BU, İLHAM NAMİQ KAMALDIR..

(Xalq artistinin 65 yaşı tamam oldu)

Vaxtilə böyük şairimiz Səməd Vurğun yazırdı: "Əgər sənin dediyin xırdaca bir söz özünə məxsusdursa, sən vüqarlı adamsan! Sən dediyin bir söz başqasınındırsa, sən vüqarsız adamsan! Demək, sən sənətkar deyilsən!"

Sənət təcrübəsi-sənət tarixi belə bir həqiqəti sübut edir ki, bütün sənətkarlar ilk yaradıcılıq dövründə kimisə təqlid edə bilərlər, ancaq bu təqlid və yamsılama ötəri və keçicidir. Çox çəkmir ki, həmin sənətkar öz fərdi dəst-xəttini, yaradıcılıq üslubunu əldə edir.

Sənətə kimsəni təqlid etmədən və yamsılamadan da gəlmək olar. Sənət tarixi və təcrübəsi buna aid misallarla zəngindir. Məsələ burasındadır ki, təqlidləmi, təqlidsiz, bunun həqiqi istedadın gəlişi üçün bir elə əhəmiyyəti yoxdur. Söhbət istedadın özünəməxsusluğundan gedir. Dünyada çox şair var, lakin A.S.Puşkin demişkən: "..qafiyə düzmək şairlik deyil hələ, asandır ağ kağızı qaralamaq qələmlə". Dünyada bəstəçilər də çoxdur, amma onların heç yüzdə biri Bethoven səviyyəsinə, Ü.Hacıbəyov zirvəsinə, Q.Qarayev ucalığına yetə bilməyiblər.

Aktyor sənətində də belədir. "Hər oxuyan Molla Pənah" olmadığı kimi, hər aktyor da Ələsgər Ələkbərov, Möhsün Sənani, Mirzağa Əliyev, Hökumə Qurbanova, Həsən Turabov, Məlik Dadaşov, Səməndər Rzayev ola bilməz.

Bu ilin yanvarında istedadlı aktyor, Xalq artisti, "Şöhrət" ordenli İlham Namiq Kamalın 65 yaşı tamam olur və deyim ki, onun da sənətdə öz yolu var. Son qırx ilin teatr aləmini onsuz təsəvvür etmək olmaz. Kiçik də olsa, bir boşluq yaranardı İlham Namiq Kamal olmasaydı...g

Görkəmli sənətşünas, professor Cəfər Cəfərov yazırdı ki: "Aktyor sənətinin məzmunu məhz o zaman mühüm təsir bağışlayır ki, ifaçının qüdrəti, sənətkarlıq səviyyəsi yüksək olur".

İlham da məhz sənətkarlıq səviyyəsi yüksək olan, ifaçılıq qüdrəti hiss edilən, duyulan aktyorlardan biridir. Bu fikri indi yox, iyirmi, iyirmi beş il öncə də söyləyə bilərdik.

İlham Namiq Kamal indi sənətinin ən yüksək zirvəsindədir: o, Xalq artistidir, "Şöhrət" ordenlidir. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Estrada və musiqili teatr aktyorluğu kafedrasının müdiridir, professordur, eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrın rejissoru və aktyorudur.

Budur, əlimdə İlhamın bütün illər ərzində oynadığı rolların siyahısı. Əvvəlcə Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrından başlayaq. İlham böyük sənətdə ilk addımını məhz bu teatrda atıb. Onun həmin teatrda ilk rolu Şeksprin "Fıotına" pyesində Adrian obrazı olub. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Tofiq Kazımov idi. Tofiq Kazımov institutda İlhama dərs deməmişdi, amma onun "Tədris" teatrındakı oyununu görmüşdü. Bundan sonra Tofiq müəllimin elə bir tamaşası olmayıb ki, İlham orada oynamasın.

