KƏMALƏDDİN QƏDİM

Kəmaləddin Qədim şairdi. Sözün əsil mənasında şairdi. Çağdaş ədəbi mühitin dərdlər məhəlləsində yurd-yuva qurmuş şairlərimizin biri də Kəmaləddin Qədimdi.

Şairi dövr, yəni zaman, məkan, yəni sosiyal mühit yerişdirir - fikriylə şərikəm. Onunla da şərikəm ki, bütün şairlər özlərindən çox yaşadıqları mühitə daha çox oxşayırlar. Şairlik bir peşə deyil. Hər adam da şair ola bilmir. Yəni şeir yazmağı bacaranların hamısına şair deyilmir. Şairlik oxumaqla, elm almaqla da olmur. Şairlik vergi də deyil, hərçəndi ki, çoxları şairliyin Tanrı tərəfindən verildiyini söyləyirlər. Şairlik elçilikdi, söz deməyə məhkim edilmiş dərd elçiləridi məncə. Bir də bu dünyanın ən ağır yüküdür şairlik. Küçələrə atılmış, yetimlər evinə verilmiş, qocalar evinə qovulmuşlara bənzəyən dərdlərə sahib çıxmaqdı şairlik. Adi insanlar öz fərdi dərdlərini çəkə bilmədikləri halda, şairlər yerin-göyün, bəşərin dərdini çəkməkdən zövq alan sahibsiz və qərib insanlardılar. Ziddiyətli görünən bu fikri başqa xalqların şairlərinə şamil etməzdim. Bu fikir bizim xalqa məxsusdur. Əks halda Eldar Baxışa, Ağamalı Sadiqə, Akif səmədə, Şaiq Vəliyə,Murad Köhnəqalaya, və nəhayət Adil Mir Seyidə sahib çıxardıq.

Ömrünü- gününü Azərbaycan ədəbiyyatına həsr etmiş, milliyətcə Gürcü olub, Azərbaycanca düşünüb yazan, ədəbiyyatımıza misilsiz tərcümələri ilə xidmət edən Giya Paçxataşvillini demirəm hələ...

Şairlik oyun-oyuncaq, şöhrət mənbəyi deyil. Çoxlu sayda "şairlər" var ki, kitablarının sayı ilə, qalınlığı ilə, ölüm-zülüm qazandıqları "şair" adıyla qürrələnir, tanışlarının və ya pullarının hesabına az qala dünyanın bütün dillərinə tərcümə olunub yeri gəldi-gəlmədi lovğalanmaqla məşğuldular. Belə şairləri dərd doğmayıb. Onlar dərdin nə olduğunu belə anlamırlar və qısa zaman kəsiyində dəbdən düşmüş ayaqqabı kimi zibil yeşiklərinə atılırlar.

Bu pessemist fikirlərdən sonra qeyd etmək yerinə düşərdi ki, bütün bunlarla yanaşı, böyük ümidlər verəcək yeni bir nəsl formalaşmaqdadı . Adama elə gəlir ki, Azərbaycan poeziyasında yeni era baçlayacaq.

Şairi boy-buxunuyla yox, sözüylə tanıyarlar. Şairlər var ki, şeirləri ilə o qədər nəhəng görünürlər, özlərini görəndə heyrətlənirsən ki, bu balaca cəsədə bu boyda şairlik necə sığışıb?

Şairləri qrupa da bölürlər. El şairi, təsəvvüf şairi, məhəbbət şairi, nəğməkar şair, satirik şair və s. Bir də var bəşəri şair. Bu zirvəni isə hər kəs fəth edə bilmir...

Qayıdaq mətləbə. Bir nümunə ilə başlayaq Kəmaləddin Qədimin portet mənzərəsinə:

Canım, bircə kəlmə sözə dəymərəm,

Qabaqdı, bir kəlmə "OL" məndən qabaq.

Tək elə yer olsa, göy olsa nə qəm,

Ot məndən qabaqdı, kol məndən qabaq.

Bu çapar könlümə, atdı könlümə,

Yaddı sən çəkənlər, yaddı könlümə.

Nə sağım, nə solum yatdı könlümə,

Sağ məndən sonradı, sol məndən qabaq.

