SƏS. SÖZ. OBRAZ

VƏ AĞALAR BAYRAMOV

Onu bütün Azərbaycan tanıyır.

O, aktyordur, amma heç bir teatrda işləmir və mən bilən indiyə kimi heç bir aparıcı ya epizodik bir rolda da görünməyib.

Kinada da yoxdur.

O, bədii qiraət ustasıdır.Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində elə bu sənətdən dərs deyir.

Bəli, bədii qiraətin özü də bir sənətdir.

Bütün aktyorlar şeir deyə bilərlər, amma hər şeir deyən aktyora bədii qiraət ustası demirlər. Ömrünü, yaradıcılıq enercisini bu sənətə həsr edənlərə eşq olsun! Ruhları şad olsun Kazım Ziyanın, Soltan Nəcəfovun, Müxlis Jənizadənin, Həsən Əblucun, Mikayıl MirzəningÖmrü uzun olsun Əminə Yusif qızının. Onların hər birinin sənətdə öz yolu olub: Kazım Ziya və Soltan Nəcəfov Füzuli dünyasının bələdçiləridir. Əruzu, qəzəli necə sevmək olar? Bax, o missiyanın öyrədiciləri olub bu iki şəxs. Mən böyük aktyorumuz Həsən Turabovun ifasında Məhəmməd Hadinin şeirlərini dinləmişəm və o səsin qarşısında sarsılmışam. İllər keçib, mən də Füzuli qəzəllərinin, Nəsimi şeiriyyətinin əsirinə çevrildim. Bu yolda mənə mərhum füzulişünas Sabir Əliyevin böyük köməyi dəydi. Həsən Əblucun Rəsul Rza poeziyasına, Əminə Yusif qızının Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasına vurğunluğu onların səsindəki gözəlliklərdə əks olunmurdumu? Bu gün Xalq artisti İlham Əsgərovun da bir bədii qiraətçi kimi ustalığı göz qabağındadır.

Azərbaycanın əməkdar artisti Ağalar Bayramov məhz birincilər sırasında gedən, artıq sənətdə öz yolunu, səmtini müəyyənləşdirən bir qiraət ustasıdır. O, aktyordur, amma onun aktyorluğu teatrla, rollarla yox, poeziya ilə, şeirlərlə, bu şeirlərdə canlıdan canlı görünən şairlərin dünyası ilə bağlıdır.

Həyatımda bir neçə dəfə Ağaların iştirak etdiyi, şeir dediyi məclislərdə olmuşam. Və neçə dəfə də bir sıra televiziya verilişlərində yan-yanaşı oturmuşuq, mən danışmışam, o, şeir deyib. Bu görüşlər xatirimdən heç bir vaxt silinməyib.

İlk dəfə, 1995-ci ilin bir payız günündə, Ağdaşda, gözəl şairimiz Fiurət Qocanın doğulduğu torpaqda-sənətkarın 60 illiyində rastlaşdıq. Mən F.Qoca yaradıcılığınə təhlildən keçirib "Ürəyimi sərdim günəşə" adlı bir monoqrafiya yazmışdım, amma onu çap etdirə bilmirdim. Açığını deyim, ümid gözləyirdim ki, şairin yerliləri olan iş adamları köməyini əsirgəməz. Amma arzum ürəyimdə qaldı. O yubiley tədbirində mən Ağaları kəşf etdim. Bəlkə də o tədbirdə Ağalar iştirak etməsəydi, Fikrət Qoca poeziyasının qüdrəti hiss olunmayacaqdı. Ağalar Bayramovun ifasında səslənən şeirlər, şairin poemalarından parçalar Fikrət Qocanın obrazını bütün çalarlarıyla gözlərimiz qarşısında canlandırdı. Zərif məhəbbət şeirləri, təbiətin gözəlliklərini əks etdirən baharlı, payızlı misralar, insana, onun şərəf və ləyaqətinə oxunan poetik nəğmələr, ictimai-siyasi hadisələrin şair qəlbində doğurduğu əks-sədalargbütün bunlar Ağaların səsində haray səkən, oda-alova dönən, həm də sevgiyə, məhəbbətə çevrilən Fikrət Qocanı içimizdəki duyğulara çəkirdi. Mən onda bir daha əmin oldum ki, SƏS nəyə qadirmiş. SƏS poeziyaya çevrilmək üçün SÖZdən keçməliymiş, SÖZdən keçib OBRAZ yaratmalıymış. Bax, Ağalar Bayramovun sənəti bu üçlüyün üzərində qurulub.

