"MASALLININ SÖZ ÇƏLƏNGİ""

Azərbaycanın cənub bölgəsində bir rayon - Masallı təkcə öz təbii sərvətləri ilə deyil, yurdumuza bəxş etdiyi söz, sənət adamları ilə də tanınır. "Masallının söz çələngi" toplusu da məhz bu rayonda doğulan, istər orada yaşayan, istərsə də Bakıda, qaynar ədəbi mühitdə fəaliyyət göstərən şairlərin, nasirlərin, publisistlərin yaradıcılığından seçmə nümunələri əks etdirir (tərtibçisi Allahverdi Bayrami, redaktoru Rafiq Məmməd, rəyçisi Arif Fərzəli).

Topluda 106 müəllifin yazıları təqdim edilir.

Əlbəttə, bu toplunu qətiyyən bir əyalət yazarlarının "hesabatı" kimi qəbul etmək yanlışlıq olardı. Ümumən, belə bir fikir söyləmək olar ki, indi Azərbaycanın hər bir rayonunda ədəbi həyat, sözə, sənətə tükənməz həvəs qətiyyən səngiməmişdir. Azərbaycanın əksər söz ustadları məhz rayonlardan, kəndlərdən çıxıb və Bakıda böyük ədəbiyyat aləminə qovuşublar. O cümlədən, Gülhüseyn Hüseynoğlu, Azad Talışoğlu, Məmməd Kazım, Elmira Axundova, Vaqif Yusifli, Rahid Ulusel, Zeydulla Ağayev, Tahir Qurban, Kəramət, Fərahim Sadıqov, Böyükxan Pərviz, Rəsmiyyə Sabir, Füzuli Bayat, İmamverdi Həmidov, Musa Nquluzadə, Əlişirin Şükürlü, Loğman Rəşidzadə, Ağəddin Mansurzadə, Fəxrəddin Ziya, Mirəziz Seyidzadə, Arif Fərzəli, Cavanşir Yusifli, Tofiq Hüseyn, Süleyman Əlisa, Süleyman İsmayıl, Zakir Abbas kimi şairlər, nasirlər, publisistlər və tənqidçi-ədəbiyyatşünaslar Masallıda dünyaya göz açmışlar və qətiyyən səhv etmərik, deyək ki, onların əksəriyyəti sizə yaxşı tanışdır. Bəziləri artıq bu dünyada yoxdular (Allah onlara rəhmət eləsin!), bəziləri isə yazırlar, yaradırlar, ədəbiyyatımızın inkişafında hərə öz xidmətini göstərir. Təbii ki, 106 müəllifin hər birinin yazıları barədə söz açmaq qeyri-mümkündür, amma qısaca xatırlamalar olacaq.

O topluda adicə şeir həvəskarları da var, professionallar da. Kimlər ki, sadəcə həvəskardırlar, sözləri düzüb qafiyələndirməkdən başqa bacarığı yoxdu, onlar sonradan bu çətin, məşəqqətli yoldan çəkinəcəklər. Kimlər ki, sözbəsöz, misrabəmisra artırlar... onlar ŞAİRdirlər. İlk növbədə, aramızdan vaxtsız getmiş Tahir Qurbanı xatırlayıram. Altmışıncı illərdə, rayon "Çağırış" qəzetində bir ədəbiyyat dərnəyi vardı. Tahir də o dərnəyə gəlirdi və oxuduğu şeirləri ilə hamını heyrətdə qoyurdu. Çox keçmədi onun "Ulduz" jurnalında şeirləri çap olundu və bu şeirlər ədəbi aləmdə səs-səda doğurdu. Amma Tahir Qurbanın imzası bundan sonra mətbuatda görünmədi. Böyük bir istedad meydandan tez də çəkildi. Bu da izahı mümkün olmayan bir sirdi.. Əvəz Nəbioğlu da parlaq şair gələcəyi vəd edirdi, "Azərbaycan" jurnalında bir neçə şeiri çap olunandan sonra o da şeirin daşını atdı. Həmin ədəbiyyat dərnəyinə gəlib-getmələrindən asılı olmayaraq Novruz Xoşbəxt, Şulduz Tarıverdiyev (Allah hər ikisinə rəhmət eləsin!), Rəsul Rzayev, Qulu Vəcioğlu, Tofiq İlham (o da vəfat edib), Dadaş Bəxtiyar, Xanəli Ağayev, Əli Səmədov, Adəm Seyfullayev, Məmmədağa Məmmədov da o illərin Masallı yazarlarıydı. Onların həmin illərdə rayon qəzetində çıxışlarını tez-tez izləyirdim. Bəzilərinin yazıları çox çətinliklə olsa da, mərkəzi mətbuatda (Bakıda) işıq üzü görürdü. Yetmişinci illərdə də bu proses davam elədi. Yeni imzalar gördüm: Qəni Bəxtəvər, Rafiq Məmmədli, Nurməmməd Ağa, Süleyman Əlisa, Arif Fərzəli, Qardaş Əlişoğlu, Camal Lələzuə, Həsənağa Əliyev, Əlixas və s.

