SİZ BİZƏ GƏRƏKSİNİZ, YUSİF MÜƏLLİM!

Doğma yurddan o qədər də uzaqda olmayıb, ələ düşən hər fürsətdən yararlanaraq tez-tez bu qədim türk yurduna üz tutsam da, daim Borçalıdan xoş soraq intizarındayam, aldığım hər şad xəbər qəlbimi dağa döndərir. Bu xəbəri bir dostdan isti-isti eşitməyin sevinci isə ikiqat olur. Ötən ilin sentyabr ayı idi. Dostum Səməndər Məmmədov zəng edib adəti üzrə coşquyla Borçalıyla bağlı yeni bir xoş xəbərin müjdəsini verdi və üstəlik dedi ki, sənə Borçalıdan bir ərməğan da var.

Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, Borçalı və borçalılarla bağlı hər xoş soraq məni sevindirib, amma bu xəbərdən sevincim ölçüyəsığmaz oldu. Çünki budəfəki xəbərdə söhbət ayrılıqda bir fərd, bir kənd və ya rayon, yaxud təşkilat haqqında yox, bütövlükdə Borçalı naminə görülmüş müqəddəs və xeyirxah bir işdən gedirdi. Borçalıda hamının müdrik bir el ağsaqqalı, maarif fədaisi və söz adamı, qələm əhli kimi tanıdığı, elə Azərbaycan ədəbi mühitində də yaxşı tanınan Yusif Yusifli mənə özünün araya-ərsəyə gətirdiyi "Gürcüstan azərbaycanlılarının ədəbiyyat tarixi" kitabının II cildini göndərmişdi.

Yusif müəllimə bu qiymətli hədiyyəsinə görə təşəkkür edir və bildirmək istəyirəm ki, çox böyük bir zəhmətə qatlaşıb, ortaya sanballı bir əsər qoyub, adını Borçalının tarixinə yazıb. Əslində, bu kitabı yazmasaydı belə, o, çoxillik səmərəli pedaqoji fəaliyyəti və ədəbi-bədii yaradıcılığı ilə bu ölməzliyi çoxdan qazanmışdı. Onun haqqında indiyədək yazılmış çoxsaylı elmi-publisistik məqalələrdən bir sitat gətirməklə fikrimi əsaslandırmaq istəyirəm. Yusif müəllimin uğurları saysız-hesabsızdır deyən professor Fərhad Xubanlı haqlı olaraq yazır: "Yusif müəllimdən söhbət açmaq ziyalılıqdan, qeyrətdən, fədakarlıqdan danışmaq deməkdir. Onun ömür yolu bir nəfərin tərcümeyi-halından çıxaraq ictimai məzmun qazanıb".

Yusif müəllimin bu dəyərli kitabını oxuyarkən klassiklərin kitab haqqında söylədikləri dahiyanə fikirlər yadıma düşdü: Həsən bəy Zərdabi kitabı "qiymətli zinət" adlandırır, A.S.Makarenko isə "kitab cildlənmiş insanlardır", - deyir. Bekon isə deyir ki: "Kitablar zamanın dalğalarında səyahət edən və öz qiymətli yükünü ehtiyatla nəsildən-nəsilə aparan fikir gəmiləridir". Kitab haqqında bu çox qiymətli fikirlərdən çıxış etsək, o zaman inamla deyə bilərik ki, Yusif müəllim bu qiymətli zinəti cilalayıb xalqın malı edən zərgərdir, xalqın mənəvi sərvətini əsrlərdən əsrlərə, nəsillərdən nəsillərə daşıyan fikir gəmisinin kapitanıdır, nəhayət, Borçalının canlı ensiklopediyası olan KİTAB-İNSANdır.

Doğrudur, indiyədək Gürcüstanda yazıb-yaratmış qələm adamları haqqında çoxsaylı tədqiqatlar aparılıb, kitablar yazılıb. Ancaq bu kitablar, tədqiqatlar əsasən ayrı-ayrı şair və yazıçılara həsr olumuşdusa, Yusif müəllimin tədqiqatı bütövlükdə Gürcüstanda yaşayıb yaratmış qələm adamlarının hamısına həsr olunub. Gürcüstan azərbaycanlılarının ədəbiyyat tarixini tədqiqatçılar, o cümlədən, mərhum professor Əflatun Saraçlı - şifahi xalq ədəbiyyatı, XIX əsr-XX əsrin 20-ci ilinədək və XX əsrin 20-ci illərindən bu yana olmaqla üç dövrə bölürdülərsə, Y.Yusifli Gürcüstan azərbaycanlılarının ədəbiyyat tarixini aşağıdakı dövrlərə bölür: Şifahi xalq ədəbiyyatı; XVIII əsr; XIX əsr; XX əsrin əvvəlləri; XX əsrin ortaları və XX əsrin sonlarından bu günədək olan dövr. Və haqlı olaraq bu qənaətə gəlir: "Gürcüstan azərbaycanlılarının həm şifahi, həm də yazılı ədəbiyyatı Azərbaycan ədəbiyyatının dərin kökləri üzərində boy atmışdır".

