Makedonun sonrakı taleyi

Hərdən qanrılıb uşaqlığıma boylanıram. Şirinli-acılı, qayğılı-qayğısız xatirələrimin içindən közərən, diqqətimi cəlb edən elə məqamlar var ki... Onlardan biri də köhnə filmlərimizdir. O filmlər ki, milyonlarla tamaşaçının qəlbinə yol tapa bilmiş, geniş izləyici auditoriyası toplamışdı. O filmlər ki, replikaları bu gün də dillər əzbəridir, hələ də məqamı gəldikcə söhbətlərimizdə istifadə edirik. O filmlər ki, hər izləyəndə ilk dəfəki coşqu ilə izləyir, bəzən əlimizi əlimizə çırpıb ürəkdən gülür, bəzən də acı-acı təəssüflənirik. O filmlər ki, hər dəfə rejissor işinə, işçi kollektivinə, aktyorların məharətinə duyduğumuz heyranlığı gizlədə bilmirik. Bizim sovet dövründə çəkilən filmlərimizi təsirli edən də elə bu - kollektivdə işə olan məsuliyyət, peşəkarlıq, ən əsası isə yaradıcı yönün yüksək səviyyədə olması idi. O illərin filmlərində sevinc və kədər tandemi əsas faktorlardan biridir. Yəni, gülüş və kədər doğuran epizodlar arasında bağlantı yaxşı qurulur, bununla da balans qorunmuş olurdu. Bu detal filmin təsirliliyini ciddi dərəcədə artırır. Çünki, izləyici daim təbəddülat içərisində qalır, gülüşün ən şirin yerində gözləri dolur, ya da əksinə, ağlamsındığı bir məqamda qəhqəhə çəkib gülür. Nə isə, deyəsən, mətləbdən uzaqlaşdım. Qısaca, kino tariximizin ən dəyərli nümunələrindən biri olan "Bizim Cəbiş müəllim"in Makedonundan yazmaq istəyirəm...

Əminəm ki, Makedon adını oxuyar-oxumaz hər birinizin gözləri önündə o çəlimsiz, saçları dağınıq, çılğın, özünəxas ləhcəsi, qəribə yerişi olan gənc canlandı. Hə, söhbət məhz ondan gedir.

Makedonun səhnəyə gəlişi

Hamımızın Makedon kimi tanıdığı Aqil Ağacanov 22 avqust 1949-cu ildə Bakının Pirşağı kəndində dünyaya göz açır. 112 saylı orta məktəbin 8 illiyini bitirdikdən sonra, gecə məktəblərində Ramana müəllimlərindən təhsil alır. Onun səhnəyə gəlişi isə tam təsadüf nəticəsində baş verir. Günlərin birində, filmin rejissoru Həsən Seyidbəyli Aqillə nərd oynayır və mərci uduzur. Mərcin şərti o idi ki, Həsən bəy oyunu uduzsa Aqili filmə çəkəcək. Həsən bəy şərtə sadiq qalır və Aqili sınaq çəkilişlərinə çağırır. Makedon obrazı öz sahibini belə tapmışdı. Filmin digər rejissoru Əbdül Mahmudovun versiyası isə belədir ki, Həsən bəy Pirşağıdakı bağına gedərkən tində meyxana deyən yeniyetmələrə göz qoyurmuş. Həmin yeniyetmələr arasında Aqil də var idi. Həsən müəllim bir az söhbət etdikdən sonra Aqili filmə çəkmək istədiyini söyləyir. Əvvəlcə bu təklifi zarafat kimi qəbul edən, amma təkidlərdən sonra işin ciddiyyətinin fərqinə varan Aqilin bircə şərti var idi; "Məhlə uşaqlarım da filmə çəkilsin". Filmdə meyxana deyən, Hitlerin "aşını bişirən", ellərin bircə çağırışına bənd olan həmin gənclərin əksəriyyəti Aqilin məhlə uşaqları idi.

Sevilən obraz

Bəzən, filmlərdə nisbətən arxa planda olan obrazlar sivişib ön plana keçir. Makedon da belə obrazlardandır. "Bizim Cəbiş müəllim" filmindən söhbət düşdükdə ağla gələn ilk obrazlardan biri də, o olur. Bunun səbəbi isə, daha çox aktyorun mərkəzində olduğu epizodlar, çiyinlərinə düşən missiya, onunla bilavasitə bağlı olan replikalardır. Məsələn, "Çəkilin, Namiqlə Makedon vuruşaceylər" replikası hələ də yaddaşımızda öz təzəliyini qoruyur. Filmdəki meyxana səhnəsi də bu baxımdan önəmlidir. Filmdə Makedon və Tanyanın sevgi macərası, onların öpüşdüyü səhnə, aralarında keçən dialoqlar tamaşaçıların yaddaşında dərin iz buraxıb. O Tanya ki, Makedon obrazının daxilini açaraq bizə onu təhlil etmək imkanı yaratmışdır. O Tanya ki, Telman Adıgözəlov düz 40 il sonra Novxanıda Makedonla onu yenidən görüşdürmüşdür. Bütün bu xırda məqamları bir yerə yığdıqda Makedon obrazının nə üçün yadda qaldığı aydın olur. İlk baxışdan bəsit obraz təsiri bağışlayan Makedonu çözələdikcə, dərindən müşahidə etdikcə bəzi gizlinlər üzə çıxır. Onu diqqətlə izləsək necə də qəribə, daim narahatlıq, nigaranlıq yaşayan, bir yerdə dura bilməyən biri olduğunu görürük.

