirlər yazılıb, deyim ki, bir-birinə
oxşarları çoxdur. Amma Afaq
Şıxlının "Bu dünya belə
dünyadı" şeiri bir kimsənin şeirinə bənzəmir.
Dözməyəsən
neyləyəsən,
Bu dünya belə dünyadı.
Bəzən
sərtdi qaya kimi,
Bəzən də pilə dünyadı.
Hikməti
var hər daşında,
Hərə
bir can savaşında.
Bilməzləri
iş başında,
Biləni kölə dünyadı.
Sirr
körpüdü gen sinəsi,
Açılmazdı məngənəsi.
Sevincləri-qum
dənəsi,
Dərdləri-şələ dünyadı.
Bağlanıbdır
haqqa yolu,
Nə sağı var, nə də solu.
Gündüzləri
ümid dolu,
Gecəsi-tələ dünyadı.
Kimi
"ömür-fani" deyir,
Kimi
"zaman-cani" deyir,
Kimi
"həyat-ani" deyir,
Bu dünya belə dünyadı.
Bədii təzadlar üzərində qurulan bu şeirdə
DÜNYA obrazı müəllifin özünəməxsus
fikirlərini əks etdirir və bu fikirlərin poetik ifadəsi
də səni qane edir. Ümumiyyətlə, obraz yaratmağa
meyli biz Afaq Şıxlının digər şeirlərində
də görürük. Onun bir neçə
şeiri qürbət mövzusundadır. Azərbaycana,
Bakıya, ata-baba məskəni Qazaxın Şıxlı kəndinə
bir qürbət havasından boylanan Afaq xanım bu hissləri
təqdim etmək üçün axtarışlar aparır.
Qorxuruq
yad eldə tapşıraq canı...
Elə qərib kimi bükülək ağa.
Bir də
görənməyək Azərbaycanı...
Gömülək bu ögey, soyuq torpağa.
Afaqın qürbət şeirlərini onun Vətən
şeirlərindən təcrid etmək olmaz. Uzaqda Vətənlə
bağlı yazılan şeirlər daha təsirli, emosional
olur. Olsun ki, Afaqın həm qürbət,
həm də Vətən şeirləri bir qədər minor
çalarlıdır (Almas Yıldırımın şeirlərini
xatırladır bəzi məqamlarda). Amma
bu şeirlərdə böyük səmimiyyət var,
yalançı vətənpərvərlikdən uzaqdır.
Canım
Vətən!
Anasını
qorumayan oğulları
doğan
Vətən!
Kədərini
ağartmayıb sinəsində
boğan
Vətən!
Övladlrı
dərbədiyar,
Torpaqları
dağım-dağım,
Ümidləri
param-parça olan Vətən!
Elə güman eləməyin ki, Afaq
Şıxlının şeirlərində qəm, kədər
motivləri üstünlük təşkil edir. Əlbəttə,
belə deyil. Onun nikbin, misralarından işıq
süzülən şeirləri də az
deyil.
Şairin özünəməxsusluğunu
açıqlayan bir əsas cəhət onun şeir dili ilə
bağlıdır. Məmməd İsmayıl çox doğru qeyd edir ki:
"Ədəbiyyat dil hadisəsidir. Hər
şeydən əvvəl Afaqın şeirlərində
mükəmməl, coşqulu və axıcı bir dilin
varlığı razılıq doğurur. Onun misralarındakı hər söz canlı, yerində
və dipdiridir. ...Afaqın əsərlərindəki bu
axıcılığı onun "Şıxlı" nəslindən
olmasında da axtarmaq olar". Daha sonra Məmməd
İsmayıl yazır: "Sən mənim ömrümün
beşinci fəsli" kitabına toplanmış şeirlərdə...
Qazax-Tovuz aşıqlarının ruhi halında yazılan
qoşmalara da rast gəlmək olur, fikrin sərbəstliyini
içində barındıran şeir biçimlərinə
də! Bir tərəfdə saza, sözə, Vaqif, Vidadi, Dilqəm,
Azaflı Mikayıl kökünə köklənən
aşiqanə qoşmalar, o biri tərəfdə
çağdaş ritmləri öz içinə alan Mikayıl Müşfiq, Əli Kərim ruhi
halları!"
Afaq Şıxlının həm hecada, həm də sərbəstdə
yazdığı şeirlərin içində dilimizin
gözəlliklərini əks etdirən nümunələr
çoxdur. Gətirdiyimiz şeir parçaları da bunu
sübut edir.
Kitabın adı ilə bağlı bir açıqlama
da vermək olar.
Fikrimizcə,
ömrün beşinci fəsli qürbətdə keçən
ömür ola bilər. Yaxud,
sevgini də ömrün beşinci fəsli hesab etmək olar.