Özünün də dediyi kimi, Yusif müəllim "Gürcüstan azərbaycanlılarının ədəbiyyat tarixi" kitabının birinci və ikinci cildlərini araya-ərsəyə gətirmək üçün uzun illər axtarışlar aparıb, Gürcüstanın azərbaycanlılar yaşayan bölgələrini az qala kəndbəkənd gəzib, kitabxanalarda, şəxsi arxivlərdə, S.Mümtaz adına Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət arxivində axtarışlar aparıb, eyni zamanda özünün şəxsi arxivindəki ədəbi materiallar da köməyinə çatıb. Əsərləri kitablarda və mətbuatda nəşr olunmayan, arxivlərdə rastlanmayan şairlərin şeirlərini isə yaşlı nəslin yaddaşından yazıya alıb.

Gürcüstanda azərbaycanlıların yazılı ədəbiyyatının tarixinin XVIII əsrdən başladığını hesab edən müəllif onu bütövlükdə Azərbaycan ədəbiyyatının tərkib hissəsi kimi təhlilə cəlb edir və xüsusilə vurğulayır ki, qədim türk yurdu olan Borçalıda yaranan ədəbiyyatımız da türkçülük, islamçılıq, milli və bəşəri dəyərlərə söykənərək zənginləşmişdir. Gürcüstan azərbaycanlılarının ən yeni dövr ədəbiyyatını yüksəliş dövrü kimi xarakterizə edən müəllif vurğulayır ki, məhz bu dövrdə yazarlar qələmlərini müxtəlif janrlarda sınayaraq dərin məzmunlu əsərlər yaradıblar.

Təbii ki, bir qəzet məqaləsində 874 səhifəlik bir kitab haqqında əhatəli söhbət açmaq imkansızdır. Əslində bu kitab haqqında ədəbiyyatşünas alimlər, eləcə də, Borçalının tanınmış ziyalıları çox yazıblar və hələ bundan sonra da çox yazılacaq. Çünki bu kitab ədəbiyyat tariximizə ayna tutmaqla yanaşı, həm də gənc ədəbiyyatşünaslar, gələcək tədqiqatçılar üçün çox qiymətli bir mənbədir, Yusif müəllimin zəhməti isə əvəzsizdir. Yusif müəllimin ədəbi-bədii və pedaqoji fəaliyyətindən söz düşəndə istər-istəməz Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun məktəbə, müəllim əməyinə verdiyi qiymət yada düşür: "Məktəb - Məkkə, müəllim - Peyğəmbər, kitab isə Allahın danışan dilidir".

Professor F.Xubanlının da qeyd etdiyi kimi: "Yusif müəllim milli ziyalıdır, odur ki, istər elmi araşdırmalarında, istərsə də publisistik yazılarında milli mənafeyi hər şeydən üstün tutdu. Xalqın sərvətini özünə qaytarmaq naminə Borçalı ədəbi mühitinin dərin qatlarına üz tutdu. Külli miqdarda yeni faktlar, ədəbi-bədii materiallar üzə çıxararaq təhlilə yönlətdi. "XX əsr Borçalı nəsrinin inkişaf yolları" elmi məqaləsi gələcək tədqiatları düzgün istiqamətləndirmək, dəqiqləşdirmək baxımından etibarlı mənbə kimi çox əhəmiyyətlidir."

Hər dəfə yaradıcı şəxsiyyətlərdən, onların əsərlərindən yazanda Xalq şairi Məmməd Arazın bu misralarını xatırlayıram:

... Ömür karvanının sənət yükünə

Bir-iki qeyrətli söz yükləməsək,

Sən kimə gərəksən,

mən kimə gərək?!.

Bəli, qələm əhli, yaradıcı insan ömür karvanının sənət yükünə elə sözlər yükləməlidir ki, həm o sözün, həm də müəllif kimi özünün ömrü uzun olsun, yorulub yolda qalmasın. Bu mənada, Yusif müəllim xoşbəxtdir. Çünki bu karvana yüklədiyi əsərlər zaman-zaman yaşayacaq və onu da yaşadacaq.

Yusif müəllimə sağlam və uzun ömür, daha böyük uğurlar arzulayır və deyirik: Siz bizə gərəksiniz, Yusif müəllim!

Musa Nəbioğlu

Ədalət.-2015.-21 may.-S.8.