Pavilyondan manqal

arxasına

14 aylıq bir zaman kəsiyində ərsəyə gətirilən "Bizim Cəbiş müəllim" (1969) filminin çəkilişləri tamamlanır. Aqil bəyin qeyd etdiyi kimi, o filmdən aldığı qonorarla özünə bir dəst qara kostyum, bir cüt ayaqqabı və bir qara köynək alır. Bunları cəmi üç gün geyinən Aqil əsgərliyə yola düşür. Hərbi xidmətdən qayıtdıqdan sonra o yolunu bir daha kinostudiyaya salmamaq qərarına gəlir. Toylarda aşpaz, əsasən də kababçı kimi çalışmağa başlayır və öz həyatını qurmağa başlayır. Təsadüfi deyil ki, indinin özündə də onu Pirşağı başda olmaqla, əksər Bakı kəndlərində kababçı Aqil kimi tanıyırlar. Aqil bəy mətbuata qapalı biridir. O, açıqlamalarının birində şikayətlənir ki, indi hər kəsə xalq artisti adı verilir, mənim dəyərim lazımınca verilmədi. Aqil bəy uzun müddət ortalıqda görünmür. Onun rol aldığı bir digər film isə " Yuxu " ( 2001) filmidir. Bununla, Makedon 32 illik fasilədən sonra yenidən filmə qayıdır. Bunda filmin rejissoru Fikrət Əliyevin rolu böyükdür. O Aqil bəyi razı salmaq üçün çox çalışmış, sonda istəyinə nail olmuşdu. Amma, Makedon obrazından fərqli olaraq, " Yuxu " filmində Aqil bəy epizodik rollardan birini oynayırdı. Yəqin ki, hər biriniz filmdə, Məsmə arvad idarəyə girərkən ( Nəsibə Zeynalova ) pilləkənlərdə qarşısını kəsən polis işçisini - yoldaş Mənsurovu xatırlayırsız. Hə, bax bu iki obraz Aqil bəyin canlandırdığı yeganə obrazlardır. O, bu filmdən sonra bir daha kinostudiyaya qayıtmamışdır.

Sözardı

Sovet dövründə istehsal olunmuş filmlərimizdən biri olan " Bizim Cəbiş müəllim" 1969-cu ildə çəkilmişdir. Film Maqsud İbrahimbəyovun "Müharibənin 1001-ci gecəsi" ssenarisi əsasında çəkilib. Maqsud bəyin gözəl ssenarisi, Həsən Seyidbəylinin uğurlu rejissor müdaxilələri, Emin Sabitoğlunun həzin bəstələri və işçi kollektivinin gərgin əməyi birləşərək ortaya belə bir sənət nümunəsi çıxarmışdır. Müharibə mövzusunda çəkilmiş bu filmin bəzi epizodları Moskvada senzura baryerinə dirənsə də, Həsən Seyidbəylinin qızğın mübahisələri nəticəsində bu əngəl aşılmışdır. Moskvanın çıxarılmasına göstəriş verdiyi epizodlar isə Böyük Vətən müharibəsində Azərbaycan neftinin nə dərəcədə böyük rol oynaması haqqında fikirlər və Nəcəfov obrazının dilindən verilən faktlar idi. Həmin fakt ondan ibarət idi ki, Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində Sovetlər Birliyi tərəfindən iştirak edən hər 1000 təyyarədən 700-nü yanacaqla təmin edib. Lakin Moskva bu faktların filmdən çıxarılmasına nail ola bilmədi. Bunlara baxmayaraq, film yüksək qiymətləndirildi. Cəbiş müəllim rolunu uğurla canlandıran aktyor Süleyman Ələsgərova yüksək aktyor sənətkarlığına görə SSRİ Nazirlər Soveti yanında Kinematoqrafiya Komitəsinin və SSRİ Kinematoqrafçılar İttifaqının diplomu verilmişdir.

Biz də sahib olduğumuz bu dəyərləri qorumalı və qiymətini vaxtında verməliyik. Bunu etməsək, milli filmlərimizi də Makedonun taleyi gözləyir...

Ədalət.-2014.-14 noyabr.-S.5.