XATİRƏ
XATUNUN ŞEİR ALƏMİ
Son illərdə qadın yazarlarımızın sıraları getdikcə çoxalır və əlbəttə, onların hər bir cəhd edir ki, böyük ədəbiyyat meydanında görünsünlər, ulu şair nənələrimiz - Məhsətinin, Natəvanın, Heyran xanımın layiqli davamçıları olsunlar. Bu gün qadın yazarlarımızın sırasında (söhbət şair xanımlardan gedir) Firuzə Məmmədli, Nurəngiz Gün, Afaq Şıxlı, Mahirə Abdulla, Ofelya Babayeva, Nisbəyim, Fərqanə Mehdiyeva, Gülnarə Cəmaləddin, Xəzangül, Narıngül, Arzu Nehrəmli, Şövkət Zərin Horovlu, Səhər, Rəsmiyyə Sabir, Xatirə Fərəcli, Nazilə Gültac, Xatirə Əziz, İradə Aytel, Arzu Hüseyn, Aybəniz Əliyar, Şahinə Könül, Sara Selcan kimi istedadlı nümayəndələri var və bu sırada Xatirə Xatunun da izini hiss edirik. Onun "Bu sevgidən nə qalacaq görəsən" şeirlər kitabı ilə tanışlıqdan sonra bu izi daha aydın gördük. Elə bu söhbətə şairənin kitabına ad qoyduğu şeirdən başlayaq:
Gəldik çatdıq bu
sevdanın sonuna,
Bu sevgidən nə qalacaq görəsən?
Bu sevginin əvvəli nə, sonu nə,
Bu sevgidən nə qalacaq görəsən?
Odu sönməz,
dolansa ay, il
qalar,
Çay qurusa, yatağında lil qalar,
Ocaq sönsə
əvəzində kül
qalar,
Bu sevgidən nə
qalacaq görəsən?
Enişi var, yoxuşu var bu yolun,
Güllü yazı,
sərt qışı
var bu yolun,
Ən sonunda göz yaşı var bu yolun,
Bu sevgidən nə
qalacaq görəsən?
Pozammadıq tale bizə
yazanı,
Tez yetişdi
eşqimizin xəzanı,
Hey gəzirəm bu yuxunu yozanı,
Bu sevgidən nə
qalacaq görəsən?
Qadın yazarların əsas mövzusu sevgidir, məhəbbətdir, bu ali, müqəddəs hissin poetik ifadəsidir. Xatirə Xatunun kitabındakı şeirlərin əksəriyyəti də qəlbin sevgi həyəcanlarından söz açır. Bu dünyada sevgidən gözəl nə ola bilər? Sevgi insanı ucaldır və qocaldır, güclü insana və gücsüzə çevirir, ağıllı olur insan və ağlını da itirir. Təzadlarla doludur sevgi. Böyük dözüm, səbr lazımdır ki, sinədə od tutub yanan qəm tonqallarını söndürə biləsən. Yox, söndürmək olmaz, qoy daha da alovlansın.
Param-parça ürəyimdə
Dərdlərim bir daş
kimi
Düşdü bu dünya gözümdən,
Düşdü, iki damla yaş kimi.
Məhkumam, məcburam,
Bu həyatı yaşamağa.
Amma dözürəm, qürurluyam,
İçimdə bir ümid var sabaha.
Xatirənin sevgi şeirlərində məhz qürurlu bir qadının könül dünyası ilə tanış oluruq. O hisslər, həyəcanlar, ahlar-amanlar, göz yaşları, tövbələrghamısı o ürəkdən süzülür. Amma necə? Bunları hər hansı şair deyə bilər, söyləyə bilər. Əsas məsələ o hissi, o duyğunu necə ifadə etməkdədir. Öncə misal gətirdiyimiz şeirdə Xatirə deyirdi ki: "Düşdü bu dünya gözümdən, Düşdü iki damla yaş kimi". Bax, bu, əsl şair sözüdür. Obrazlıdır. Mübaliğədir. Amma səni inandırır. Xatirənin şeirlərində belə misallar çoxdur. O, obrazlı düşünür. Şair məhz obrazlı düşünməlidir, yoxsa adi sözləri sıralayıb şeir düzəltmək olmaz.
Gözlərim hey baxar
yollara sarı,
Gözlərim yolları yığar gözünə.
Yuxuma gələydin bu gecə barı,
Bu axşam yadıma düşmüsən
yenə.
İlk baxışdan bu dörd misradan ağlın heç nə kəsmir. Amma diqqətlə baxın: Gözlərim yolları yığar gözünə. Bu misradan sonra gələnlər intizarın obrazını tamamlayır.
