"Gözümü
açandan kitab aləminə düşmüşəm"
"Üzeyir
musiqisini ilahi musiqi hesab edirəm"
Azərbaycanın əmək və əhalinin
sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümov apa-ya müsahibə verib.
Adalet.az müsahibəni təqdim edir
- Cənab nazir, Sizin
haqqınızda bir fikir formalaşıb: Səlim
Müslümov işinin peşəkarı olan dövlət məmurundan
başqa, həm də mütaliəli və koloritli
adamdır. Ədəbiyyat və incəsənətlə
maraqlanan həmkarlarınızı soruşsam, yadınıza
düşənlər kimlər olar?
- Vallah, adamın daxili tələbatı
olanda ədəbiyyata, incəsənətə, idmana, mədəniyyətin
müxtəlif növlərinə, elə elmin, savadın
özünə də bir aclıq hiss edir. İstərdim
ki, həmişə elə bu "təamlara” qarşı ac
olub, onlarla qidalanmağa daha çox çalışaq.
Mənim 52 yaşım var və inanın ki, hələ
bu vaxta qədər heç kimin maddi və ya maliyyə
baxımından heç nəyinə həsəd,
paxıllıq etməmişəm. Amma
savadı, elmi, mədəniyyəti,
dünyagörüşü yüksək olan insanlara qibtə
etmişəm, onlardan öyrənməyə və onları
imkanım daxilində qorumağa
çalışmışam. İqtisadi nəzəriyyədə
hər bir insanın fərdi zənginliyinin üç formada
olduğu göstərilir: birincisi, fiziki zənginlik
formasında, yəni torpaq, ev, avtomobil, mebel, məişət
texnikası, incəsənət əsərləri, qiymətli
daş-qaşlar şəklində; ikincisi, maliyyə zənginliyi
formasında, yəni səhmlər, istiqrazlar, bank depozitləri,
nağd pul, veksellər, çeklər;
üçüncüsü isə insan kapitalı
formasında, yəni insanın özündə təcəssüm
olunan və onun tərbiyəsi, təhsili və təcrübəsi
nəticəsində yaranmış, həmçinin Allah tərəfindən
verilmiş fitri istedad, yaddaş, reaksiya, fiziki güc və s.
zənginlik formasında.
Təbii ki, hər
üç formada olan zənginlik insana gəlir gətirə
bilər, amma onların içində yeganə batmaz, itməz
və dağılmaz olanı insan kapitalıdır ki, o da
başlıca olaraq informasiya alınması yolu ilə
formalaşır.
Əlbəttə, öz
işindən başqa ədəbiyyatla, incəsənətlə
maraqlanan həmkarlarımı soruşduqda, ilk yadıma
düşənlər hər hansı bir bədii əsəri,
yaxud səhnə əsərini, rəsm və musiqi əsərini
müzakirə etdiyim şəxslər olacaq. Yəni
Elçin Əfəndiyev, Kəmaləddin Heydərov, Ədalət
Vəliyev. Bildiyiniz kimi, nazirliyin
Aparatının rəhbəri tanınmış şair,
yazıçı-publisist Əjdər Cəbiyevdir (Əjdər
Ol). Biz onunla tez-tez yeni kitablar, yeni
yazılar haqqında kiçik "diskussiyalar” edirik.
- Bir dəfə Opera və Balet
Teatrında şahidi oldum ki, səhv etmirəmsə, Rusiyadan gələn
qonağınıza Azərbaycan mədəniyyəti,
Üzeyir bəy haqqında böyük həvəslə
danışırdınız. Bu haqda yazı da
yazmışdım ki, dövlət məmurunun, nazirin teatra
bilet alıb getməsi, Azərbaycan mədəniyyətini təbliğ
etməsi gözəl mənzərədir...
- Mən Üzeyir musiqisini
ilahi musiqi hesab edirəm və onun vurğunuyam, saatlarla oturub qulaq
asa bilərəm. "Uzun ömrün akkordları” filmi mənim
ən çox seyr etdiyim ekran əsəridir. Üzeyirin əsərləri bizim çox dəyərli
milli sərvətimizdir. Bir çox
başqa bəstəkarlarımızın da adını fəxrlə
çəkə bilərəm. Dünya bəstəkarlarına
gəldikdə isə, Verdinin "Trubadur”, "Aida”,
"Traviata”, Puççininin "Madam Batterflyay”,
"Toska”, "Bohema”, Bizenin "Karmen”, Motsartın "Sehrli
fleyta”, "Don Juan”, Rossininin "Sevilya bərbəri”,
Ştrausun "Yarasa”, Vaqnerin "Uçan holland”,
Çaykovskinin "Yevgeniy Onegin” operalarını, yaxud
Şubertin "Ave-Mariya”sını, Raxmaninovun
"Elegiya”sını necə emosiyasız dinləmək
olar?!