İllər keçəcək, on üç il sonra, Fikrət Qoca Ağalar Ğayramovun sənəti haqqında "Dost sənət və dostum Ağalar Bayramov haqqında" adlı bir məqalə dərc etdirəcək ("Ədəbiyyat qəzeti", 18 iyul). O məqalədə də Səslə Sözün Ağalar sənətində sehrli vəhdətindən söz açacaq: "O, ürəyəyatımlı səsindən ustalıqla istifadə edə bilir. Ən kiçik bir şeiri ifa etdiyi anda da səsinin zənginliyini nümayiş etdirə bilir. Bəzən bağıra-bağıra şeiri oxuyanlar elə bilir, səslə qulağın pərdəsini deşib ürəyə zorla yeritmək gərəkdir. Xeyr,beləliklə qulağı duyğudan məhrum etmək, dinləyicini şeirdən bezdirmək olar. Şeirdə hər sözün öz səsi, öz tembri, öz deyilmə tərzi var. Şeirdə hər söz, hər misra arasındakı məsafə-pauza ayrıca təqdim edilməlidir. Ağalar səhnəni yaxşı bilir. Dinləyicisini, tamaşaçısını tez tanıyır, ona münasib şeir seçir. Hətta bəzən ilk çıxışları üçün ifa tərzini də tamaşaçıya uyğun qurur. Dinləyicini ələ alır, özünə tabe edir. Sonra sənətin lazım bildiyi mərhələsini nümayiş etdirir, dinləyicini arxasınca aparır. Yəni aşağı səviyyədə dayanmış potensial dinləyicinin ayağına gedir. Onun əlindən tutub arxasınca aparır, onu görmək istədiyi səviyyəyə qaldırır"

Fikrət müəllimin bu "təyinatından" sonra bir daha əmin oldum ki, Ağaların bədii qiraət ustalığında bizim bir çoxumuzun müşahidə etdiyi özünəməxsusluqlar var. 1995-ci ildə mən Ağaların dilindən Fikrət Qocanın "Uəsarət" adlı şeirini eşitmişəm. Bu şeir F.Qocanın İnsan və Azadlıq, İnsan və İctimai Həyat, İnsan və onun öz fərdi aləmi gqarşılıqlarını əhatə edən mükəmməl bir poeziya hadisəsidir. Xüsusilə Uəsarət obrazını özündə əks etdirən İnsanı təqaüdə çıxarmaq istəyirlər. O anda Fikrət Qoca-Ağalar Bayramov vəhdəti haray çəkir:

Dayanın!!!

Saxlayın sakit iclasları yarıda.

Sakit toyları,

rəsmi yasları da saxlayın.

Toyda oynayın,

Yasda ağlayın.

Cəsarətsiz iclasları

açılmamışdan bağlayın.

Cəsarət təqaüdə çıxmaz,

sən onu öz övladının gözlərində

görəcəksən.

Yuxularına girəcək

qarşısında diz çöküb hönkürəcəksən.

Cəsarəti öldürə bilmərik sən, mən.

Cəsarətimiz təqaüdə çıxsaydı

Əhalimiz xalq olmazdı

Torpağımız-Vətən.

