Yüz ilin yalanı və həqiqətin 100 yaşı

(əvvəli ötən sayımızda)

Türk tarixinə, türk mənəviyyatına, türk mədəniyyətinə gözəl bələd olan M. Novruzoğlu bir türk ziyalısı kimi yaxşı bilir ki, qədim türk ictimaiyyətində ailə ən vacib sosial birlik olduğundan, ailənin əsasını təşkil edən qadın türk dastanlarında, türk əfsanələrində çox uca mərtəbəyə qoyulmuşdur. Qadına bunca yüksək qiyməti verən mədəniyyətə hörmət etməmək mümkün deyil. Qadın kişinin həyat yoldaşı və uşaqlarının anası olmaq kimi çox vacib bir vəzifə ilə öhdələnmişdir. Daha vacibi isə türk millətinin tək bərəkət qaynağı, ona verilən bir sıra haqlara görə xanların, xaqanların, döyüşçülərin önündə hörmət ilə əyildikləri bir şərəf abidəsidir.

Müəllif həm də təcrübəli diplomat olduğundan, təşrifat qaydalarına uyğun olaraq, qadınların da öz diplomat ərlərinin rütbəsini daşıdıqlarını diplomatik protokolun mühüm tərkib hissəsi olan qəbul və görüşlərdə daim nəzərə almışdır. Bu gözəletiket nümunəsi onun ailəvi dostluq etdiyi şəxslərlə ünsiyyətinə də bəzək olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, Məmməd müəllim Hocabəy İhsan Doğramacının ömür-gün yoldaşı, müəllifin təbirincə desək, qoruyucu mələyi, üğürlarının zərif memarıAysər Doğramacıya münasibətini çox yüksək fikirlərlə bildirmişdir:

"Aysər Xanım Doğramacı, Azərbaycan, Türk və bütün dünya qadınlarına, qızlarına nümunə bir xanıməfəndidir. Onun şəxsiyyətini tədqiq etmək, tanıtmaq üçün böyük əsəsrlərin, kiitabların yazılacvağına, filmlərin çəkiləcəyinə inanıram".

Hocabəyin inanılmaz fantastik uğurlarının ən böyük ilhamçısı və dəstəkçisi Aysər xanıməfəndi ilə ailə qurması planlı bir işdiymi, yoxsa, Dr. İhsan Doğramacının həyatının ən böyük şansıdırmı? M. Novruzoğlunun Hocabəyə və Aysər xanıməfəndiyə dərin ehtiramı onlara bu sualı verməsinə imkan yaratmamışdır. Amma o, həmin suala professor Cəlal Ərtuğun kitabında cavab tapmışdır: "Aysər və İhsanın son dərəcə uyumlu və xoşbəxt bir cütlük olmaları təsadüfi deyildir. İki yaxşı ailənin yaxşı yetişmiş uşağı br-birlərini görmüş, tanımış və öz qərarları ilə yuva qurmuşlar". Bununl a belə, M. Novruzoğlu əminlik ifadə edir ki, İhsan Doğramacı ilə Aysər xanım Süleymanın Bağdadda görüşməsi hətta təsadüf hesab edilsə də, gənc doktor İhsan məhz öz qabiliyyəti, səviyyəsi, ağlı və biliyi ilə Aysər xanımın məhəbbətini qazanmışdır.

Kitabda Hocabəy İhsan Doğramacının nailiyyətləri, əsərləri, fəxri adları, təltifləri, nişanları, mükafatları sadalanır, incəsənətə bağlılığından, dünyü sülh hərəkatına göstərdiyi xidmətlərdən bəhs olunur, Türk Dünyasında yeri göstərilir. Yaratdığı universitetlərin dünya elm-təhsil müəssisələri arasında çəkisindən söz salınır, qəbul edilməsinə nail olduğu mütərəqqi qanunların əhəmiyyəti açıqlanır, vətənini inkişaf etdirəcək birinci sinif insan nəsli yetişdirməyə həsr etdiyi həyatının ekstremum dönüşləri şərh olunur.

Sanballı elmi-ictimai monoqrafiya da sayıla biləcək bu kitabda Hocabəyin Azərbaycanla bağlılığını əks etdirən məqamlar diqqəti cəlb edir. Müəllif yazır ki, İhsanı örnək İnsan- Hocabəy edən ən önəmli özəlliklərindən biri onun son dərəcə vəfalı dost, ədalətli insan olmasıdır: "Əziz dostu, qardaşı, Azərbaycanın Ulu Öndəri Heydər Əliyevi 1999-cu ildə Klivlenddə ziyarət etmək üçün, 84 yaşlı Hocabəyin 15 saat davam edən Ankara - İstanbul - London - Çikaqo-Kilivlend səfərini sevə-sevə etdiyini yaxşı builirəm".

M. Novruzoğlu həmçinin qeyd edir ki, Hocabəyin yaxın dostları da daima ona güclü mənəvi dəıstək vermişlər:

"Azərbaycanın Ulu Öndəri Heydər Əliyevin, prezident İlham Əliyevin Hocabəyin təntənəli şəkildə yubileylərini keçirmələri, Azərbaycan dövlətinin ən yüksək mükafatlarını vermələri, Azərbaycan Respublikasının prezidenti cənab İlham Əliyevin, Azərbaycanın birinci xanımı, millət vəkili, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyeva ilə birlikdə Professor İhsan Doğramacını Ankarada xəstəxanada ziyarət etmələri onu və ailəsini çox qürurlandırmış, məmnun etmişdir.