İlk rolu pis alınmadı və bundan sonra Akademik teatrda İlhamın öz istedadını nümayiş etdirməsi, həmçinin ustadlarından, sənət ulduzlarından görüb-götürməsi problemə çevrilmədi. Tədricən, illər keçdikcə İlham Akademik teatrın aparıcı aktyorlarından birinə çevrildi. O, Akademik teatrda oynadığı müxtəlif səpgili rollarla belə bir həqiqəti sübut elədi ki, onun ifa tərzində birtərəflilik, sxematiklik yoxdur. İlyas Əfəndiyevin "Bağlardan gələn səs" pyesində (quruluşçu rejissor Tofiq Kazımov) satirik-komik planda Qubuş rolunu oynadı, İlham zahirən məzlum və müti görünən, əslində, daxilən mənfur bir adamın obrazını ustalıqla yaratdı. İlyas Əfəndiyevin "Qəribə oğlan" komediyasında (quruluşçu rejissor Ağakişi Kazımov) əvvəlcə Batı, sonra Dadaş Rəhimoviç rollarını oynadı. Gözəl alındı. Elə buradaca qeyd edək ki, İlham Azərbaycan teatrının müxtəlif nəsillərdən olan müqtədir sənətkarları ilə bir sırada, onlarla çiyin-çiyinə fəaliyyət göstərirdi. Əliağa Ağayev, Məmmədrza Şeyxzamanov, Hökumə Qurbanova, İsmayıl Osmanlı, İsmayıl Dağıstanlı, Möhsün Sənani, Ağasadıq Gəraybəyli, Məlik Dadaşov, Möhsün Sənani, Məhluqə Sadıqova, Mirvari Novruzova, Nəcibə Məlikova, Əli Zeynalov, Ağahüseyn Cavadov, Səməndər Rzayev, Hamlet Qurbanov, Həsən Turabov, Hamlet Xanızadə, Vəfa Fətullayeva.gGörün, baxın... İndi onların heç biri həyatda yoxdur və onların hər biri Azərbaycan teatr sənətində iz buraxıblar. Və burada İlham Namiq Kamalın həyatında, səhnə fəaliyyətində unudulmaz yeri olan rejissorları da xatırlayaq gərək. Budur onlar: "Adil İskəndərov, Rza Təhmasib, Tofiq Kazımov, Lütfü Məmmədbəyov, Hüseynağa Atakişiyev, Mərahim Fərzəlibəyov...g

Akademik teatrda oynadığı rollar içində bir neçəsi xüsusilə seçilir: Cəmil (İlyas Əfəndiyev-"Unuda bilmirəm"), Rauf (Maqsud İbrahimbəyov-"Ümid"), Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah) M.F.Axundov - "Müsyö Cordan və Dərviş Məstəli şah"), Tarik Tərlan (Anar-"Adamın adamı"), Spure Tit Mamma (F.Dürrenmatt - "Böyük Romul"), Teymur ağa (M.F.Axundov-"Lənkəran xanının vəziri"), Kişi (Elçin-"Mənim ərim dəlidir"), Doktor Qaratay (H.Cavid-"Afət").g

1989-cu ildə istedadlı rejissor Hüseynağa Atakişiyev müstəqil bir teatr yaratdı. Gənclər teatrı kimi formalaşan bu teatr çox keçmədən Azərbaycan teatrları içərisində öz məxsusi dəst-xətti ilə seçilməyə başladı. Hüseynağa Atakişiyev dostu İlhamı da həmin teatra dəvət etdi. Bu iki sənətçi arasında yaradıcılıq ünsiyyəti gənclik illərindən başlamış, Akademik teatrda-H.Atakişiyevin baş rejissor işlədiyi illərdə də davam etmişdi. İlham bu teatrda da maraqlı rollar oynadı. Onun ən uğurlu rolu isə Rəhman Əlizadənin "Dadaşbala əməliyyatı" əsərində Dadaşbala rolu oldu. Əgər bu tamaşaya qədər İlham tamaşaçılar arasında Əntərzadə, Paşa Paşayev kimi "tanınırdısa", bu tamaşa onu "Dadaşbala" kimi də tanıtdı.