Ağalarla ikinci görüşüm 2003-cü ildə, oktyabr ayında, "Speys" televiziya kanalında oldu. Xalq şairi Məmməd Arazın 70 yaşı tamam olan gün idi. Mən Məmməd Araz yaradıcılığının tədqiqatçısı- Ağalar Bayramov isə onun poeziyasının vurğunu, yaşadanı. O verilişdə də bir daha əmin oldum ki, Ağalar Bayramov sadəcə bədii qiraət ustası deyil, həm də sevdiyi şairlərin səslə, sözlə obrazlarını yaradan bir sənətçidir. Sonralar, Məmməd Arazın 80 illiyilə bağlı keçən il keçirilən yubiley tədbirlərində Ağalarla bir neçə dəfə qarşılaşdıq. Və hər dəfə iştirakçıların cərgəsinə boylananda ilk növbədə Ağalar Bayramovu axtarırdım. Çünki Məmməd Araz şeirini Məmməd Araz "səsiylə" qəlbimizə, beynimizə, duyğularımızı həkk edən bir-iki aktyor varsa, biri Ağalardır. Məmməd Arazın səsi tutulmuşdu, danışa bilmirdi, ancaq Abalar Bayramov o səsi xalqa çatdıra bildi.

Deyə bilmərəm, Mikayıl Mirzə ilə Ağalar Bayramovun müəllim-tələbə münasibəti olubmu, amma onu bilirəm ki, Ağalar bu dünyadan nakam gedən Mikayıl Mirzənin də səsini ölməyə qoymur. Ağalar Bayramov haqqında yazılan məqalələrdə dönə-dönə qeyd edirlər ki,o, "ənənə adamıdır. Onun sənəti Azərbaycan mədəniyyətinin bu "şoulu günləri"ndə kütlə istəklərindən nə qədər kənarda dursa da, böyük bir ənənənin davamıdır. Kazım Ziyadan başlanan, Ənvər Əbluc, Səməndər Rzayevlə davam eləyən bədii qiraətçilik bu gün Ağaların sənətində yeni nəfəs alır (Rüstəm Behrudi). "Bu gün öz yetkinliyi ilə o, ifaçılıq sənətimizin tarixində əbədiyyət qazanmış Kazım Ziya, Mehdi Məmmədov, Hökümə Qurbanova, Müxlis Uənizadə kimi ölməzlərlə bir cərgədə dayanmaq haqqını qazanmışdır (professor Tofiq Hacıyev).

Gözəl şairimiz Musa Yaqubun da bir fikrinə müraciət etmək istəyirəm. O yazır ki: "Öz repertuarı, şeiri, sözü seçim qaydası olan Ağalar birinci növbədə ifa etmək istədiyi bədii parçada, şeirdə özünü axtvarır, orada özünü tapsa, sözünü də tapacaq,G deyiliş tərzini də". Bu fikri şərh eləməyə ehtiyac duyuram.

Hər bir AKTYOR ilk növbədə, özünü yaradır. Bu o deməkdir ki, o, oynadığı rola özünün dünyasından çalarlar bəxş edir. O, şeir dediyi zaman öncə öz obrazını yaratmağa, tamşaçıya, dinləyiciyə Səsinin müxtəlif çalarlarını təqdim etməyə can atır. Onun səsində kədər notları da var, qəzəbli, üsyan dolu çağırışlar, fəryadla süslənən ağrılar, zərif məhəbbət etirafları da eşidilir. Beləliklə, bir aktyorun timsalında SƏSin onlarla şəxələrini, qollarını, budaqlarını seyr edirik. Uabir Novruzun "Səni unutmaqdan ötrü" şeiri mənim də çox sevdiyim sevgi şeirlərindəndir. Ağalar bu şeiri yaşaya-yaşaya, duya-duya söyləyir. O, şeirin qəhrəmanına çevrilir. Səməd Mənsurun "Rəngidir" şeirində isə Ağalar dünyanın əzablarından təngə gələn, gözünü açıb dünyanı yalan və riya içərisində görən pessimist bir filosofa dönür. Əcdər Olun "İstiqlal" şeirində isə illər boyu azadlıq həsrətində olan bir insanın qələbə sevincinin şahidi oluruq. Beləliklə, ifa zamanı Ağalar əvvəlcə ÖZÜ olur, sonra Füzuliyə, Nəsimiyə, Bixuda, Seyid Əzimə, Səməd Mənsura, Şəhriyara, Məmməd Araza, Fikrət Qocaya, Xəlil Rzaya, Məmməd Aslana, Musa Yaquba, Zəlimxana, Əcdər Ola çevrilir, şairlə aktyor, SƏSLƏ SÖZ birləşir. Onldarın vəhdətindən OBRAZ yaranır: Sevgi, Vətən, Xalq, Azadlıq, İstiqlal obrazlarıg