Almadım vecimə şah oğlu şahı,

Köləsi olmadım, sevdim Allahı.

Mən könlüpaşanın biriyəm axı,

Olmaz kölə məndən, qul məndən qabaq.

Özünü özündə gəl də ram elə,

Həm ovam, həm də ki, ovçuyam elə.

Mən ana bətnindən yolçuyam elə,

Görünür həmişə yol məndən qabaq...

Çox zaman şairi bircə misrasından tanımaq olur. Bu poetik nümunə şairin həm də avtobioqrafiyasıdı. Tək bu şeirlə onun hardan gəlib, hara getdiyini müəyyənləşdirmək olur. Bəzi hallarda ədəbi mövzularda qarşı durma fikirlər meydana gəlir. Klassik şeir ənənələrini bəyənməyənlər yeniliklər dalınca qaçır, Avropa, Çin, Yapon üslublarına meyillənir, klassik şeir növlərini köhnəlik adlandırırlar.

Moderinizmi, sürrial, sərbəst şeir növlərini anlamayanlar isə əksinə olaraq onları qınaq atəşinə tuturlar. Elə buradaca gözəl alimimiz Vaqif Yusiflinin bir fikrini xatırladım: (qoşma, gəraylı neyləsin ki, sözbilməzlər əlində urvatdan düşür). Zəif qoşma, gəraylı və digər klassik şeir yazan şaircikləri unudun. Onlar haqda söhbət belə gedə bilməz. Söhbət şairdən gedir.

Əslində mən bu fikirlə razıyam ki, kim özünü hansı izmdə yaxşı ifadə edə bilirsə, elə də yazmalıdı. Sərbəst vəzndə mükəmməl yazan şairlərimiz də az deyillər. Bunu ancaq alqışlamaq lazımdı. Amma klassik ənənələrimizə istehza etmədən. Bu gün klassik ənənələrimizə sədaqətlə, uğurla xidmət edən şairlərimizin biri də Kəmaləddin Qədimdi. "Allahu Əkbər" şeirənə nəzər salaq:

Bir kitab nazil olub, gizlin deyil, aç, oxu,

La İlahə İllallah, Allahu Əkbər deyir...

Gör nə vaxtdı dünyanın elə yarıdan çoxu,

La İlahə İllallah, Allahu Əkbər deyir...

Harada bol sünnisi, harada kəm şiəsi,

Harada cəm sünnisi, harada cəm şiəsi?

Gör neçə əsrdi ki, sünnisi, həm şiəsi,

La İlahə İllallah, Allahu Əkbər deyir...

Çoxu elə bilir ki, başının hər qəzası,

Tanrıdandı, nə vaxtsa cəzası var, cəzası...

Bu şah oğlu şahın da öz "rəhmi", öz "rizası",

La İlahə İllallah, Allahu Əkbər deyir...

Ovçuya bax, ovçuya, hələ ova bax, ova,

Kim salacaq tora, kim, kim dönəcək girova?

Birisi qaça-qaça, birisi qova-qova,

La İlahə İllallah, Allahu Əkbər deyir...

Bunun harası bəşər, bunun harası bəndə,

Bığ yeri tərləyən də, başı gora əsən də.

Altda başı kəsilən, üstdə başı kəsən də,

La İlahə İllallah, Allahu Əkbər deyir,

Harda salam-məlik var, deməli ərik çıxıb,

Bir salamla aradan qulluq, köləlik çıxıb.

Ərzə meydən oxuyan dünyaya şərik çıxıb,

La İlahıə İllallah, Allahu Əkbər deyir...

Xeyiri kimdən gəlir, dərdi-bəlası kimnən,

Toyu kimnən çalınır, tutulur yası kimnən?

Zülmə, şərə baş əyən umur xilası kimnən,

La İlahə İllallah, Allahu Əkbər deyir...

Allahu Əkbər deyənləri sadalamaqla şair çox mətləblərə toxunur və bunu xırdalamağa ehtiyac duymuram.

