İŞIĞA DOĞRU

(Gənc şairə Nuranə Nurun şeirləri haqqında)

"Hörmətli Nuranə xanım, sizin şeirləri "Azərbaycan", "Ulduz", "Literaturnıy Azerbaydcan", Türkiyədə çap olunan "Kardeş kalemler" jurnallarında, "Ədəbiyyat qəzeti"ndə oxumuşam. Və mənə bu yaxınlarda verdiyiniz şeirləri də oxuyandan sonra aldığım zövqü o biri şeirlərin üstünə gəlsəm, təsəvvürüm daha da genişləndi və sizin şair səciyyəniz ədəbi prosesdə özünə məxsus yeri mənə dəqiq göstərdi".

Xalq şairi Nəriman Həsənzadə gənc şair Nuranə Nurun "Yoxluğuna və sağlığına" (Bakı, 2013) şeirlər kitabına belə bir isti, hər sətri qayğı ilə dolu bir müqəddimə yazıb. Əlbəttə, hansı gənc şair istəməz ki, onun şeirlər kitabı belə qayğıya, belə tərifə və səmimi sözlərə bürünməsin. Amma şairliyin çətin sınaqları da bundan sonra başlayır. Gərək şeir yollarında büdrəməyəsən, ustadın tərifi səni çaşdırmasın, eqoizm burulğanına düşməyəsən və ən əsası, başladığın yolu sonadək gedə biləsən. Nuranə Nurun "Yanaqda yağış yeri" və "Yoxluğuna və sağlığına" adlı iki şeir kitabı bizdə belə bir təəssürat oyatdı ki, o yol başlanıb və addım-addım da olsa, Nuranə xanım o yolda irəliləyir.

Nəriman müəllimin müqəddiməsi "İztirabın işığı, yaxud həyata çağırış səsi" adlanır və Xalq şairimiz Nuranənin şeirlərində bir qəlbin iztirabları haqda söz açır və yazır ki, insan bu üzüntülü iztirablara tabe olmursa, onda ali hisslər, duyğular üzə çıxır. Bu fikirlə razılaşırıq. Ancaq biz Nuranənin şeirlərinə başqa aspektdən yanaşmaq fikrindəyik. Doğrudur, onun şeirlərində üzüntü də var, kədər də var, amma bütün bunlar sevgiyə, işığa can atan bir qəlbin iztirablarıdır və Nuranənin hər iki kitabındakı şeirlərin əsas qəhrəmanı SEVGİdir.

Deyirlər ki, insan sevəndə güclü olur və xoşbəxtliyin qapılarını da döyə bilir. Bu fikrin birinci tərəfi ilə razılaşırıq, ancaq sevənlər heç də həmişə xoşbəxtliyin qapısını döyə bilmirlər. Əgər insan sevirsə, özü də bu sevgini həyatının mənasına çevirirsə, təbii ki, iztirab körpüsündən də keçməlidir. Vüsala çatmaq üçün ayrılıq zəhərini dadmalısan. Və heç vüsala çatmaya da bilərsən. Həmişə arzulayarsan ki, qoy bu hicranın ömrü uzansın. Füzuli bir beytində yazır ki, "Bilmişəm bulman vüsalın, leyk bir ümmid ilə, Gahi gah öz xatiri-naşadımı şad eylərəm".

Nuranənin şeirlərində Sevgi insanın yaşamaq haqqıdır, ürəyin daimi, əbədi mənəvi tərcümeyi-halıdır. İnsan niyə sevir, o, bu sevgi ilə xoşbəxtdirmi, əgər xoşbəxt deyilsə, niyə, nə səbəbə xoşbəxt ola bilmir? Və o, xoşbəxtlik anlamını necə dərk edir? Ən başlıcası isə, insan sevərkən hansı hissləri yaşayır, mənəvi dünyasında hansı yeni hisslər, duyğular yaranır? Bir də ki, söhbət şeirdən gedir və şair (həm də sevən insan) öz hisslərini adi kəlmələrlə yox, poeziya dililə şərh eləməlidir.

Gözlərim yol çəkir...

Bu yol gözümdən başlayır

Kimsə gözümdə itəcək.

