MİLLİ KƏDƏR VƏ YADDAŞ
DUYĞUSU
ƏDƏBİ HƏYAT
(Kəmalə Nəsrinin
şeirləri haqqında)
Onu təkcə bir
şeirinə görə
tanımışdım: "Gəmilər gəlməz
Naxçıvana". Bu sadə məntiq arxasında poetik düşüncənin mənasını
qavradım. Doğrudan
da, Naxçıvanda dəniz yoxdu və təbii ki, ora gəmilər
yol ala bilməz. Çünki qədim odlar diyarı Naxçıvan şeirdə
deyildiyi kimi dağlardan, qayalardan, boz torpaqlardan ibarətdir. Şeirin müəllifi Kəmalə
Nəsrin də elə öncə bunu bəyan edir ki:
Gəmilər gəlməz Naxçıvana,
Gələ bilməzlər;
Burda dəniz
yoxdu ki.
Amma poeziya - sözə ehya verən, yoxdan sözü var eləyən bu sehrli qüvvə
bizim real təsəvvürlərimizi
bir andaca dəyişə bilər və gözlərimizin qarşısında poeziyanın
yaratdığı bir
dəniz canlanar:
Dağlar
dalğa-dalğa dənizə
bənzər,
dağların başında
buludlar gəzər-
bəyaz yelkənlərə
bənzər.
İlanlar sürünər
boz torpaqlarında
balıqlar kimi,
Duzlağın tamı var
Dənizin şor sularında.
Bu şeirə assosiativ
şeir də demək olar, çünki dəniz və dağ, dəniz və torpaq bir-birilə reallıq baxımından
uzaq anlayışlardır. Amma poeziya
onları "birləşdirir".
Sənətin mahiyyəti obrazlı
təfəkkürlə bağlıdır,
assosiativ təfəkkür
elə obrazlı təfəkkürdən doğur,
ancaq obrazlı təfəkkürdən fərqli
olaraq burada mürəkkəb ümumiləşdirmələr
diqqəti cəlb edir, bir-birilə əlaqəsi olmayan, ya zəif olan
məfhumları xüsusi
intiutsiya ilə "birləşdirə" biləsən.
Mən dənizləri xəyal etdim,
dağlara verdim qəlbimi.
Dağları sevdim,
çooox sevdim
Yaxın
olduqları üçün
göyə,
Dənizləri də sevdim
Dağlara bənzəyir deyə.
Beləliklə, poetik təfəkkür iki obrazı- Dəniz və Dağ obrazlarını bir-birinə qovuşdurdu. Şeirin
sonrakı misraları
Dəniz-Dağ obrazının
(artıq iki məfhumun "qovuşmasından"
yaranan bir obrazın) tarixi və müasir qatlarını açıqlayır:
Tarixi planda: bir Nuh nağılı
var: daşlaşan bir Gəmi-Qaya həsrət qalıb göy sulara və abidəyə dönüb. Müasir yönümdə: Dağları
dənizə bağlar,
qırılmayan gümüş
bağ var. Dağların
köksündən axar,
Araz Kürdən axar tutub Xəzərə
yol alar. Bu birlikdən Vətən
yaranar.
Kəmalə Nəsrinin cəmi iki kitabı ("Aynalayın" və
"Gözləyirəm gün
doğanı") ilə
tanışam və ümumiyyətlə bu xanım yazarın bəzi həmkarları kimi mətbuatda gen-bol, fasiləsiz çıxışlarının şahidi olmamışam. Amma bu iki kitabda toplanan
şeirləri ondan istedadlı bir şairə kimi söz açmağa imkan və fürsət
verir. Onun şeirləri barədə
mən də daxil olmaqla hansı
tənqidçininsə ciddi
bir fikir söylədiyinin də şahidi olmamışam.
