ADİL MİRSEYİD
Telefonuma zəng gəldi. Ekranda Adil Mirseyidin adını görəndə sümüklərim sızıldadı, içimdən ruhum qarışıq bütün cismimi titrədən bir ağrının səsini eşitdim. Bu səs qulaqlarımda min, milyon dənə çırçıramaya dönüb, uzun-uzad zingiltilər qopararaq qara tüstü misalı səmaya bülənd oldu. İçimdə ölü bir sükur əvəz etdi bu qarmaqarışıq səsləri. Hər şey durulmağa, bir anlıq məni tərk edən xəyalım öz yerinə qayıtmağa başladı.
Nüşabə xanımın mülayim, amma hüzn və kədər dolu səsi qulaqlarıma sığal çəkdi sanki:
- Məmməd müəllim, sabah Adilin doğum günüdü. Qəbrini ziyarət etmək istəsən saat 11-12 arası Ağdaş məzarlığına gələ bilərsən. Bir neçə dostu, qızımız Ayan da gedəcəklər. O bütün dostları sevirdi, Amma nədənsə sizi fərqli sevirdi. Heç dilindən düşmürdünüz...
Off, zalım ölüm. Ölüm haqdı. Ağamalı sadiq Əfəndidən sonra ölümü dərk etdim, tanıdım, üzünü gördüm. Elə o zamandan adiləşdi ölüm deyilən müdhiş ad. Sönra hətta ölümə sevgi məktubu da yazdım...
Adil dünyasını dəyişəndə Gəncədə işləyirdim. Nə gizlədim, özümü dəfninə çatdıra bilmədim. Sonralar içimdə bir qırıqlıq yarandı. Dedim evlərinə gedib ailəsinə baş sağlığı verərdi. Xeyli müddət bunu etməyə cəsarət etmədim. Sonra məzarı üstünə gedib təkbətək qalmaq istədim. Bir müddət bunu da etməyə cəsarətim çatmadı...
İndi onunla görüş məqamım yarandı. Bu gün, onun doğum günüdü. Sən demə məzarlıq, elə böyük magistral yolun kənarında, Ağdaşın dörd yol ayrıcında imiş. Sən demə həftədə, 15 gündən bir maşınımla həmin məzarlığın yanından gah qərbə, kah da şərqə şütüyüb keçirəmmiş. Sən demə, mən hər o yoldan keçəndə Adil arxamca əl eləyib məni məzəmmət edirmiş. Sən demə, ürəyi doluymuş və bilirmiş ki, bir gün ziyarətinə gələcəm.
Tələsirdim. Sanki Adilin məzarı ilə yox, özü ilə görüşə tələsirdim. Hava ciskinli idi. Soyuq dekabr ayı boz-bulanlıq nəfəsiylə dünyanı misgin bir görkəmə salmışdı. Gəncədən Ağdaşa qədər olan yol bitmək bilmirdi. Nəfəsim şüşələri tərlədir, içərinin nəmi qurumamış iri maşınlardan sıçrayan palçıqlı sular çiskin qarışıq şüşələri boz pərdəylə örtür, boz-bullanıq xatirələrimə qarışaraq şüşə təmizləıyənlə silinib gedirdi.
Bu da yol kənarındakı qəbiristanlıq. Alçaq boylu, gənc mollanı görkəmindən tanıdım. Nabələd adam olduğumu dərhal tanıdı. Heç bilmirəm hardan bildi nə soruşacağımı.
- Müəllim, şairin məzarını ziyarətə gəlmisən?
- Həə, qardaş. Adil Mirseyidi zıyarətə gəlmişəm.
Gənc molla məni arxasınca qəbiristanlığın o başına apardı. Çox həyəcanlı və duyğulu idim. Uzaqdan qəbrini tanıdım. Çisginli yağış qara mərmərdə döyülmüş gülümsər portretin alnından üzü aşağı qara zolaqlar əmələ gətirmişdi. Cib dəsmalımla üzünü-gözü sildim dostumun. O isə mənə baxıb gülümsəyirdi. Mən elə bilirdim məni küsgün qarşılayacaq, məzəmmət edəcək, deyəcək ki, beş addımlığımdan dəfələrlə sağa-sola şütüyüb ötmüsən, heç bircə dəfə də olsun mən tərəfə dönüb baxmamısan. Mən isə sən hər burdan ötəndə salamlamışam.
Yox, sakitcə üzümə baxıb gülümsəyirdi. Qəbri gül-çiçəklərlə bəzədilmişdi. Birdən anladım ki, əli boş gəlmişəm. Gərək bir qom gül gətirəydim üstünə düzməyə. Özümü o ki var danladım. Uzaqda bir qızıl kolu dəydi gözümə. Yarı açılmış qöncələr soyuqdan donub qalmışdılar. Utana-utana qızıl koluna yaxınlaşdım. "Mənə bir gülünü halal et, qızıl gül kolu" - deyib yarıaçılmış qonçənin birini üzdüm. Yenə də utana-utana gülü sinə daşının üstünə qoydum. Adil isə bütün hərəkətlərimə göz qoyaraq gülümsəyirdi.
