Ömrün əlli aşırımı...

Az qala dünənə kimi "gənc şair" dediyimiz Balayar Sadiq 50 yaşına gəlib çatdı. Bu, 90-cı illərdə ədəbiyyata gələnlərin "ekvator xəttinə" yaxınlaşdığını bildirən birinci addımdır ki, o sərhəddi də ilkin olaraq Balayar Sadiq keçir.

Tərcümeyi-halı çox sadə, lap qısadır. Lerikdə, Küsəkəran kəndində, ziyalı ailəsində anadan olub. Lənkəranda Pedoqoji texnikumu bitirib və neçə il Lerik və Lənkəran kəndlərində müəllimlik edib. Sonra Azərbaycan Milli Ordusunda xidmət edib. BDU-nun jurnalistika fakültəsində qiyabi təhsil alıb. Bədii yaradıcılığa isə 90-cı illərdən başlayıb. Şeirləri, poemaları müntəzəm olaraq "Azərbaycan"da, "Ulduz"da, "Ədəbiyyat qəzeti"ndə və digər dərgilərdə çap olunur. Şeir kitablarının sayı da ürəyincədir. Təbii ki, Yazıçılar Birliyinin də üzvüdür.

Vəssalam! Rəsmi tərcümeyi-hal buradaca bitdi.

Şeir yazmağa orta məktəb illərindən başlayan, amma bir şair kimi keçən əsrin doxsanıncı illərindən tanınan, XXI əsrin bu on beş ilində isə ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb edən Balayar Sadiq artıq öz yaradıcılığının yetkin mərhələsinə qədəm qoyur.

Əlli yaşa gəlib çatan Balayar Sadiq necə şairdir, nədən yazır, necə yazır, öz oxucu auditoriyası varmı? Şeirlərində, poemalarında hansı problemlərdən söz açır, bir şair kimi hansı özəllikləri var? Əlbəttə, bu suallar istənilən şairə ünvanlana bilər. Heç kim, o cümlədən, Balayar Sadiq də inciməməlidir. Çünki bu gün çox şairin içində "mən dahiyəm!" kəlməsi dolaşır və bəzən o şairlər bunu heç gizlətmirlər də. Amma Balayar Sadiq çox təvazökar, şeirini yazıb oxucuların rəyini gözləyən bir şairdir.

Şairi təbii ki, şeirlərindən tanıyarlar. Onun hansı ədəbi zövqə malik olduğunu, şeirin hansı vəznində daha çox üstün olduğunu, həyata, insanlara, bu dünyanın gözəlliklərinə və qeyli-qalına, ətrafında cərəyan edən hadisələrə münasibətini şeirləri deyər. Balayar Sadiqin də şeir aləmini şeirləri bəlirləyir. Onda gəlin, onun bir gəraylısına müraciət edək:

Dərd ağacı çiçəkləyib,

Elə bilmə, yazdı, canım.

Göz yaşımda üzənlərə

Ümmanlar dayazdı, canım.

Bayquş qonub gülüm üstə,

Qəm alışır külüm üstə.

Necə ölüm, ölüm üstə

Yaman basabasdı, canım.

Ah çəkmə, ahsız dünyada,

Gəl bir yer sər, gözüm yata.

Sən Allah, kəs, ağlatma ta

Ömrümü su basdı, canım.

Gəraylı bir şeir forması kimi zərif və incədir, böyük "qardaşı" qoşmadan şəkil etibarilə fərqlənmir (qafiyə sistemi, bəndlərin quruluşu, sonda təxəllüsün işlənməsi, mövzu baxımından), amma ən kövrək, ən incə mətləbləri məncə, gəraylıda söyləmək olur. Deyirlər ki, qoşmanı şair bütün ömrü boyu yazır, təcnisi ən yetkin, əqilli çağlarında, gəraylını isə daha çox gəncliyində, bir də gəncliyi ilə vidalaşanda qələmə alır. Balayar Sadiq "Ömrün gəraylı çağları" kitabına daxil etdiyi gəraylıları otuz-qırx yaşları arasında yazıb.

İndi isə Balayarın başqa bir gəraylısına müraciət edək.

Fələk açdı qapımızı,

Qaragünlü qış üzünə.

Ömrümüzün-günümüzün,

Düşübdü qırış üzünə.

Ömür axdı, qaldı köpük,

Qırpılırıq kirpik-kirpik.

Biləmmərik nəyik, kimik,

Həsrətik yaddaş üzünə.

Gözlərimiz kədər gölü,

Sahilində bəxt mürgülü.

İllər əriyib tökülür,

Səbrimizin daş üzünə.

Balayar Sadiqin bu gəraylısında isə ovqat, ruh yenidir. Birinci misrada "fələk" sözü olsa da, məzmun etibarilə bu dövrün, bu çağların əhval-ruhiyyəsini ifadə edir.