Acizlik, gücsüzlük məhəbbətin süqutudur, - deyirlər. Amma məhəbbətdə acizlik, gücsüzlük olmur. Sevən adam min dəfə əllərini göyə qaldırır ki, ilahi, mənə güc ver, qüvvət ver ki, əzablara dözə bilim. Lap Füzuli babamız kimi, onun qəhrəmanı Məcnun kimi. Xatirə Xatun gözəl şairimiz Musa Yaqubun bir şeirinə nəzirə yazıb: "Mən bu məhəbbəti neyləyim, Allah?" Nəzirə olsa da, elə orijinaldakı kimi duyğulu şeirdir, əsl şeir nümunəsidir:
Bu necə
taledi, bu necə baxtdı,
Əlində acizəm
gör neçə vaxtdı,
Ömrün payızında
qarşıma çıxdı,
Mən bu məhəbbəti neyləyim,
Allah?
Apardım dənizə qumda
basdırım,
Ağladı, gözünün
yaşını sıxdı.
İstədim dərədə, dağda
azdırım,
Qayıtdım-qapıda qarşıma
çıxdı.
Fikir aydın. İzaha ehtiyac yox.
Xatirə xanımın şeir aləmi təkcə sevgi
mövzusu ilə məhdudlaşmır. Daha doğrusu, onun hisslər, duyğular aləmi genişdir. O, sevgidən
yazmayanda da hər şeyə sevgi və azadlıq
gözü ilə baxır. Sevgi olmayan yerdə
azadlıq, azadlıq olmayan yerdə sevgi yoxdur. Nədir Azadlıq? Azadlıq ilk
növbədə, onun
üçün sevgidir.
O, sevgidə öz azadlığını hifz
edir, qoruyur. Azadlıq olmayanda könül evi bir zindandır.
Bəs o böyük Azadlıq? Vətənlə, Şuşayla, Qarabağla
bağlıdır. Orda
- Şuşada Azadlıq
dustaqdır:
"Şuşanın dağları
başı dumanlı",
Qəlbimizdə ağrı, dilimizdə ah.
Geri qayıtmağa yoxdu gümanlı,
Kimin boynunadı bu boyda günah?
O dilbər
diyarda gör nələrim var,
Vaqifin məzarı,
Cabbarın səsi.
Çətin buna görə bizi bağışlar,
Zakirin qoşması,
Xanın nəfəsi.
Bizdən yaman küsüb böyük Üzeyir,
Ruhumu incidir Seyidin səsi.
"Nə vaxt azad
olar, - soruşur, deyir,
Dilbər guşəmizin
nadir incisi?"
Səni sənə
layiq vəsf edəmmirəm,
Gəl məni
bağışla, deyildir
asan.
Hər dəfə
əlimə alanda qələm,
Xəcalət çəkirəm
Xurşidbanıdan.
Kitaba ön söz yazan şair-publisist Elçin Mirzəbəylinin bir fikriylə tam şərikik:
"Xatirə təkcə
özünü, bir çoxlarımız kimi içinə gömdüyü,
yalnız özünə
pıçıldadığı duyğularını yazmır,
hələ də tanıya bilmədiyimiz və yaxud tanımaq
istəmədiyimiz Azərbaycan
qadınının gerçək
portretini yaradır".
Doğrudan da, onun şeirlərində
bu fikrin reallaşdığını görürük. Əvvəla o, özünün - bir Azərbaycan xanım yazarının hiss və duyğularını, könül
harayını, sevincini,
qəmini yazır.
Heç
nəyi gizlətmir.
İkincisi, gözəl bir
ANA portreti yaradır.
Elə bir ANA ki, biz onun simasında öz analarımızı
görürük. Çünki ANA ilə bağlı şeirlər təkcə
müəllifin öz
anasının yox, hamımızın analarının
ümumi cizgiləridir.
Keçib min əzabdan,
keçib min oddan,
Dözdün hər bəlaya, hər dərdə, ana.
Gizlətdin sirrini düşməndən, dostdan,
Əymədin boynunu namərdə, ana.
Xatirə xanımın təbiətdən bəhs edən şeirlərində də özünnəməxsus poetik çalarlar görürük. "Tənha bulud" və "Yağış" şeirləri bu mənada maraqlıdır. Yağışdan bütün şairlər yazıb və yazacaqlar. Amma bu misralar yalnız Xatirə Xatuna aiddir:
Qəfildən başladı bu yaz yağışı,
Hər tərəf büründü
torpaq ətrinə
Dayanmır göylərin gözünün
yaşı,
Görəsən kim dəyib göyün xətrinə?
Yaxud, başqa bir şeir: "Günəşə aldanan alça
ağacı". "Ağappaq don geymiş
budaqlarından Səadət oxunan alça ağacı" bir
qış günəşinə aldana bilər.
Burada rəmzi,
metaforik bir duyum da var. Hər
parıldayana aldanmaq olmaz!
Əlbəttə, Xatirə Xatunun şeirlərinin hamısı eyni səviyyədə deyil. İçində yaxşı şeirləriylə müqayisədə poeziyadan aşağıları da var. İstərdik ki, belə şeirlərin sayı azalsın. Şairə öz gözəl şeirlərinə baxıb əlinə qələm alsın.
Bu qədər...
Vaqif Yusifli
Ədalət.
- 2014.- 23 sentyabr.- S. 3.