Nədənsə mən də gülümsədim. Düz gözlərinin içinə baxdım:
- Yerin necədi dostum. Bilirəm məndən küsmüsən.
- Sənin yazdığın VARLIQDAYAM.
Yadıma onun işarə etdiyi bənd düşdü:
...Sən
hardasan, mən harda,
Yoxu axtarma varda.
Mən
yoxam oralarda,
Ol bu aləmdə gəl gəz.
O yenə
pıçıldamağa başladı:
-Düz
yazmısan, Arkadaş. Əsil varlıq, var olan
məkan buradı. Amma biz ora yox, siz bura gələcəksiniz.
Xeyli üz-üzə, göz-gözə dayandıq. Onun gözləri
baxışlarımın üstündən uzaqlara zillənmişdi.
Ayanın gəlişini gözləyirdi. Mən
bir az tez gəlmişdim ki, təklikdə
söhbət edə bilim. Amma nitqim qurumuşdu.
Heç bilmirdim nədən başlayım...
Uzaqdan Ayan xanımın gəlməsini mən də
gördüm.
Dönüb Adilin üzünə baxdım.
Yanaqlarından yağış zolaqlarını
silmişdim. Yenidən həmin zolaqlar
yarandı. Gülə-gülə
ağlayırdı sanki Adil Mirseyid.
Əlində bir dəstə gül tutmuş Ayan
xanım özünü qəbirin üstünə atdı,
yanaqlarından sellənən yaşı saxlaya bilmədi. Və birdən
sanki yuxudan ayıldı. Mənə tərəf
dönüb başıyla salamladı. Onunla
gəlmiş, Adilin sevimli dostları Rəfail Tağızadə
və Ələsgər Talıboğlu da mənə
yaxınlaşdılar. Köhnə dostlar
kimi körüşdük, lal-dinməz gözlərimizi Adilin
nəmli baş daşına zillədik.
Onlar gəlincə mən Adilin qardaşı
Aydının da qəbrini ziyarət etmişdim, o gənc
mollaya hər ikisi üçün Quran da oxutmuşdum. Ayanın
durumunu anlayırdım. O, atası ilə tək qalmaq
istəyirdi. Mən başımla dostlara,
Ayanı atasıyla tək qoymağı işarə etdim.
Bir tərəfdə dayanmış mollanı
götürüb Aydının qəbrinə tərəf
getdik.
Ayan xanımın aralıdan gələn
hönkürtü səsi, Allahın özünü belə
kövrəldən hıçqırtıları içimizi
göynədirdi. Uzaqdan seyr etdiyimiz bu mənzərə
dünyanın ən qara mənzərisiydi.
Başını atasının əyri üstünə
söykəmiş Ayan xanım elə zulum-zulum
ağlayırdıki...
Nə qədər sevirmiş atasını, ilahi. Özünü
tamam unutmuşdu Ayan xanım. Biz
yaxınlaşmasaydıq mərmər daşı da dözməyib
suya dönəcəkdi. Gözlərinin
yaşını sildiyi yaylığıyla atasının mərmər
məzarını silməkdən doymurdu. Gətirdiyi
çiçəkləri səliqə ilə sinə
daşının üstünə düzdü. Mənim qızıl gül kolundan əlborcu
aldığım tənha qönçəni də həmin
çiçəklrin üstünə qoymuşdu.
Mən Adilin gülümsər gözlərinə, bir də
Ayan xanımın başını söykədiyi qara ləkəyə
baxdım. Düz ürəyinin üstündə
yaranmış iri, qara ləkə Ayanın göz
yaşlarının yaratdığı ləkə idi. Buğlanırdı həmin ləkə. Adilin ürəyinin başından
açılmış yara kimi hövr edirdi bu qara ləkə.
Sonra dil açdı Ayanın göz yaşlarından nəm alan qara ləkə. Nəğmə oxudu bu
solğun qara ləkə:
Tanrı
sənin duanı
eşidər bəlkə qızım
quş
dimdiyində gəlir
göylərdən mənim ruzum.
tanrı
sənin üzünə
keçir günahlarımdan
bir
gün bir büt yaparam
mən
könül ahlarımdan.
yəhərlədim ağ atımı
çapıb getdim dördnala
ağlama
sil göz yaşını
arxamca
su at bala.
***
Tanışlığımızı
Adil Mirseyidin bir yazısıyla başlayacam:
"Təqvimdən yarpaqlar düşür, günlər
ayları qovur, aylar illəri haqlayır. Və
böyük şair demişkən, "nəslimin yarpaq
tökümü başladı". Bəli,
bizim ədəbi nəslimizin 80-ci illərdə ədəbiyyata
gələn nəslin də "yarpaq tökümü"
başlayıb. Akif Səməd, Eyvaz Əlləzoğlu,
Şaiq Rəsul, Mehdi Bəyazid, Aydın Əfəndi,
Şaiq Vəli... Dərd boğaza gəlir...
