ELDAR BAXIŞ NİSGİLİ

ƏDƏBİ HƏYAT

"Mən poeziyaya möcüzə kimi baxsam, ancaq o dini kitablardakı möcüzə kimi baxaram. Mən poeziyadan çəkdiyimi heç nədən çəkmirəm. Mən şeir yazmıram, and olsun o bir olan Allaha, səmimi deyirəm bunu, mən öz rahatlığım üçün yazıram, canımı qurtarıram şeirdən, şeir məni qoymur yaşamağa, mən də istəyirəm kəpənək kimi atılım-düşüm, ağac kimi tərpənim, su kimi axım"

(Eldar Baxış)

Bir parça işıq düşdü

Çarpayımın üstünə,

O işıqda tərpəndi

bu kədərim bəlkə dəg

Bütün dostlarım gedir

haqq yolunda döyüşə-

gedir onlar inamla,

hamısı bir cərgədə.

Bir parça işıq düşdü

çarpayımın üstünə -

işıqdımı,

dişdimi, -

Sən ölümdə dişə bax,

haqq yolunda döyüşdə

ölmək istəyirdim mən,

amma yorğan döşəkdə

öləcəyəm, işə bax!...

96-cı ilin may ayı bəlkə də bu dünyanın ən gözəl aylarından biri kimi yadımdan çıxmır. Bahar bütün gözəlliyi ilə ağaclara, evlərə, ürəklərə, məmləkətin hər bir guşəsinə işıq saçırdı. Amma o ay həm də sevincimizə zəhər qatdı, Azərbaycanın ən istedadlı şairlərindən biri - Eldar Baxış dünyasını dəyişdi. Televiziyanın bir verilişində onu yataqda, ölümün cəngində göstərirdilər. Həmişə deyib-gülən, boyu-buxunu, yaraşığı, görkəmi ilə çoxlarında qibtə hissi oyadan Eldar Baxış 49 yaşına bir ay qalmış gözlərini yumdu və içimizə-onu sevənlərin dünyasına Eldar Baxış nisgili səpələdi.

Eldar Baxışın yoxluğu indi artıq dərəcədə hiss olunur və poeziyadan bir işıqlı səsin, öz sözünün, öz qəlbinin, öz taleyinin şairi olan bir insanın var olmaması hər şeydən əvvəl, ədəbiyyat üçün ağır itkidir.

O, Qubadlı rayonunun Diləli Müskanlı obasında, bir kəndli ailəsində doğulmuşdu. ADU-nun tarix fakültəsini bitirmişdi. Məndən iki kurs yuxarıda oxuyurdu. Biz onu elə tələbəlik illərindən şair kimi tanıyırdıq. Eldarın səsi şeir gecələrindən, qəzet, jurnal səhifələrindən gəlirdi. Çox çəkmədi ki, Eldar Baxış öz ədəbi nəsli içərisində ön sıralarda göründü. Yaxşı xatırlayıram, "Azərbaycan" jurnalının 1978-ci ilin avqust nömrəsi "Ədəbi gənclik" rubrikasında üç cavan şairin-Vaqif Cəbrayılzadənin, Vaqif Bəhmənlinin və Eldar Baxışın şeirlərini gen-bol təqdim eləmişdi. O zamankı Əkrəm Əylisli redaksiyanın qapılarını istedadlı gənclər üçün taybatay açmışdı və Eldar Baxışı tanımayan minlərlə oxucu onun şeirlərini oxuyub poeziyada təzə bir səsin, nəfəsin varlığını hiss etdilər. O şeirlərin içində "Kəndin dediyi" mənə daha çox təsir elədi. Bu o illər idi ki, kəndli cavanların şəhərə axını başlanmışdı və Eldar Baxış kəndin dilindən deyirdi ki:

Hara qaçırsınız, kənd uşaqları,

göbəyiniz burda kəsilməyibmi?

Burdan-bu qaraja damın altından,

bu ağcaqovağın, şamın altından

hara qaçırsınız, kənd uşaqları?

Bu dağları atıb, daşları atıb,

bu yayları atıb, qışları atıb,

körpəcə-körpəcə quşları atıb,

hara qaçırsınız, kənd uşaqları?

Çay qalxıb,

çay daşıb - keçən gərəkdi,

arandan yaylağa köçən gərəkdi,

biçənək otlanıb-biçən gərəkdi,-

hara qaçırsınız, kənd uşaqları?

Bütün yaradıcılığı boyu Eldar Baxış bu səpgidə, bu tempdə sadə, hamının anlayacağı tərzdə yazdı. O, sübut elədi ki, Azərbaycan şeirini tapmaca, krossvord, müəmma oyununa qatışdırmaq olmaz.