Çox hallarda məni də sufi şairi kimi səciyyələndirirlər. Amma etiraf edim ki, mən qatı dindar deyiləm, dini ona görə sevirəm ki, o, Allahı sevməyi öyrədir. Mən isə Allahı dinin qorxu və tamah aspektindən yox, Eşq məqamından dərk edirəm.

Bu fikri bir neçə dəfə söyləmişəm. İçində Allah olmayan adamdan şair olmaz, Allahı dərk etmədən özünü dərk etmək mümkün deyil. Və ya əksinə. Özünü dərk etmədən şeir yazmaq da mümkün deyil.

Baxın:

Tanrım, verdiyin qüdrətdən

Bilib açaram sirrini.

Doqquz aylıq bir zülmətdən

Gəlib açaram sirrini.

Şərt kəsilər şərt üstündən,

Çəkərəm bir xətt üstündən.

Dərd də gələr dərd üstündən,

Gülüb açaram sirrini.

Özümü başdan çıxarram,

Gözümü yaşdan çıxarram,

Çörəyi daşdan çıxarram,

Bölüb açaram sirrini.

Dürdanən dürründü ölüm,

Ən uzun hürründü ölüm.

Gizlinin sirrindi ölüm,

Ölüb açaram sirrini.

Qəribə görünə bilər. Yalnız şairdə ola bilər bu qədər ərk. Buna bənzər fikirlərə çox şairlərdə rast gəlmək olar. Mən isə belə düşünürdüm:

"Hər zərrəsi müəmmadı,

Allahı sirri saxlayır..."

Kəmaləddin Qədim isə onun sirlərini açmağa inanır. Şairlər yeganə varlıqdırlar ki, Allah onların xətrinə dəymir. Və inanıram ki, Kəmaləddinin bu ərkindən hətta xoşu da gəlib. Şair bütün sadalamalardan sonra məqama yetişir və Allahı da inandırır ki, ən böyük sirr ölümlə açılır və sonluqla açarı kilidə sala bilir.

Şair eşq əhlidi. Şair sevgisi mükəmməl olur. Şairi eşq və sevgi yaşadır. Eşq və sevgi bitən yerdə şairin ölümü başlayır.

Yaşının kamillik dövründə mübtəla olduğu ilahi eşq, qutsal sevgi onu şair kimi yenidən dünyaya gətirdi sanki. Ötən il təqdimatına yığışdığımız "Allahı sevsəydin, məni sevərdin" kitabı bir sevgi epopeyasına bənzəyirdi desəm yerinə düşərdi. Bir nəfəsə bir şeir yazmaq olar. Amma bir nəfəsə bir kitanın yazılmasına heç zaman inanmazdım, gözlərimlə şahidi olmasaydım. Şair kitab boyu pünhan sevgilisini bütün varlığı ilə sevir, nur topası adlandırdığı bu daş ürəkli varlıq üçün bütöv bir şair ömrü yaşayır və ölür.

Mən sənin beş günlük qonağın idim,

Qonağı sevsəydin, məni sevərdin...

Bir cür imtahanın, sınağın idim,

Sınağı sevsəydin, məni sevərdin...

Zirvəyəm, dumanı, çəni çəkirəm,

Çəkə bilirəm ki, yəni, çəkirəm...

Mən ah çəkmirəm ki, səni çəkirəm,

Sən ahı sevsəydin, məni sevərdin...

Sənlə baş-başadı günah, yan-yana,

Yanan elə suçdan, günahdan yanar...

Aləm sinov gedir günahdan yana,

Günahı sevsəydin, məni sevərdin...

Bu sevmək bu qədər gücmü, sevmədin,

Ya gecmi gəlmişdim,gecmi, sevmədin...

Heçmi sevilmədin, heçmi sevmədin,

Sən axı sevsəydin, məni sevərdin?..

Dünya yalan deyil, xeyir, sən yalan,

Daha şərsən yalan, xeyirsən, yalan...

Sevdiyim Allahdı deyirsən, yalan,

Allahı sevsəydin, məni sevərdin...