Digər tərəfdən,
Akademik Dram Teatrının hər yeni quruluşu, yeni səhnə
əsəri ayrıca bir zövq mənbəyidir. Çox şükürlər
olsun ki, son zamanlar teatrlarımız da cənab prezidentimizin,
onun xanımı Mehriban Əliyevanın xüsusi diqqətləri
nəticəsində sürətlə inkişaf edir: həm
maddi-texniki təchizatının yenilənməsi, həm
öz aktyorlarımızın, həm də kənardan dəvət
olunan böyük sənətkarların birgə işinin
düzgün qurulması bu gün bizə imkan verir ki, öz
qonaqlarımızı teatrlarımıza götürək,
milli mədəniyyətimizin mühüm
parçasını onlara göstərərək qürur
duyaq.
Yadımdadır, 2009-cu ildə
mən litvalı həmkarlarımı Üzeyir Hacıbəyovun
"O olmasın, bu olsun” operettasına baxmaq üçün
Opera və Balet Teatrına dəvət etdim. Birinci hissədən sonra
onlara dedim ki, bəlkə darıxdınız, gedək.
Onların cavabı mənə qürur verdi:
"Nə danışırsınız, bu musiqini, bu
quruluşu yarımçıq qoymaq olarmı? Təkcə
elə aktyorların geyimləri özü bir
tamaşadır!”
- Səlim müəllim, kitabla ilk
tanışlığınız nə vaxt olub? İstərdim,
şagird olduğunuz vaxtlardan, tələbəliyinizdən
danışaq...
- İnanın,
gözümü açandan kitab aləminə
düşmüşəm. Mənim atama rayonumuzda
"Kitab professoru” deyirdilər. Hətta bu
barədə o zaman Ağsuda çıxan "Birlik” qəzeti
də yazmışdı. Hərfləri
öyrənən kimi kitabı sevdim desəm, inanın mənə.
Artıq 6-7-ci siniflərdə oxuyanda Cəlil Məmmədquluzadənin,
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin
hekayələri, "Azərbaycan nağılları”, Jül
Vernin "80 min km su altında”, "Arxipelaq alovlanır”,
"Kapitan Qrantın uşaqları” əsərləri mənim
sevimli kitablarım idi.
Mən rusca da oxuyurdum. O zamanlar məktəb
kitabxanasında yeni kitablar növbə ilə verilirdi,
çünki oxumaq istəyən çox idi, qiraət bir
hobbiyə çevrilmişdi, hamı bir-birindən təzə
nə oxuduğunu soruşurdu, müzakirə edirdi.
Yaxşı yadımdadır, Salam Qədirzadənin
"Qış gecəsi”, "46 bənövşə”,
"Sevdasız aylar”, Vidadi Babanlının "Vicdan susanda”,
Əlibala Hacızadənin "Təyyarə kölgəsi”,
İlyas Əfəndiyevin "Dağlar arxasında
üç dost”, Yusif Əzimzadənin "O qərib deyildi”,
Cəmşid Əmirovun "Qara volqa”, Həsən Seyidbəylinin
"Cəbhədən cəbhəyə” əsərləri əldən-ələ
gəzirdi.
Məktəbimiz son dərəcə
güclü bir təhsil ocağı idi, məzunlarından 2
elmlər doktoru, professor, 10-dan çox elmlər namizədi
var. Kitabxanada tez-tez bədii qiraət saatları, müzakirələr
keçirilirdi. Mənim ən çox sevdiyim fənlərdən
biri Azərbaycan dilinin qrammatikası idi.
Tələbəlik illəri
isə dairənin genişlənməsi demək idi. Mən o zaman
klassik və müasir Azərbaycan yazıçıları ilə
yanaşı, rus yazıçılarını çox
oxumağa başladım, xüsusilə Lev Tolstoyun və
Nikolay Leskovun əsərlərinə vurulmuşdum. Dostoyevski mənim üçün ağır gəlirdi,
amma Turgenevi, Şoloxovu "su kimi içirdim”. Sonra
Moskva Dövlət Universitetində aspirantura illəri
başladı və mən artıq Qustav Floberi, Prosper Merimeni,
Gi de Mopassanı, Jorj Sandı, Aqata Kristini, Albert Kamyunu, Uilyam
Folkneri, Jan Pol Sartrı, Qabriel Qarsia Markesi, Çingiz Aytmatovu
və başqa məşhur qələm sahiblərini "oxu
menyuma” daxil etdim.