O, tarixçi idi. Bakı kəndlərində öz ixtisası üzrə müəllimlik də eləmişdi, sonra öz ərizəsi ilə bir il əsgəri xidmətdə də olmuşdu. Sonralar Televiziya və Radio Şirkətində uzun müddət çalışdı, müstəqilliyimizin ilk illərində "Səs" və "Nəfəs" qəzetlərini yaratdı, sonuncu iş yeri yenə radio oldu, Uşaq verilişləri Baş redaksiyasının baş redaktoru vəzifəsində çalışdı. Ancaq tale onu ŞAİR yaratmışdı və mən onunla görüşlərimdə həmişə şeirdən, şairlərdən söz açardı, axırda da yaxşı anekdotlar söyləyərdi. Yaxşı yadımdadır, Zəngilanda idik. Yazıçılar İttifaqı Təbliğ bürosu xətti ilə kəndləri gəzirdik. Hər dəfə mən giriş sözü ilə çıxış edir, sonra Eldara söz verirdim. Ancaq Eldar düz yarım saatdan sonra şeirlərini oxuyardı. Bu yarım saat ərzində isə Nizamidən üzü bəri ta çağdaş ədəbiyyatımıza qədər xoşladığı şairlərin şeirlərini oxuyardı. O şeirləri əzbər söylədikdən sonra deyərdi: "İndi də bu gözəl şeirlərdən sonra bir kəndçi balasını - Eldar Baxışı dinləyin".

Eldar Baxış deyirdi: "Mən bir adi adam kimi-kəndçi balası, şəhərli balası, yer oğlu, göy oğlu kimi şeir yazan gündən qalmışam beş daş arasında. Birinci daş mən özüməm. İkinci daş mənim qələmimdir. Üçüncü daş kağızdı. Dördüncü daş Tanrıdı (daş dediyimə görə Tanrı məni bağışlasın. Ona görə ki, ağacı, quşu yaratdığı kimi, daşı da Tanrı özü yaradıb). Beşinci daş bu gidi dünyadı. Dəyirman daşı buğdanı, arpanı necə əzirsə, bu daşlar da mənim duyğumu, düşüncəmi eləcə əzir". Amma bu daşlar Eldar Baxışı heç də o dediyi kimi əzə bilmədi. Bircə Ölüm olmasaydı. Belə bir kəmfürsət ölümü heç kim gözləmirdi. "Ölüm" sözü ilə Eldar Baxışı yan-yana qoymaq bəlkə də bu dünyanın ən ədalətsiz işi olardı. Ancaq nə etmək? Bu ölüm sən demə, doğulduğu gündən onunla yol gəlirmiş. Ölümünü yaşaya-yaşaya o, ölümə meydan oxuyurdu. Azərbaycanın başı üstündə qara buludlar oynayırdı və belə bir vaxtda Eldar bir sıra söz adamları kimi müstəqillik savaşına qatıldı. İslaholunmaz dərəcədə azad və sərbəst adam olduğu üçün qırmızı bayraqların dalğalandığı bir vaxtda "Yaşılım, yaşılım, hara gedirsən?" şeirini yazdı.

Ağac yaşılım, hara gedirsən?

hara gedirsən yarpaq yaşılım?

Ot yaşılım, hara gedirsən?

hara gedirsən, kəpənək yaşılım?

Getmə, qayıt geri başına dönüm.

Zori Balayanın "Ocaq" kitabı çıxanda ona etiraz edən şeiri o zaman dillər əzbəri idi:

O nədir yazmısan, Zori Balayan,

Kür-Araz deyirsən-kəkələyirsən.

Xırda budaqların üstə oturub,

Böyük budaqları silkələyirsən.

Dünya nə haydadır, sən nə haydasan,

A köhnə palazı sırıyan oğlan.

İrəvan dilində xoruzlanırsan,

Moskva dilində zarıyan oğlan.

Sən Zori Balayan, mən Eldar Baxış,

Baxıram, eləcə zoğallayırsan.

Keşiş zurna çalır, sən də keşişin

Qara zurnasını sığallayırsan.

Bax bir ürəyimin genişliyinə,

De, kimə lazımdır bu haray-həşir?

Sənin ürəyinə bir ovuc torpaq,

Mənim ürəyimə dünya yerləşir.

O nədir yazmısan, Zori Balayan,

"Bala" da bizimdir, "zor" da bizimdir.

Ölmək istəyirsən gəl Qarabağa,

Kəfən də bizimdir, gor da bizimdir.