Şair burada ilahi sevgini Allah səviyyəsinə qədər ucaldır. Mən çox yaxşı bilirəm ki, o ismi pünhan şairi sevsəydi, bu şeir yaranmazdı. Burada sevgi insanlıq dairəsindən çıxır, mələklər sevgisinə qovuşur. Amma gəlin reallığı da unutmayaq. Bu real həyatdı və şairi bu əzablara görə qınayanlar da tapılır.

İçim sən doludu, çölüm sən dolu,

Səni hönkürəcəm, səni, bu saat...

- deyən şair, reallığa qayıdır, öz içinə dözə bilmir, hönkürtülərlə içindən azad olmağa çalışır.

Yaşımın, başımın nə çağıdır gör,

Yalandan, kələkdən keçib mənimki.

Bir simurq quşuyam əmrə müntəzir,

Bir yanmış lələkdən keçir mənimki...

Şair şeir yazmır, öz içini oxuyur, yaşantıları qətrə-qətrə sözə çevrilir, etiraf məqamına yetişir.

Sən də anla məni atam balası,

Nədən bu sevgiyə yadam, balası...

Adam balasıyam, adam balası,

Huridən, mələkdən keçib mənimki...

Amma mən inanmıram ki, o bu sevgidən azad ola bilib...g

Kəmaləddin bəyin bütün şeirləri səmimi və mükəmməl alınır. Biz şeirin strukturuna, kompozisiyasına diqqət edirik və görürük ki, burada zərgər dəqiqliyi, söz zənginliyi duyğu poeziyası, yəni poetik dil və üslub bir şair zövqü ilə cilalanıb.

Hiss olunur ki, o şeir yazanda heç bir çətinlik çəkmir. Elə bu səbəbdəndir ki, bu gün ən məhsuldar şairlərin biridir. Əslində çox şeir yazmaq da igidlik deyil. Amma gözəl şeir yazmaq əsil igidlikdi. Nə yaxşı ki, Kəmaləddin həm də gözəl şeirlər yazır.

Adam öləndən artıq,

Durandan yetim qalır.

Özündən özgəsinə,

Varandan yetim qaır.

Sol gedir, sağdan olur,

Cənnət tək bağdan olur.

Gör neçə dağdan olur,

Arandan yetim qalır...

Dünya ki var o vaxtdan,

Başına dar o vaxtdan.

Əl üzür Qarabağdan,

Turandan yetim qalır...

Düşür belə, bax, düşür,

Haqq üzülür, haqq düşür.

Tanrıdan uzaq düşür,

Qurandan yetim qalır...

Bu yazı xeyli uzana bilərdi. Bundan qısa da yazmaq olardı. Amacımız Kəmaləddin Qədimi ədəbi mühitə tanıtmaq da deyil. Onun imzasını tanımayan qələm adamı yoxdur. Bu bir könül işi idi. Dostumun könlünü ala bildimsə nə mutlu mənə...

Günlərin birində, 1996-ci ilin qızmar yay günündə Akif Səməd mənə zəng edərək belə söyləmişdi: "Dəmirçioğlu, yaxşı kişilərlə oturmuşuq. Qonaqlığı mən verirəm. Amma deyəsən pulum çatmayacaq, özünü yetir. Əvəzində səni gözəl kişilərlə tanış edəcəm". Hadisə yerinə tez çatdım, Akifi əhatə etmiş maraqlı insanlarla qovuşub məclisi xeyli uzatdıq. Kəmaləddin Qədim o günün yadigarıdı. Elə bu günə qədər də könül dostluğumuz davam edir...

Şairin bir şeir nümunəsi ilə sağollaşırıq:

Dünya, yaxamdan əl çəkib,

Daha sonumu yazıram...

Dağ çəkirəm sinəmdəki,

Dağa, sonumu yazıram...

Çatmır başa çəkilməyən,

Paşa-paşa çəkilməyən.

Dağa-daşa çəkilməyən,

Aha sonumu yazıram...

Şərt üstündən şərt kəsirəm,

Təzə bəla, dərd gəzirəm.

Qarşı gəlib də vəzirə,

Şaha,sonumu yazıram...

Qurtarıram bir can belə,

Çox yandım ucundan belə.

Bezdim ucuzundan belə,

Baha sonumu yazıram...

Ədalət.-2015.-7 fevral.-S.10.