Balayar Sadiqin şeirlərində təşbihlər, metaforalar silsiləsi göz oxşayır. Bu onun bədii təxəyyülünün çevikliyindən, mütəhərrikliyindən xəbər verir. Özü də bu təşbih və metaforaların əksəriyyəti təzədir. Gəlin diqqət edək: "Qəbrimin bir ömür uzaqlığında Ümid qana batmış bayraq kimidir. Əcəl şahə qalxıb kişnəyən yerdə, Cəsarət bir paslı yaraq kimidir". Bu dörd misrada iki təşbih var və hər ikisi fikrin ifadəsi üçün yararlıdır. Qana batmış bayraqla pas atmış yaraq arasında da məntiqi əlaqə diqqəti cəlb edib. Balayarın şeirlərində soyuq yataq nakam qəbirə, yuxular ac sərçəyə bənzədilir. Belə təşbihlər bol-boldur.

Balayar Sadiq həm də modern şeirlər yazır. Qoşmadan, gəraylıdan modern şeirə "sıçramaq" o qədər də asan deyil, çox vaxt bu "keçid" uğursuzluqla nəticələnir. Amma Balayar artıq bu tipli şeirlərdə də sınaqdan yaxşı çıxıb.

Azadlıq

gözəl qadındır.

Hamı onu sevər,

o isə

könül verməz heç kimə...

Ürəyinin qapısında

duran adamların üzündə

yalan çiçəkləyib.

Bizim kəndin kişiləri

hər gecə

öz azadlığını

qucaqlayıb yatır.

Azadlıq ətri gəlir

kəndimizin gecələrindən.

"Təcavüzün rəsmi" adlanan bu şeirdə gördüyünüz kimi, azadlıq məfhumuna tamam fərqli bir yanaşma var. Bu şeir assosiativ şeirdir. Şeirdə bir-birilə əlaqəsi olmayan iki məfhum-Azadlıq və Qadın məfhumları arasında assosiasiya aparılır. Və nəticədə sintez yaranır-Azadlıq da gözəl qadın kimidir. Şeirin bundan sonrakı iki bəndində bənzətmələr silsiləsi gəlir: dövlətlər işğal olunmuş gözəllikdir... Bayraqlar təcavüzə uğramış gözəlliyin səssiz harayı. Səmanın üzündəki cırmaq izləri himn misralarıdır... Və nəhayət, son-yekunlaşdırıcı misralar: Belə deyilsə, bəs Azadlıq sözünə qonmuş göyərçinləri kim uçurtdu?! İlk baxışda şeirin birinci yarısı ilə ikinci yarısı arasında məntiqi əlaqə olmadığı nəzərə çarpır. Və oxucu deyə bilər ki, Azadlıq və Qadın məfhumları arasında assosiativ bağlılıq elə burada tamamlanır, əlavə "yeri gəlmişkən"ə ehtiyac var idimi? Təbii ki, yox idi. Amma modernist şeirin mahiyyətinə az-çox bələd olanlar bilir ki, bu tipli şeirlərdə əvvəldən axıradək müəyyən bir sistem yoxdur.

Balayarın modern tipli şeirlərində bənzətmə və metaforalar silsiləsi diqqəti xüsusilə cəlb edir. Bu bənzətmə və metaforaların əksəriyyəti təzədir, orijinaldır. Bəziləri şeirdə fikrin poetik ifadə tərzinə xidmət edir, bəzilərisə sanki göydən asılı qalır, missiyasını yerinə yetirə bilmir, ya da yarımçıq yetirir. Fikrimcə, Balayarın bu axtarışları söz oyunbazlığına yox, sözün mətndə poetik ehyasına kömək edir. Ancaq son dərəcə diqqətli olmaq tələb olunur. Mən onun Əli Kərimin unudulmaz xatirəsinə həsr etdiyi poemadan bəzi yerinə düşən, fikrin poetik ifadəsini, sanbalını qüvvətləndirən misallar gətirmək istəyirəm: Sözün infarkt günüydü. Əli Kərimin son anlarını təsvir etmək üçün bundan yaxşı ifadə ola bilərdimi? Gecənin qara gözləri üşüyürdü pəncərədə hıçqıran lampa işığında. Gözəl tapıntıdır!

Uzaqlarda bir nar ağacının

gülöyşə yuxusu

38 yerdən çatladı.

O gün 38 yaşın köynəyi

dar gəldi

Əli Kərimin əyninə.

Ağrıya-ağrıya

son dəfə içindəki ağrıya

dirsəkləndi Əli Kərim.

Göyçayda

nar ağaclarının

alov-alov çiçəkləri,

Əli Kərimin ölümünə

üsyan bayrağı qaldırmışdı.

Sonet formasının poeziyamızda görünməsindən bir əsr keçir. Amma şairlərimiz bu formada müəyyən uğurlar əldə etsələr də, ona nisbətən az müraciət olunur. Çox çətindir sonet yazmaq, amma sonetlər çələngi də yaratmaq ondan çətin. Deyərdim ki, Balayar Sadiq bu çətinliyi aradan qaldıra bilir.

Bu, yazını qətiyyən yubiley məqaləsi adlandırmayın. Mən sadəcə olaraq ömrünü Sözə həsr edən, bu yolda özünü təsdiq etməyə çalışan bir şairdən söz açdım...

Ədalət.-2015.-4 mart.-S.6.