Sonra isə "İlham" miniatür teatrıgDünya teatr praktikasında ayrı-ayrı tanınmış rejissorların öz teatrı olduğu hamıya məlumdur. Avropa və rus teatr tarixindən buna aid xeyli misallar gətirmək olar. Lakin Azərbaycan teatr təcrübəsində bizim ən qüdrətli rejissorlarımızın belə öz teatrları olmamışdır. Ancaq Hüseynağa Atakişiyevin Gənclər teatrı və İlham Namiq Kamalın "İlham" miniatür teatrı bu sahədə ilk addımlar oldu. "İlham" miniatür teatrını İlham Namiq Kamalın sənətçi həyatında bir uğur saymaq olar. Bu teatrda dövrün problemlərini əks etdirən əsərlərə müraciət olundu və bu teatrın öz müəllifləri, öz aktyorları yetişdi. M.F.Axundovun "Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah", Anarın "Əl-əli yuyar", R.Səməndərin "Xan-xan oyunu", "Hoqqabaz Şaxta babalar", "Başsındıran məsələ", Rəhman Əlizadənin "Dünyanın axırı", "Bəxtimin kələyi", Ramiz Əkbərin "Qulaq", Mir Yusif Mir Nəsir oğlunun "Müasir toy", İ.N.Kamal və R.Səməndərin "Yubileysayağı məsxərə yaxud kiçik toy", "Yorğanına baxıb ayağını uzadan teatr" və s. tamaşalar uğurla qarşılandı. Adlarını çəkdiyimiz bu tamaşaların hamısına İlham Namiq Kamal özü quruluş vermişdir.

Müəyyən səbəblər üzündən bu miniatür teatr öz fəaliyyətinə son qoydu, amma tamaşaçıların yaddaşında yaşayır.

İlham Namiq Kamal hal-hazırda Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya teatrında çalışır. Bir sıra əsərlərə rejissorluq edib, bir çoxunda isə əsas rolları ifa edib. Bu sırada Oqtay Rəcəbov və Aqşin Babayevin "Şeytanın yubileyi", Ramiz Mirişli və Marat Haqverdiyevin "Amerikalı kürəkən" tamaşalarını xüsusi qeyd etmək olar.

Bizim yubilyarımızın "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında çəkildiyi rolları, həmçinin Azərbaycan televiziyasında oynadığı rolları da unutmaq olmaz. "Qayınana" filmində İlqar, "Musiqi müəllimi"ndə Katib, "Bəyin oğurlanması"nda Səs rejissoru və "Mozalan" satirik kinojurnalında səksənə yaxın rol Azərbaycan televiziyasında: Markiz ("Mehmanxana sahibəsi", Talıbov ("Göz həkimi", Paşa Paşayeviç ("Evləri köndələn yar", Baş həkim ("Şans"), Podkolyosin ("Evlənmə") və s.

Bir sözlə, son qırx ilin teatr, televiziya və kino aləmini İlham Namiq Kamalsız təsəvvür etmək qeyri-mümkündür.

İstərdik ki, İlham Namiq Kamalın bir sənətçi kimi özünəməxsusluğunu açıqlayaq.

O, ilk növbədə, aktyor temperamentinə görə komik aktyor məktəbinə daxildir. Vaxtilə, bu məktəbin banilərindən biri olan Cahangir Zeynalov deyirdi ki: "Məbadə-məbadə tamaşaçıları güldürməyə çalışasan. Ancaq surəti düzgün verməyə çalış. Tip və surət ki, düzgün verildi, o vaxt öz-özünə gülüş əmələ gələcək". İlham Namiq Kamal da oynadığı komik rollarda tamaşaçını güldürə-güldürə düşündürür. Bəli, o, güldürür və gülüşdən düşündürmə məqamına keçir. Biz onun ifa etdiyi komik rollarda ciddi plana da rast gəlirik. Yəni bu məqamlarda gülüş effekti nisbətən arxa plana keçir, əsas məqsəd tamaşaçını ilk gəlişdən ələ almaqdır, onun düşüncəsinə hakim kəsilməkdir. Məsələn, o, S.Vurğunun "Vaqif" pyesində oynadığı Təlxək obrazı ilə buna nail olub.