- Deməli, Sizə "məktəbdə
ədəbiyyatdan neçə alıbsınız?”
sualını vermək artıq olar…
- Məktəbdə bütün fənlərdən
əla qiymət almışam, ancaq riyaziyyatı və ədəbiyyatı
xüsusi sevmişəm. Mənalı inşalar
yazardım. Hətta bir dəfə fənn
olimpiadasında yazdığım inşadan bir parçanı
qəzetdə də vermişdilər.
- Obrazlı desək, inşadan
şeirə, hekayəyə bir addımlıq yoldur. Heç özünüzü
sınamısınız?
- Məktəbdə kiçik pyeslər
yazırdım və bunlar neqativ halları olan şagirdlərə
qarşı idi. Bəzən onları divar qəzetində
yerləşdirirdik, bəzən kiçik səhnəcik kimi
tədbirlərdə göstərirdik. Cavanlıqda
bir-iki dəfə çoxları kimi şeir yazmağım da
olub.
- Müşahidəmi Sizinlə
bölüşmək istəyirəm: indi İqtisad
Universitetində oxuyan tələbələrin ədəbiyyatla
araları sərindir. Sizin vaxtınızda necə idi?
- Tələbəlik illərində
bizim kitab oxumağa həvəsimiz çox böyük idi. Ümumiyyətlə, bizim çox güclü
qrupumuz vardı. 24 nəfərdən 8-i
universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirdi. Aralarında şeir yazanları da vardı. Rəhmətlik Mülayim İsrafilova Zaqataladan idi,
"İqtisadçı” qəzetində şeirləri
tez-tez çap olunurdu. İnanın,
qrupumuzun yarıdan çoxunun günü kitabxanalarda
keçirdi. Hələ elektron kitabxana yox
idi. Canlı təmas daha üstün idi.
Təəssüf edirəm ki, keçmişdə
qaldı. İndi hər şeyi qacetlər
həll edir. Bəlkə bu çox yaxşıdır,
amma insani təmaslar azalıb.
- Yazıçı dostunuz varmı? Kimi özünüzə bir köynək yaxın
bilirsiniz?
- Yazıçılar arasından təbiidir
ki, Əjdər Olla gündəlik ünsiyyətdə oluram. Aqil Abbas dostumdur. Sağ olsun, bir çox
yazıçılarımız nəşr olunmuş
kitablarını mənə göndərirlər və
onları çatdırıb oxumağa, gözdən
keçirməyə çalışıram. Sabir
Sarvanla bir kənddənik, deməli, mənə bir köynək
yaxındır və onun poeziyası gözəldir.
- Olubmu ki, maşını
saxlatdırıb kitab mağazasına girəsiniz?
- Əlbəttə! Mən
kitab dükanlarının yanından sakitcə keçə
bilmirəm.
Amma bir az vaxt məhdudiyyəti var,
çünki kitab dükanına girdinsə, xeyli vaxtın
"əriyir” orada. Sonuncu dəfə iki ay qabaq
nazirliyin yanındakı kitab mağazasının
qarşısında maşını saxladıb xeyli kitab
aldım. Hazırda həmin kitablardan
"Rus təsviri incəsənət tarixi”ni hər gün bir
az vərəqləyirəm.
- Son illərdə yazılan
romanların çoxunda sosial problemlər qabardılır.
Ədəbiyyat sosial problemlərin həllinə kömək ola bilərmi?
- Məncə, insan cəmiyyəti
olduqca, sosial problemlər də qalacaq, sadəcə, forması
və məzmunu dəyişəcək. Bu
problemlərin ədəbiyyat səhifələrinə
sıçraması müsbət
qarşılanmalıdır. Ədəbiyyat
nə qədər adamı düz yola qaytarıb, bəlkə
də biz bilmirik. Amma istər incəsənət,
istərsə də ədəbiyyat bütün zamanlarda
insanlarda humanistliyin, insanpərvərliyin, xeyirin şər
üzərində qələbəsinə inamın bərqərar
olmasına yardım edib. Nə qədər
insan hansısa bir kitabı oxuyandan, ya da hansısa bir filmə,
yaxud teatr tamaşasına baxandan sonra humanist addımlar
atmağa başlayıb.
- Elə bir şair varmı,
yorğun vaxtınızda onun şeirlərini oxuyub
ovqatınızı kökləyəsiniz?
- Mən Azərbaycan
poeziyasını sevirəm, təbiəti tərənnüm
edən şerlərin isə vurğunuyam. Məsələn, az tanınan şair Rəşid Poladoğlunun
kiçik bir şeirlər kitabı var: "Anamın
gözü yoldadır”. Şairin sözlərinə fikir
verin:
Axşam üstü hər tərəfə
Yağış yağır
narın-narın.