Axırıncı dəfə Ağalar Bayramovla 20 Yanvar şəhidlərinə həsr olunmuş bir verilişdə olduq. Bir gün əvvəl öyrənmişdim ki, Ağalar da bu verilişdə iştirak edəcək. "Ovqat" proqramı bütünlüklə şəhidlik ruhu üstə köklənmişdi. Ağalar sözün həqiqi mənasında bu verilişdə aparıcı Şəfəq Əlixanlını da, məni də heyrətləndirdi. Söhbət ondan getmir ki, Ağalar o verilişdə məşhur türk şairi Məhəmməd Akif Ərsoyun "Çanaqqala şəhidlərinə" şedevr şeirindən tutmuş Məmməd Arazın, Xəlil Rzanın, Zəlimxan Yaqubun, Əcdər Olun şeirlərinə qədər bir poeziya yolu qət etdi. Söhbət ondan gedir ki, o, şəhidliyin ağrı-acılarını yaşadı. Bax, onda hiss elədim ki, Sözün qüdrəti çox böyükmüş. Söz ağladır, söz insanı üsyana çağırır, söz qəzəb nəhrinə çevrilir. Onun səsində müşahidə etdiklərim bu çalarlar idigVə bu sətirləri yazarkən ünlü şairimiz Məmməd Aslanın sözlərini özümünkünə qatıram: "Ağalar dərdlərimizin ifadəsini zirvədən dilə gətirməyi bacarır. Səsindəki xəlqilik, söyləyişindəki ləngər, mənəviyyatımızdan süzülüb gələn şəhd-şirə onun nəfəsinə doğmalıq gətirir. Onun dili bir el müdrikinin dilidir. Oxuduğu sözlərin, bədii parçaların da hamısı özününküdü; öz ürəyinin atışı, öz ilhamının duyğulanmalarıdır. Qəlbin qəlbiyanmışlarla bir yanıb, bir burxulmazsa, başqasının halına belə köklənə bilməzsən!"

Ağalar klassik poeziyanı da, müasir poeziyanı da eyni dərəcədə sevir və təbii ki, burada üstün yeri müasirlərimiz tutur. Klassik poeziyanı mənimsətmək üçün ilk növbədə, əruzu bilmək və onu ifadə etmək başlıca şərtdir. Ağalar əruz şeirlərini səsləndirməyi bilir. Belələrinə deyirlər ki, onda əruz damarı var. Mən onun ifasında Nəsiminin "Etməgil" şeirini dönə-dönə dinləmişəm. Bu şeiri səsləndirməyi yox, onu insanın duyğularına hopdurmağı bacarıb Ağalar.

Bu yazını başlayanda Fikrət Qocanın 60 yaşının tamam olduğu 1995-ci ildən soraq verdim. İndi səksənə yaxınlaşan şairimizin bu misraları ilə də sözümü bitirirəm. O misraları mən Ağalar Bayramovun da ifasında eşitmişəm, SƏS-SÖZ-OBRAZ paralellərini izləmişəm. Buyurun:

Nə vaxtsa eşitmişəm mən,

Hər şey Allahdan aşağıdı.

Hardasa oxumuşam mən,

Hər şey Allahsızlıqdan yuxarıdı.

Bunu da mən demişəm, mən.

Üç şey hər şeydən yuxarıdı-

Vətən,

Vətən,

Vətən.

Vaqif YUSİFLİ,

filologiya elmləri doktoru

Ədalət.-2015.-23 iyun.-S.7.