İlham Namiq Kamalın aktyor oyununda komikliklə yanaşı, lirik-yumoristik oyun üslubu da diqqəti cəlb edir. Anarın "Adamın adamı" pyesindəki Tarik Tərlan mahiyyətinə görə bivec adamdır, onu kəskin tənqid hədəfinə çevirmək yazıçını düşündürmədiyi kimi, rejissoru və aktyoru da narahat etmir. Yaxud İlhamın oynadığı bir sıra televiziya tamaşalarında, həmçinin öz yaratdığı teatrın səhnəsində oynadığı şən, yumoristik rolları xatırlaya bilərik.

İlham Namiq Kamalın aktyor oyununda harmonik elementlər-ritm, obrazın hərəkətləri ilə uyuşan melodik məqamlar xüsusilə diqqəti cəlb edir. "İlham" miniatür teatrının prinsiplərini özündə ehtiva edən bir sıra xüsusiyyətlər məhz, ilk növbədə, bu teatrın baş aktyorunun-İlhamın oynadığı rollarda bariz nəzərə çarpırdı. Büiün tamaşa boyu səhnədə bir hərəkət digərini əvəz edirdi. Bu hərəkətlər arasında rəqs, musiqi təbii ki, keçid rolunu oynayırdı.

Nəhayət, İlhamın bir pedaqoq kimi də fəaliyyətindən qısaca söz açmaq olar. İlham müəllim iyirmi ildən çoxdur ki, İncəsənət Universitetində müəllimdir, aktyor sənətinin sirlərini öyrədir. Yetirdiyi, səhnəyə çıxardığı tələbələrinin sayı-hesabı yoxdur: Gültac Əlili, Ağaxan Şərifov, Bahar Abdullayeva, Gülçöhrə Abdullayeva, Səməd Xasiyev, Gülnarə Əzizova, Ruslan Həsənov... saymaqla qurtaran deyil.

Sonda istərdik ki, İlham Namiq Kamal haqqında onun sənətçi dostlarının da ürək sözlərini dinləyək. Hərçənd ki, onların bir çoxu dünyasını dəyişmişlər.

Nəsibə Zeynalova: "İlham Əhmədovu oğlum Cahangir qədər sevirəm... O qədər onunla radioda-televiziyada tərəf-müqabil olmuşam ki... İstedadlı oğlandır, suyu şirindir, gülərüzdür".

Həsənağa Turabov: "Hər bir sənət adamını ucaldan həm də onun şəxsiyyətidir. İstedad çoxunda var, lakin şəxsiyyət olmayanda istedad kölgədə qala bilər. İlham aktyor-şəxsiyyətdir".

Lütfü Məmmədbəyov: "O, mənim çox sevdiyim, qayğıkeş, istedadlı, nümunəvi təşkilatçı, mehriban dost, həyatda çox ciddi bir insan kimi tanıdığım sənətkardır"

Yaşar Nuri: "Əvvəla, onu deyim ki, sənət dostum İlhamı tamaşaçılar sevir və hər dəfə onu alqışlarla gətirir və yola salırlar. Sənət aləmində İlhamın öz dəst-xətti var. İlham istər komediya, istərsə də dram janrında eyni məhəbbətlə çalışır, tamaşaçıları razı salır".

İlham Rəhimli: "Yüksək sənət mədəniyyətini meyar götürən İlham Namiq Kamal səhnə geyiminə, qrimə, mizanların dəqiqliklə icrasına və bu kimi vacib şərtlərə çox tələbkardır.

Səhnədə tərəf-müqabilləri ilə asanlıqla dil tapır və yaranmış ünsiyyətin səmimiliyi üçün həmişə diqqətlidir.

Zəhmətkeşdir! Bəzən sutka ərzində 10-12 saat yorulmadan işləyə bilir".

Bu qədər əziz dost İlham. Səni ürəkdən təbrik edirik! Yetmişində, səksənində görüşək...

VAQİF YUSİFLİ

Ədalət.-2014.-14 yanvar.-S.5.