Amma söhbət addan yox, bu adı ümumi
şəkildə mənalandıra biləcək şeirlərdən
gedir. Belə qərara gəlmək olur ki,
ümumi şəkildə ömürlə, günlə
bağlı mətləblər ömrün beşinci fəsli
sayıla bilər. Bura qürbət
sıxıntısı da daxildir, sevən bir ürəyin
hıçqırıqları da, Vətən
üçün canından keçməyə hazır olan
bir yurddaşımız da ömrün beşinci fəslinə
qədəm qoyur, sevgi yolunda hər əzaba dözən
müasirimiz də...
Qeyd edim ki, Afaq Şıxlının sevgi şeirlərində
də mümkün qədər ənənəvi deyimlərdən,
sevgiyə standart münasibətdən qaçma dərhal nəzərə
çarpır. Ya da bəzi məqamlarda lirik qəhrəmanın
monoloqlarını dinləyir, onun sevgi ilə bağlı
duyğularının izinə düşürük.
İstəyirəm
gül qoxuyan
Ətrin
dolu otaq olsun...
Göylər
bizə şahid dursun,
Yerlər bizə yataq olsun.
Sabah
çağı qoşa duraq
Bir aynanın qabağında.
Bu gecənin
izi qalsın
Gülümsəyən dodağında.
Bir əyləşək
süfrəyə biz,
Nə
çay olsun, nə qənd olsun-
Baxışımız
birləşəndə
Qolun mənə kəmənd olsun.
Bir
lampanın işığında
Sən yazasan, mən də baxım.
Misra-misra,
sətir-sətir
Ürəyinə sızıb axım.
Görürsən
ki, sevdalınam,
Sən də
elə, məndən betər!
Bir
yasdıqda qocalaq biz...
Ömür
harda bitər... bitər!
Diqqət yetirin, görün bu necə səmimi
etiraflardır.
Bu səmimi etirafların təsdiqedici pafosu ondan
ibarətdir ki, Afaq xanımın təsvir etdiyi sevgi aləmi təmizlik,
saflıq ülvilik əsasında qurulub. Deyəndə
ki: "Uzaqda olsan belə, Səni xatırlayanda gözlərimdə
bir işıq, dodağımda təbəssüm
addımlayıb keçirəm. Eşqin-doğan Günəşdi!
Bu Günəşin nurundan doya-doya içirəm..!" Yaxud:
"Mən ünvansız, kimsəsiz bir sevgini sevirdim... Səni
sevənə kimi! Məhəbbət vurğunuydum... Təbiət
vurğunuydum... Uydurduğum aləmdə xəyallarda gəzirdim,
xəyallardan bezirdim- Tənhalıq yorğunuydum... Dünyaca
gözəlliyin, cazibənin içində susmuşdu qəlbin
səsi... Seviləsi aləmdə sevməmişdim
heç kəsi-Səni sevənə kimi!" Sevginin
insanı necə dəyişdirdiyi, məhəbbətin ali bir hiss kimi sevənlərin ruhunda
parlaması... Afaq Şıxlının sevgi
şeirlərinin mətləbi, qayəsi budur. Çox istərdim ki, Afaqın bəzi sevgi şeirlərindəki
publisistik əda olmasın. Məsələn,
"Sevgi-bir həyatdır!" şeirində olduğu kimi:
"Sevgi bir həyatdır, yaşadır bizmi... Sevgi bir
dünyadır: sənin və mənim... Sevmək
könüllərin bir adətidir, Sevgi-yaradanın səxavətidir" . Ona görə də Afaq
Şıxlının bəzi şeirlərindəki
yavan-yalxı ifadələri, yerinə düşməyən
sözləri, ifadələri görəndə onun ən
yaxı şeirləri durur göz önündə və deyirəm
ki, aşağıdakı gözəl şeiri yazan bir
şairin ortabab şeir yazmağa əli gəlməməlidir:
Dərdim-duman,
həsrətinsə yel olmuş
Ürəyimi
aparalı il olmuş.
Aşıb-daşan
aramızda sel olmuş
Bacarırsan,
keç gözümün yaşından!
Qırmaq
olmaz bir ümidi, bir andı!
Yaxşı-yaman çiynimizdə qalandı.
Bu nə
zülüm! Ölüm belə yalandı!
Qatilimsən, iç gözümün yaşından!
Günüm
çıxmır, eşqin bağı göy mamır...
Gözlərimdən
ürəyimə hey damır...
Ömrüm
mənim, daha dözüm tablamır,
Gözlərini
aç gözümün yaşından!
Nisgilimi
desəm səbir daşına
Biçarə daş çatlayacaq boşuna.
Dörd tərəfi
götürəcək başına, -
Qaça
bilsən, qaç gözümün yaşından!
Vəssalam. Gözəl şeirdir, XXF əsrdə
yazılan yaxşı qoşmalardan biridir. Və Afaq
xanıma poeziya yolunda beləcə gözəl şeirlər
yazmağı, dünyanı poeziya dilində yeni rənglərlə,
naxışlarla bəzəməyi, cilalamağı
arzulayıram!
Vaqif YUSİFLİ
ədalət.-2014.-9 may.-S.17.