Yavaş-yavaş yola çıxdım gözlərimdən

Gedərəm uzağı

Gözlərimin nuru qədər

Yaxını, göz qapaqlarım yorulanadək.

Gözlərimdə yorulmuşam, tükənmişəm

Bəlkə gözümdən düşmüşəm.

Dünya yaranandan bəri

"İnsan" adlanan dözüməm

Qayıdıram gözlərimdən

Bu yolun sonu özüməm.

Nuranənin şeirlərində GÖZ obrazı fikrin, hissin poetik bəyanı kimi xüsusilə diqqəti cəlb edir və istər-istəməz Füzulinin "Gözü yaşlıların halın nə bilsin mərdümü - qafil" misrasını xatırlayırsan. Bütün dərdlər, ələmlər, hətta sevinclər də öz yolunu gözdən başlayır, amma gözdən başlanan yol bitmir, "bu yolun sonu özüməm".

Niyə söhbətə gözdən başladıq? O səbəbdən ki, sevgidəki bütün təəssüflər, incik anlar, kədərin çalarları, nə varsa, hamısı gözdən keçir. Göz ürəyin aynasıdır.

Ovuclarıma hönkürəcəm doyunca.

İlk dəfə ağlayacam utanmadan,

doğulduğumda ağladığım kimi.

Ağlamaq. İnsana insan olduğunu

xatırladan ən gözəl hissdir.

Doğrudan da belədir. Ağlamaq insan xislətinin mənfiliyindən, naqisliyindən doğmur, göz yaşları, hıçqırıqlar, hönkürtülər insanın bəlkə zəifliyi, acizliyi deyil, üsyanıdır, hiddətidir.

Nuranənin lirik qəhrəmanı məhəbbət yolunda, bitib-tükənməyən bu sevda yolunda iztirabla, qəlbi üzən hədsiz üzüntülərlə uğraşsa da, səbri, dözümü tükənmir. Çünki bu sevda əbədidir. Böyük alman filosofu L.Feyerbax yazırdı ki, insan digər canlılardan təkcə təfəkkürü ilə deyil, habelə bütün varlığı ilə fərqlənir, habelə sevgisi ilə. Nuranənin lirik qəhrəmanı da bütün iztirabları, qəlb üzüntüləri ilə sevgi üçün yarandığını sübut edir, belə bir həqiqəti də nəzərə çarpdırır ki, sevmək insanın zəifliyi yox, gücüdür. Kim sevə bilirsə, bu yolda çəkdiyi bütün iztirablara baxmayaraq daxilən güclüdür. Bu, təkcə insana aid olmayıb təbiətin bütün canlılarına-cansızlarına da aiddir. "Heç kəs" şeirində N.Nur sevgi anlamına bir qədər geniş rakursdan yanaşır:

Heç kəs sahili dəniz qədər sevə bilməz,

Gündə milyon dəfə yorulmadan,

gedib, gəlib üz-gözünə sığal çəkməz.

Heç kəs ağacları quşlar qədər sevə bilməz,

Gündə min dəfə o budaqdan

bu budağına qonub, başına dolanmaz.

Heç kəs yolları addım qədər sevə bilməz,

gündə bilmirəm neçə dəfə

üzünü üzünə qoyub götürməz.

Heç kəs işığı qaranlıq qədər sevə bilməz,

Gözlərim qaralanda bildim.

Heç kəs adamı anası qədər sevə bilməz

Ana olanda anladım.

Heç bir canlı həyatı insan qədər sevə bilməz,

Ölümü düşünəndə xatırladım.

Nuranə Nurun şairlik missiyası təkcə sevgi lirikası ilə məhdudlaşa bilməz. Onun hər iki kitabında həyatın, ömrün mənası, Vətən, ana məhəbbəti, təbiətin gözəlliyi ilə bağlı düşüncələr də öz əksini tapır. Anaya məhəbbətini belə izhar edir ki, özü ana olandan sonra anaların necə böyük cəfakeş olduğunu dərk edib. Atasını isə dünyanın ən varlı adamı hesab edir. O səbəbdən ki, atası övladları naminə oddan-alovdan keçib, şalvarının dizi köhnəlsə də ona bahalı don alıb. İndi övladları ağ gündədirlər, qara günlər arxada qalıb. Vətən məhəbbəti isə N.Nurun bir şeirində belə izhar olunur.