Əlbəttə, "Çağıırış" qəzetinin Masallı ədəbi mühitinin yaranmasında rolunu heç cür dana bilmərik və həyatdan nakam getmiş, gözəl şair Vaqif Hüseynova (O, Masallıya Lənkərandan gəlmişdi) "qəbri nurla dolsun" deyirik. Vaqif Hüseynov gözəl şair idi, onun yaradıcılığı ayrıca bir söhbətin mövzusudur.

Bir tənqidçi-ədəbiyyatşünas kimi, çoxillik fəaliyyətim boyu mən Masallı ədəbi mühitilə həmişə ünsiyyətdə olmuşam. Keçən əsrin 90-cı illərində Masallıda Məmməd Kazımın redaktorluğu ilə "Qala" qəzeti çap olunurdu. Məmməd Kazım artıq səksən yaşındadır, bu il onun yubileyi ədəbi ictimaiyyət tərəfindən layiqincə qeyd olundu. Həmin qəzetdə Vaqif və Cavanşir Yusifli qardaşları tez-tez öz yazıları ilə çıxış edir, Bakıda yaşayan tanınmış sənət adamları ilə müsahibələrini dərc edilmək üçün qəzetə göndərir, həmçinin Masallıdan olmayan yazarların da yazılarını "Qala"ya ünvanlayırdılar. Sözün açığı, "Qala" o illərdə respublika səviyyəli bir mətbuat orqanına çevrilmişdi. Heyf ki, qəzetin maliyyə imkanları tükəndi və sonra nəşri dayandı.

Bu almanaxda çap olunan müəlliflərin bir çoxu artıq müasir Azərbaycan ədəbiyyatında tanınmış simalardır. Hər dəfə onların yazılarını (şeir, hekayə və publisistik yazılarını) ən mötəbər saydığım qəzet və jurnallarda oxuyanda içimdə bir qürur hissi duyuram. Kəramətin, Arif Fərzəlinin, Fikrət Əsədin, Fəxrəddin Ziyanın, Əlişirin Şükürlünün, Rəsmiyyə Sabirin müasir Azərbaycan poeziyasında özünəməxsus dəst-xətləri var. Arif Fərzəli rayonda yaşasa da, "Azərbaycan" və "Ulduz" jurnallarında tez-tez şeirləri çap olunur, indi xəstədir və Allahdan ona şəfa diləyirəm. Kəramət isə "Ədəbiyyat naminə" aylıq ədəbiyyat qəzetinin təsisçisi və baş redaktorudur. Şeirləri müasir poetik təfəkkürün ən gözəl nümunələrini əks etdirir. Budur, onun Qədir Rüstəmova həsr etdiyi bir şeir: "Keçmişdən gələn səs".

Çənəmizdə sağ əlimiz bənövşə,

Əlində qaval yerinə

Ay tutmuşdun...

Dünya yaşıdı dağlara

ağız tutub qışqırsam,

necə ki, səsim

dünyanın dibinə dəyib qayıdan

qərib bir qocaya dönəcək, necə

sənin səsin də eləcə...

Rəsmiyyə Sabirin şeirləri də artıq ədəbi tənqidin diqqətini cəlb edib. Mənim istedadlı bir tənqidçi kimi tanıdığım Nərgiz Cabbarlı Rəsmiyyənin şeirləri barədə təqdiredici bir məqalə yazıb və bu məni sevindirməyə bilməz. Onun ilk kitabına ön sözü isə Xalq Şairi Sabir Rüstəmxanlı yazıb. Onun ilhamı Azərbaycan şeirin həm sərbəstində, həm də hecasında eyni dərəcədə uğurlu nümunələr yarada bilir.

Xəyal dünyası qururam,

Tikdiyimi sökür fələk.

Yürüyürəm yavaş-yavaş,

Ayağımdan çəkir fələk.

Dərdə tuş olandan bəri,

Bir sümüyəm, bir də dəri,

Yediyim qəmi-kədəri,

Gözlərimdən tökür fələk.

Mən nə saydım, o nə sayır,

Gəl ağı qaradan ayır,

Üstümdən dərdi atmayır,

Ürəyimə çökür fələk.

Yer üzündə haqq gəzirəm,

Hər əmrinə müntəzirəm,

Onun sirrini çözürəm,

Açdığımı bükür fələk.