Kitablarına daxil etdiyi lap kiçik müqəddimələrin birisi
ilə tam razıyam ki: "Bir xanım
əfəndinin, bir Azərbaycan türk qadınının ruhunda cərəyan edən əzəmətli milli kədər və yaddaş duyğusu, yəni Kəmalə Nəsrinin şeirlərinin
alt yapısı mənə
çox-çox qiymətli
göründü və
bu yazılardakı ruhun müqəddəsliyinə
inandım" (Azər
Turan). Mən də inandım.
Kəmalə Nəsrinin kitablarında bircə sevgi şeirinə də rast gəlmədim. Amma bunun səbəbi var. Görün nə deyir:
Mən daha yazmıram
sevgi haqqında.
Ən böyük sevdiyim
Vətəndi mənim.
Vətən geyməyincə
toy paltarını
Yediyim zəhərdi,
Geydiyim qumaş
nə atlas, nə ipək-
kəfəndi mənim.
Şeirlərin əksəriyyəti türkçülük,
turançılıq, azərbaycançılıq,
milli birlik ideyaları ilə nəfəs alır. Yəni onun
sevgisi daha böyük, daha ülvi mahiyyət daşıyır. O, böyük,
vahid Türk birliyini arzulayır, Türkün vaxtilə parçalanan, ora-bura səpələnən ərazilərini
bir yurdda görmək istəyir. Vaxtilə türk övladlarının, türk
başçılarının bir-birlərinə qənim
kəsildiklərini də
ürək ağrısı
ilə bəyan edir:
Nə vətən var idi,
nə türklük orda,
Var idi "mənəm"lik,
"böyük"lük orda,
Niyə
qana döndü,
daşa dönmədi?
Qardaş
qardaşına
əl qaldıranda-
Çaldıranda!
Kəmalə xanımın şeirlərində
qədim türk oğuz folklorundan, "Dədə Qorqud" boylarından, bu boylardakı igidlərdən,
xanım-xatın gözəllərdən
gələn bir meh əsir. "Könlü qopuz, Qolu topuz, Sözü
güclü, Düşməni
suçlu Qalın Oğuz" qılıncını
şimşəklərlə itilədir. Xan Beyrəyə, Xan Turala üz tutulur, onları səsləyir ki, türk ellərinin birliyi yaransın, bədöy atlar kişnəsin, savaş meydanı zəfən səslərinə bürünsün.
Çünki "Dəmin qapı
Dərbəndin dəvələri
əsir düşüb,
Göyçə gölün
sonaları qaraqıyma
qovurma tək qırçın-qırçın suda bişib. O yerlər ki, bizim idi. İndi daha
bizim deyil".
Kəmalə xanımın Türkün
böyük ustadlarına
məhəbbətini onun
bir çox şeirlərində izləyirik. Məsələn,
Hüseyn Cavidə aid
bir neçə şeiri var və bu şeirlərdə
Cavid təkcə böyük sənətkar
kimi deyil, həm də Türkün qürur mənbəyi, ideya-fikir mütəfəkkiri kimi canlanır: "Qalxan elədin sinəni, Unutmadı xalq dünəni. Başının üstündə səni, Bayraq edib gəzdi belə". Başqa bir
şeirdə isə
41-in dekabrı və
82-nin noyabrı xatırlanır,
biri Cavidin ölümü, biri isə onun nəşinin
Vətən torpağına
gətirilməsi. "41-in
dekabrı Günəş
ay kimi solğun.
Bir dağ uçdu üzü qibləyə Silkələndi Yenisey-Orhun".
"82-nin noyabrı; Göylər mas-mavi, Günəş sac kürəsi,
alov-alov, Çəmənlər
yaşıl yanar".
Şeirdə hər iki günün obrazı canlandırılır:
Solğun Günəş
- Sac kürəsi, alov-alov.
Ümumiyyətlə, Kəmalə xanımın
bədii təsvir vasitələrinə müraciəti
çox zaman uğurlu alınır.