M.Novruzoğlu xatırladır ki, İhsan Doğramacı dünyaya göz açdığı ana yurdu Türkmənelinə dili,bayatıları, musiqisi, şeiri ilə ən yaxın və doğma Azərbaycanın olduğunu hələ uşaqlığından bilmiş, gəncliyindən bəri Azərbaycan musiqisini vallardan, lent yazılarından dinləmiş, Azərbaycanı görməyi çox arzu edərmiş. İlk imkan onun əlinə sovetlər dönəmində-1970-ci illərin əvvəllərində düşüb: "Beynəlxalq Pediatriya Cəmiyyəti (İPA) prezidenti kimi Moskvada keçirilən dünya pediatriya konfransında iştirak edirdi. Konfransın açılışında geniş məruzə ilə çıxış edən Hocabəy rus dilində nitq söyləyərək, moskvalıları və qonaqları heyrətə salır. Akademik Adilə xanım Namazova və Azərbaycandan gəlmiş başqa pediatrlarla sərbəst, rahat danışması ev sahiblərini bir daha heyrətləndirir... Konfrans işini başa vurandan sonra xaricdən gələn yüksək səviyyəli qonaqlara Leninqrada səfər etməyi təklif edirlər. Hocabəy Leninqrada deyil, Bakıya getmək istədiyini bildirir. TəşkilatçılarBakınınproqramda olmadığını deyirlər və Kiyevi, Minski təklif edirlər. Professor İhsan Doğramacının israrı, İPA prezidenti olduğuna görə nəzərə alınır. Moskva bir nəfər müşayiətçi ilə Aysər xanımın və Hocabəyin Bakıya səfər etməsinə icazə verir.Bakıda bir neçə gün Aysər xanımla köhnə "İnturist"də qalırlar. Taksidə, restoranda, maqazində türk olduqlarını biləndə pul almaq istəmirlər. Hocabəy və Aysər xanım israr etmək məcburiyyətində qalırlar".

M. Novruzoğlu öz qəhrəmanının şəxsiyyətini bir insan materialı kimi tədqiq edib oxucularına örnək göstərərkən, yalnız özünün tutarlı arqumentləri, məntiqli izahları ilə kifayətlənmir, böyük mütəfəkkirlərin, müdriklərin sözlərinə, aforizmlərə, xalq deyimlərinə istinad edir. Olduqca uğurlu seçilmiş bu kəlamlar professor İhsan Doğramacınınxarakterini açmaqda, qəhrəmanının portret cizgilərini təsviretməkdə müəllifə yardımçı olur. Proloqu Çarlz Burrun söylədiyi: "Alıcılar" ümumiyyətlə, xoşbəxtliyi ala bilməzlər, xoşbəxtliyi "vericilər" alırlar", - sözləri ilə başlayan kitabın epiloqu "Dahilik 1 faiz istedad, 99 faiz tərdir"-deyən Tomas Edissonun qənaəti ilə yekunlaşır.Müşahidəli oxucu sətirlərin arasından müəllif və qəhrəmanın özlərinə məxsus dərin məna tutumlu, ibrətamiz kəlamları da sezəcək, professor İhsan Doğramacının türk musiqisinə, ədəbiyyatına verdiyi töhfələrlə də tanış olacaq.

"Hocabəy"in rusca variantının da uğurlu alındığına şübhə yoxdur. Onu da qeyd edək ki, kitabın ərsəyə gəlməsində zəhməti keçən qədirşünas türk övladları ilə birgə gürcü oğlu G. Paçxataşvilinin yaradıcı heyətdə yer alması təsadüfi deyildir. Giya Revazoviç Azərbaycan ədəbiyyatının böyük dostu, şair -tərcüməçi, üç olkənin yazıçılar birliklərinin üzvü, bir çox ədəbi mükafatların laureatı, Türkiyə - Gürcüstan - Azərbaycan mədəni əlaqələrinin inkişafına ictimai və ədəbi fəaliyyəti ilə töhfələr vermiş görkəmli ziyalıdır.

İnanmağa dəyər ki, müəllifin ümidləri doğrulacaq, bu kitabın oxucuları, xüsusilə gənclər və yeniyetmələr Hocabəyi özlərinə örnək alacaq, insanlıqda, zəhmətsevərlikdə, comərdlikdə, vəfada, dostluqda ona bənzəməyə çalışacaqlar.Dünya elm ictimaiyyəti isə bir daha xatırlayacaq ki, Hocabəy sağlığında Nobel sülh mükafatını haqq etmişdi. Yaxşı olardı, dünyanın sülhsevər , tərəqqipərvər qüvvələri bu həqiqəti - Hocabəy Haqqını İhsan Doğramacının anadan olmasının 100-cü ildönümündə etiraf etməklə,həm Türk İnsanının hüdüdsuz qüdrətini və ölçüyəgəlməz humanistliyini, həm də yüz ildir ki ayaq tutan erməni soyqırımı yalanının heç vaxt yeriməyəcəyini ucadan təsdiqləmiş olardılar.

(ardı var)

Pünhan Şükür

Ədalət.-2015.-11 dekabr.-S.5.