Belə deyirdi: "Dünyada olan bütün insanların milləti var. Mən türkəm, sən ingilissən, o birisi fransızdı, bir başqası yapondu-yaxud peyğəmbərləri götürək: tutaq ki, İsa peyğəmbər cühuddu, Məhəmməd peyğəmbər ərəbdi. Hamımızın milləti var, amma Tanrının milləti yoxdu. Bəlkə buna görə də Tanrı göy üzündədi, biz yer üzündə. Bəlkə buna görə Tanrı hamıdan-məndən, səndən, bizdən, sizdən, peyğəmbərdən, imamdan böyükdü, uludu. Bəlkə buna görə min-milyon ildi əlləşirik, vuruşuruq, dua oxuyuruq, dəstəmaz alırıq, namaz qılırıq, oruc tuturuq, ancaq gedib o böyük, ulu Tanrıya qovuşa bilmirik".

Amma o, elə sağlığında Sözün Tanrısına qovuşmuşdu. Ən yaxın dostlarından olan Vaqif Bayatlı Önər onun ölümündən sonra bu sözləri yazmışdı: "Eldar Baxış Azərbaycan dilinin yox, türk dilinin şairidir. Türk dili Göyüzünün və Yerüzünün dilidir. Bu mənada Eldar Tanrının, Göyüzünün şairi olmaqla, həm bizim yaşadığımız bu yer üzünün də şairidir. Bu, Eldarın hamı gördüyü kiçik bir hissəsidir.

Deyilənə görə, vəsiyyət eləyib ki, onun başdaşına bircə söz - "Azadlıq" sözü yazsınlar. Eldar Tanrının seçdiyi ən Azad adamlardandı. O, Azadlığı özü üçün yox, bizimçün istəyirdimg Müstəmləkəçilik, köləlik əslində, Eldarın Azadlığının əsriydi.

Anayurd deyilən bu torpağa basdırılan isə Eldarın Yer üzündəki çox kiçik bir hissəsidir".

Eldar Baxış Azadlıq aşiqiydi ("Asılı deyiləm mən bir adamdan, Bir adam da məndən asılı deyil") və o, insan azadlığına qənim kəsilən nə varsa, ona qarşı sözünü açıq, həm də kəskin söyləyirdi.

Bir dərdimiz, bir sərimiz bizimdi,

Yerdə qalan hər şeyimiz özgənin.

Bu yurdun qızılı, gümüşü də var,

Altına sərməyə palazı yoxdur.

Əyri kef eləyib əyriliyindən,

Yanıb düz adamın bağrı görmüşəm.

Mən Eldarın "Böyük qorxu", "Qələm", "Şair dostlar", "Deyə bilmədiyim sözlər", "Nəsə çatmır, çatmır bu yer üzündə", "Səsin nağılı", "Kəlbəcər şeirləri", "Əl", "Rəsul Rzanın ölümü", "Yolun iki üzü", "Qara qarışqalar" şeirlərini, "Çaldıran döyüşü", "Kənd", "Davanın axırıncı günü", "Balıq ölümü", "Davanın axırıncı günü" poemalarını dönə-dönə oxumuşam və bu şeirlərdəki poetik incələmələr bir yana, sözün içindəki o Azadlıq yanğısı heyrətə gətirib məni.

Təzədən doğulmaq, təzədən gəlmək

Təzədən böyümək, boy atmaq olmaz.

Mənim ölən yerim buradı elə,

Daha burdan geri qayıtmaq olmaz.

Öyülməli torpaq öyülə gərək,

Əyilməli torpaq əyilə gərək,

Dəmir isti-isti döyülə gərək,

Dəmiri saxlamaq, soyutmaq olmaz.

Yerin çuxuruna hamar deməklə,

Yurdun payızına bahar deməklə,

Şüar söyləməklə, şüar deməklə,

Milləti yuxudan oyatmaq olmaz.

Vaqif Bayatlı onu türk dilinin şairi adlandırır və buna etiraz etmirəm. Amma o, bütün varlığı ilə Azərbaycana bağlıydı, Livandan, Fələstindən yazanda da bizim dərdlərimizi ora qatırdı. Amma mən onu həm də insan hisslərinin, zərif duyğuların şairi kimi sevirdim. Onun orijinal bayatılarından, "Oyun havaları" silsiləsindən yazdığı "Heyvagülü", "Gəlinatlandı", "Koroğlu nağarası", "Tərəkəmə", "Yallı" şeirlərindən xalq poeziyasının rayihəsini hiss edirdim:

Mən aşıq, yol açıqdı,

yar gəldi yola çıxdı.

Dizlərin - yurd yeridi,

Əllərim-alaçıqdı.

Mən aşığam, sarısı,

Ay-həsrətin sarısı.

Sən gül ol, sən çiçək ol,

mən üstünün arısı.

Mən aşıq, aran yeri,

dağ yeri, aran yeri.

Qibləyə döndərmişəm

sevgilim duran yeri.

Eldar Baxış güllü bir may günündə gözlərini yumdu. Amma "Ölən öldü, qurtardı, Dərd qalanın dərdidi". Eldar Baxış nisgili ürəyimizdən silinib getmədi...

Ədalət.-2015.-6 iyun.-S.15.