Elə bil ki, topa bulud
Ətir saçır
saçlarına ağacların.
Və ya
Yayıb quzuları çəmənliklərə,
Qarğıdan düzəldib ney çalmısanmı?
Dumanda, çiskində bir neçə
kərə
Gur yağış
altında islanmısanmı?
- Dini kitabları nəzərə
almasaq, elə bir kitab varmı, hər kəsin oxumasını
istəyərdiniz?
- Paolo Koelyonun "Əl-kimyagər”
və Gülşən Lətifxanın "Azəraida
adası” kitabları. Bunlardan birincisini
bütün dünyanın, ikincisini isə bütün azərbaycanlıların
oxumasını istərdim.
- Aqil AbbasAPA-ya müsahibəsində
demişdi ki, Səlim Müslümov "Dolu” romanını
oxuyub zəng vurdu ki, roman məni ağlatdı. Son illərdə yazılan
və Sizin ciddi ədəbiyyat hesab etdiyiniz
romanlar hansıdır?
- Elçinin son illər
çıxan bütün hekayələrini birnəfəsə
oxumuşam. Xüsusilə də "Canavarlar”
hekayəsi dəhşətdir. Əli
İldırımoğlunun "Mənim rəncbər atam”,
Elçinin "Bayraqdar”, Aqil Abbasın "Dolu”,
"Allahı qatil edənlər”, Gülşən Lətifxanın
"Azəraida adası”, Əjdər Olun "Səhra
komandirinin meymunu” əsərləri və s. könlümə
yatan, mövcud reallıqlarla səsləşən əsərlərdir,
mənim fikrimcə. Mən ancaq bir oxucu kimi
fikirlərimi bildirdim.
- Azərbaycanda şairlərin,
yazıçıların sosial rifahı aşağı səviyyədədir.
Kiminin ev problemi, kiminin işsizlik məsələsi
və s. Nazir kimi yazı-pozu adamlarına necə dəstək
olmaq mümkündür?
- Mən deməzdim şairlərin,
yazıçıların sosial rifah halı aşağı səviyyədədir,
çünki normal çalışan istənilən adam bu gün Azərbaycanda normal
yaşayış üçün yetərli olan pulu qazana bilər.
İndi eyni zamanda bir neçə yerdə
çalışmaq imkanı var. Prezidentimiz cəmiyyətdə
sözünü deyə bilən əksər qələm əhlinə
həm öz təqaüdünü verir, həm də onun
tapşırığı ilə bu insanlara evlər
bağışlanır. Düşüncəmə
görə, bu, ən düzgün siyasətdir.
- Xarici ölkələrə səfər
edəndə, Bakıdakı kitab mağazalarının
azlığı hiss edirsiniz?
- Deməzdim, çünki son zamanlar
Bakıda da xeyli yeni kitab mağazaları açılıb.
- Sizdən soruşsam ki, hansı yazıçı ruhunuza yaxındır: Anar, yoxsa Elçin Əfəndiyev - cavabınız necə olar?
- Vallah, gənclikdə Anarı çox oxuyurdum. İndi isə Elçini daimi izləyirəm, çünki yazılarının ruhu mənə çox yaxındır. Təbiidir, kaloritlidir, səmimidir, şəxsi təəssüratların əsl bədii təsviridir.
- Sualım qəribə səslənməsin: kitablarınızın təxmini sayı neçə olar?
- Böyük kitabxanam var, amma kitabların sayını deməkdə çətinlik çəkirəm. Təkcə işdəki rəflərimdə 1000-dən yuxarıdır.
- Övladlarınız evdə bədii kitab oxuyurlarmı?
- Bizdə evdə hamı kitab oxuyur. Amma uşaqların üstünlüyü ondadır ki, onlar uşaqlıqdan ingiliscə, yəni orijinaldan əsərləri oxuya bilirlər.
- Azərbaycanın üç ən yaxşı romanı və filmini seçməli olsanız, hansı əsərlərin və filmlərin adını çəkərsiniz?
- Çətin sualdır.
Üç ən çox sevdiyim film… "Uzun ömrün
akkordları”, "Arşın mal alan”ın
son versiyası və "Ovsunçu”nun adını çəkmək
istərdim. Üç ən yaxşı
romanı müəyyənləşdirmək isə xeyli
çətindir. Hər halda, Anarın "Beşmərtəbəli
evin altıncı mərtəbəsi”, Qurban Səidin
"Əli və Nino” və Fərman Kərimzadənin
"Qarlı aşırım” romanlarını çox sevirəm.
Ədalət. - 2014.-
23 sentyabr.- S. 2.