"Ötən günlərimi qaytaraydılar, Gələn
günlərimi qurban verərdim" - Akif İslamzadənin səsidi. Mən hər
dəfə Akifin ifasında səslənən nəğmələri
dinləyəndə dalağım sancır. Bu səs indi arabir məclislərdə, sərgi
salonlarında, bəzən küçədə təsadüfən
rastlaşdığım köhnə dostum Akifin səsi deyil
- bu səs cavan Akifin səsidir.
İllər öncəsi hələ tələbəlik
illərindən tanıdığım Məmməddən, Məmməd
Dəmirçioğlundan müsahibə
götürmüşdüm. O zaman Məmməd daha çox tərtibatçı
rəssam kimi tanınırdı. Yazdığı
şeirləri ancaq ən yaxın adamlarına oxuyurdu. Mən də onlardan biriydim. Mən
otuz yaşımda qocaldım. Məmməd
cavan qaldı. Təəssüf ki, o zaman bəzi şair
qardaşlarımız rəssam Məmməd Dəmirçioğlunun
poetik yaradıcılığına laqeyd
yanaşırdılar, onun şeirlərini "rəssam
şıltaqlığı" kimi, ötəri bir həvəs
kimi dəyərləndirirdilər.
İndi Məmməd Dəmirçioğlu imzası
poeziya həvəskarlarının yaxın tanışdı. Məmməddə
də səbir var ha, düz əlli yaşında ilk kitabı
işıq üzü gördü. Sonra
bir-birinin ardınca daha üç kitab çap etdirdi.
Mən otuz yaşımda qocaldım.
Məmməd cavan qaldı.
***
...Məmməd Dəmirçioğlunun bağ evindəyik. Həyətdə
tut ağacının kölgəsində oturmuşuq. Məmməd və mən. Bir də
tut ağacı var. Məmmədin əlinə, barmaqlarına
baxıram, onun barmaqlarında rəng ləkəsi
görüb sadəlövh uşaq kimi sevinirəm. Allah
sənə rəhmət eləsin, Səttar Bəhlulzadə...
Ağ tut hələ dəyməyib. Tut dibi
qarışqadı... Ötən əsrin
yetmişinci illərinin əvvəllərində biz sənətdə
ilk addımlarımızı atırdıq. İyirmi yaşımız vardı, mən "The
Beatles"ın fanatıydım, Məmməd saz
havalarının vurğunu idi, özü də saz
çalardı. İyirmi
yaşımızın sevdalarıyla, ümidləriylə
uzun, incə bir yola çıxmışdıq.
İndi altmış yaşımızın
astanasında bir tut ağacının kölgəsində
oturub keçib gəldiyimiz ömür yolumuza nəzər
salırıq.
Və qarışqa cığırına baxa-baxa Vaqif
Bayatlının misraları beynimi döyəcləyir:
Tut dibi
qarışqadı,
Ölüm bir qarışdadı.
Ac
daşıyar toxuna,
Tox
daşıyar acına,
Tapdayarsan
keçərsən
xoş
getməz tut ağacına...
Mən bu
misraları söyləyirəm və yenə Məmmədin əlinə,
barmaqlarına baxıram, onun barmaqlarında rəng ləkəsi
olduğunu sezirəm..."
Adil Mirseyidlə tanışlığımız Əzim Əzimzadə adına Rəssamlığ məktəbindən başlamışdı. O zaman biz rəssam olmaq eşqiylə yaşayırdıq. Mən ara sıra şeirlər yazsam da buna ciddi əhmiyyət vermirdim. Şair olmaq heç ağlıma belə gəlməzdi. Amma Adil elə o zamanda həm şair, həm də rəssam kimi tanınmağa başlamışdı. Zaman axarı məni uzaq Cığatay ellərinə, Özbəkistan olkəsinə aparıb çıxardı. Uzun illər oralarda monumentalçı rəssam kimi fəaliyyət göstərdim və 90-cı ildə vətənə qayıtdım. Adil Mirseyidlə ikinci dostluq yollarımız başladı. O artıq bir şair kimi imzasını möhürləmişdi və bir neçə ildən sonra mənim gizli şairliyim aşgarlandı. İlk kitabıma ön sözü əvəzi Adillə müsahibəmizi verdim və sonralar mənim haqda silsilə yazılar yazmağa başladı. O hətta mənim qara sazımı dinləyərkən Qara saza 4 şeir də həsr etdi. Birini təqdim edirəm.
"Məmməd Dəmirçioğlunun qara sazı üçün dörd hava
bağladılar yolumu
qürbətdə qaldım ana
axşamlar meyxanada
qara saz çaldım ana
qürbət eldə hər gecə
qədəhdə ayrılıqlar
firtinalarda azır
ağ yelkənli qayıqlar
burda
allah bəndəsi
burda bir
minarə yox
qürbətdə gavur oldum
ana mənə
çarə yox
(Ardı
gələn şənbə sayımızda)
Ədalət.-2015.-21 fevral.-S.10.