Azərbaycan poeziyasında onlarla "fələk" rədifli şeirlər var, amma Rəsmiyənin şeiri də seçilir. Deyim ki, Rəsmiyənin şeirlərində dilimizin saflığı, zərifliyi də qorunur, bu şeirlərdə kələkötür, naşamvar misralara, bəndlərə rast gəlməzsən.

Mən Əlişirin Şükürlünün və Fəxrəddin Ziyanın şeirləri barədə də xoş sözlər deyə bilərəm və demişəm də... Əlişirin sərbəstdə, Fəxrəddin isə hecada özlərini çox sərbəst hiss edirlər. Amma şeirin hansı vəzndə yazılmasının bir elə əhəmiyyəti yoxdur, təki ortada ürəklə ağılın vəhdətindən yaranan gözəl şeirlər olsun..

Əlbəttə, bir balaca yazıda "Masallının söz çələngi"ndə yazıları təqdim olunan müəlliflərin hamısından söz açmaq, onların şeirlərini, hekayələrini təhlil eləmək mümkün deyil. Amma masallılılar içində ilk "Divan" müəllifi Hacı Mirəziz Seyidzadənin, Əməkdər jurnalistlər - Vasif Səmədov və Zakir Abbasın, professor Vaqif Nəsirin, Millət vəkili, tanınmış publisist Elmira Axundovanın adlarını çəkməyə bilmərəm.

Allah insanın alnına nə yazıbsa, odur -deyirlər. İnsan nə vaxt dünyadan köçəcəyini, gözlərini bu işıqlı dünyaya qapayacağını bilmir. Mənim üçün ən gözlənilməz bir neçə ölüm var. Görəsən, istedadının ən parlaq bir çağında Böyükxan Pərviz niyə əlli yaşını görmədən dünyasını dəyişdi Budur, onun bir şeiri:

Dərdim birmi, ikidimi?

Taladı, yedi içimi.

Dünya bir ovuc duz kimi,

Başıma fırlanıb keçdi.

Bəxtim imiş elə dostum,

Yüz kərə barışdım, küsdüm,

Sevincin yolunu kəsdim,

Üstümdən dırmanıb keçdi.

Ah çəkib, haray elədim,

Ömrü eşqə pay elədim,

Göz yaşımı çay elədim,

Yar gəlib, çırmanıb keçdi.

İstedadlı şair Tofiq Hüseyn Masallıda doğulsa da, Şirvan şəhərində yaşayır və bu gün onun müasir poeziyamızda özünəməxsus fərdi üslubu ilə seçildiyini görürük.

Görürəm, yolumda duman sürünür,

Dumana qaya ol, dağ ol, ürəyim.

Yaşadığın ömür ürək ömrüdür,

İnfarkt olduğunçün sağ ol, ürəyim.

Sən ürək deyilsən, dürsən, sədəfsən,

Heyif ki, yoruldun bu son pillədə.

Ürəyim, o qədər aydın hədəfsən,

Səndən yan keçməyib bircə güllə də.

Ruhum yaşamaqçın ümidlər dilər,

Ürəyim fələyə erkən can verir.

O xanım hardasa sevinə bilər,

Bir vaxt atdığı ox indi qan verir.

Azərbaycan ədəbiyyatının nəsr qolunu da masallılılarsız təsəvvür etmək olmaz. Mən ilk növbədə, yaşı səksəni keçmiş, istedadlı nasirimiz Gülhüseyn Hüseynoğlunun adını çəkmək istəyirəm. Qətiyyətlə demək olar ki, onun mənsur şeirləri, bir sıra hekayələri və povestləri ədəbiyyatımızı qayət zənginləşdirib. Onun ardıcılları sırasında mən Ağəddin Mansurzadənin, Zeydulla Ağayevin, (hər ikisinə Allah rəhmət eləsin!) Nurəddin Ədiloğlunun, Əli Şimşəyin, Aliq Nağıoğlunun, Əhməd Səmədovun adlarını çəkirəm.

Bu kitab haqqında təəssüratlarımı qısaca da olsa, ifadə etdim. Arzum budur ki, heç olmasa, hər 3-4 ildən bir Söz Çələnginin yeni nəşrləri işıq üzü görsun. Kitaba maliyyə dəstəyi göstərən insanlara təşəkkür edirik. Rayon icra hakimiyyətinin başçısının bu sahədə təşəbbüsü isə alqışa layiqdir.

Bu dünyanı SÖZ yaratdı. "Söz oldu bu cahanda cilvələnən ilk gözəl" (Nizami Gəncəvi). Dünyada da SÖZ QALACAQ.

Ədalət. - 2014.- 17 sentyabr.- S. 4.