Məsələn, o, "Vətən köynəyim" şeirində
deyir ki, hər bir adamın
toya, ya vaya getməyə paltarı olur, təzə gəlinin, təzə bəyin də öz paltarı var, fəsillərə görə
paltar dəyişmələri
olur. Amma: "Vətən köynəyimdi
ürəyim mənim.
Tanrı pay veribdi tikib vətənim". Vətən sevgisini ifadə etmək üçün ürəyi Vətən köynəyinə bənzətmək
yerinə düşür.
Hətta bir şeir- "Ağrı dağım" bütünlüklə
təşbeh və epitetlərdən ibarətdir:
Böyük Tkfandan
İlk sən çıxartdın
başını-
Yerin papağı
kimi.
Uzatdın göyərçinə
zeytun əlini-
həyat budağı
kimi.
Qutlu Dağım!
Bizim dağların ucası
Ağsaqqalı, qocası.
Ağrı dağım, ağ yaylağım!
Ərlər, ərənlər yurdum,
Dastanlar oylağım.
Düşmən gözünə batan
cüt barmağım.
Kəmalə Nəsrinin şeirlərini
mövzuca bölgülərə
ayırmaq istəməzdik. Vətənpərvərlik,
azərbaycançılıq, türkçülük onun
şeirlərinin sayca
üstünlüyünü təşkil edir. Amma o, bu mövzulara qapanıb qalmır. Real həyatın, gerçəkliyin müxtəlif
səmtlərinə də
üz tutur, təbiətin gözəlliklərinə
də biganə qalmır, doğulduğu Naxçıvan torpağının
məxsusi cizgilərini
canlandırmağa səy
göstərir, ustad şairlərə də şeir həsr edir. Deyə bilmərik ki,
o, hər şeirində
nəyəsə nail olur,
amma hər şeirində təlqin etdiyi fikirləri səmimi şəkildə
bildirməyə çalışır.
Dili də rəvandır, mücərrəd ifadələr
işlətməyi sevmir.
Ustad şair Rəsul Rzaya bir neçə
şeir həsr edib. Onların hamısı uğurludur
desək, yanlış
olar, çünki bu şeirlərdə bəzən heyranlıq və məftunluq ön plana keçir,
şairin mükəmməl
obrazının canlanmasına
mane olur. Amma
"Rəsul Rzaya"
şeiri mükəmməldir:
Dirsəyi dizində,
Əli üzündə
Dünyanın kədəri,
qəmi gözündə.
Gözləri dənizə
bənzəyən şair,
Dənizin balığı,
gəmisi olur.
Sənin
gözlərində
Qəm izi qalıb.
Gedibsən göylərə -
Burda, Vətəndə,
Bir Rəsul Rza
Dənizi qalıb.
Əsasən sərbət şeirə meyl edən, fikir və düşüncələrini
də bu axara yönəldən Kəmalə Nəsrin yaradıcılığa heca
şeirləri ilə
başlayıb. O şeirlər fikrimizcə, poetik sanbalı etibarilə daha uğurlu idi. Sonralar da hecada şeirlər yazdı.
Bu, təbii ki,
yaradıcılıq prosesidir,
enişi də, yoxuşu da olur. Hansı vəzndə, hansı
formada yazılması
şərt deyil, təki ortada ŞEİR olsun. Və Kəmalə Nəsrinin şeirləri haqda bu söhbəti bəyəndiyimiz sufiyanə
bir şeirlə tamamlayaq:
Mən Tanrının kor cocuğu,
Aç gözümü, öyrət
məni.
Göydən düşdüm sənə
dünya,
Göyərt, nolur, göyərt məni.
Öyrətmə günah etməyi,
Səsim
tanrıya yetməyir,
Ruhum diləyir getməyi,
Al əynimi, çıxart
məni.
Qabığım bom-boş qalacam,
Başına bir iş olacam,
Qəbir kənddə daş olacam,
İndi di gəl, qopart
məni.
Ədalət.-2015.-29
avqust.-s.15.