İncimə, ay Vətən, qurbanın olum

Daha yazmaq olmur gözəlliyindən.

Dünya dəvə olsa, çəkməz yükünü,

Keçməz cənnət olsa düzənliyindən.

Axı necə yazım güldən, çiçəkdən?

Hər il çiçəkləyər, dərdim də bitər.

O körpə ağaclar qocalıb daha

Xarı bülbülümdən yox xəbər-ətər.

Bilmirəm, bəlkə də, lap elə bu gün

Bir şeir də yazım, vəsf edim səni.

Görəsən şəninə şeir yazanlar

Doğrudan daha çox sevirlər səni?

Bəlkə səngərlərdə keşik çəkənlər,

Cismini vətənə sərhəd seçənlər,

Uğrunda canından, qandan keçənlər

Az sevir vətəni, şeir yazandan?

Nurana Nur şeirlərində obrazlı ifadələr işlətməyi, bədii təsvir vasitələrinə üz tutmağı sevir və əlbəttə, bu, nə yazmağın necə yazmağa keçidi deməkdir.

Ömür kitabımda qatladığım səhifə-sən,

Arasında qurutduğum çiçək-xatirələrin,

Vərəqlərin saralmağı-həsrətin,

Oxunmamağı isə

Həsrətin özünə həsrət qatmağımdır.

Kiçik, beş misralıq bir şeirdə bir neçə təşbih işlənir və hamısı poetik fikri qüvvətləndirir, daha doğrusu, bu şeir təşbihlər silsiləsi üzərində qurulub. "Hər xəzan olan yarpaq, payız mövsümünə bir əlvidadı". "Quraqlıq" şeiri də bu təşbihlə başlayır. Sonra: "Hər yağış damcısı, Ürəyə ən azı bir dəfə daman eşqdir". Bu da uğurlu təşbehdir. Sonuncu iki misrada isə şeirin məzmun qatı tam açılır: "Ürəyimə damıb ki, bu il quraqlıq olacaq".

Deməli, gözlənilən eşq baş tutmayacaq. İndi isə "Səhər" şeirinə diqqət yetirək:

Yenə gecə paltarını geyindi əyninə göy üzü,

Yenə pəncərəmə gəldi ay gecələməyə.

Yenə yar bilib basdım bağrıma gecəni.

Sükutun ahənginə uyğun, pıçıldadım qulağına:

"Yaman darıxmışam..."

Keçirib əllərini boğazıma bayaqdan qəhər

Ağlamasaydım,

boğulardım...

Göz yaşlarım yudu yenə

göy üzünün paltarını,

apardı rəngini,

açıldı səhər.

Bu şeirdə insan qəlbi, hissi və həyəcanı ilə təbiət mənzərəsi arasında bir assosiasiya yaradılıb. Şair heç də mənzərə-peyzaj yaratmaq niyyətində deyil. Çünki göz yaşları ayrı bir ovqat yaradır. Sonuncu misralara diqqət yetirəndə bir az da Füzuli yada düşür: "Gün degil, hər gün bir ay mehrilə köksün çak edib, Təzə-təzə dağlərdir kim, qılır izhar sübh".

Əlbəttə, Nuranə xanımın şeirləri bəzi qüsurlardan da xali deyil. Təbii ki, onun bütün şeirləri eyni səviyyədə deyil. Fikrimcə, onun iki şeir kitabındakı nümunələri sərraf gözü ilə seçməli olsaq, cəmi bir kitablıq şeirlər toplanardı. Bir şairi hətta beş-altı gözəl şeirinə görə də qiymətləndirmək olar. Sevgi şeirlərində bəzən hisslərinin eyniliyi nəzərə çarpır.

Amma bu istedadlı xanımın poeziyada seçilməyə, fərqlənməyə can atmasını bu iki kitabındakı şeirlərdə hiss etdik ...Uğurlar olsun, - deyirik.

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2014.-17 may.-S.17.