ƏLƏDDİN İNCƏLİ
Bilirəm yetmişə necə yetmisən,
Yetmişin yetmiş min dərdi var, abi.
Günlər
yaşanmasa il başa varmaz,
Günün də sayası, sərti var, abi.
Halaldı
bu haqqa nail olmağın,
Halaldı bu haqqa qail olmağın.
Şair
Ələddin tək şair olmağın
Bir yetmiş qədər də şərti var, abi.
Məmməd
sevdi səni o dağlar təki,
Özün
də bir dağsan o dağlarda ki!
Eldən
arxayınıq, o dağlarda ki-
Elin sənin
kimi mərdi var, abi!
Onda Akif Səməd sağ idi, Məmməd
İlqarın yaddaşı üstündəydi. Mən isə bu iki dostumdan
şeir yazmağımı gizlətdiyim vaxtlar idi...
Həmişə olduğu kimi yenə birgə səfərə
çıxmışdıq. Bu üçlük,
ayrılmaz dostluq hamı tərəfindən qəbul
olunmuş, İncə dərəsində bu üçlüyə
xüsusi sevgi və sayğılar var idi. Şərəfimizə
qonaqlıqlar düzənlənər, toylarda söz deməyə
birgə çağrılar, kəndin qoca qarılarından
tutmuş, məktəbli uşaqlarına qədər bu
üçlüyü tanıyar, şeir dolu məzəli
söhbətlərimizi eşitmək üçün əldən
gedərdilər.
Bu
üçlük, İncə dərəsinə gedəndə
çox zaman yağışlar aparardı, Quraqlıqdan əziyyət
çəkən İncəlilər hətta kəramət
sahibləri kimi bizə olan heyranlıqlarını da gizləməzdilər...
Yazımıza açar kimi qəbul etdiyimiz bu şeir də
İncə dərəsində, mənim idarə etdiyim
maşındaca yazılıb.
Həmişə
olduğu kimi yenə Akif Səməd:
-Arkadaşlar,
bə kişinin yubleyinə əliboşmu gerək? - deyib mənim üzümə baxdı.
-Nə
dersən, indi kənddə nə hədiyyə
tapasıyıq, elə özümüz hədiyyəyik-
dedim.
-Narahat
olmayın, əliboş getmərik, - deyib Məmməd
İlqar qımışdı. - Akif, yadından
çıxıbmı, Dəmirçioğlunun nəvəsini
təbrikə gedəndə hədiyyəni yol boyuca
hazırlamadımmı?
Akif arxada
oturmuş Məmmədə tərəf döndü:
- Onda sən
başla, biz sənə mane olmayacağıq, - dedi.
Üç
dost, ustadımız Ələddin İncəlinin 70
yaşını, yubileyini təbrik etməyə gedirdik. Kəmərlinin "sərhədinə"
çatanda Məmməd şeirin birinci bəndini oxudu.
O zaman yollar çox kələ-kötür idi. Nə qədər ehmallı sürsəm də
yazısı əydəş-üydəş
alınmışdı. Birinci bəndi bəyəndik,
davam etməsini xahiş etdik. Güneyə
dönən yol ayrıcına çatanda ikinci bəddə
hazır idi. Beləliklə Ələddin müəllim
gilə dönən döngədə maşını
saxladıq, hazır olmuş şeiri ayrı bir vərəqə
səliqə ilə köçürən Məmməd:
- Bir
qonaqlıq sizdən. Üzümüzə tutalğac olacaq
şeri mən yazdım, qonaqlığı siz verərsiniz, -
dedi.
Dikdirə qalxan maşınımızı uzaqdan gözü
almış şair Ələddin qabağımız
çıxdı. Darvazanı açıb
hazırlamışdı. Gözlərinə
inanmaq istəmirdi. Bu üçlüyü bir yerdə
görən şairin üz-gözündən nur sellənirdi...
Günlər necə sürətlə
ötüşdü. On ildən artıqdı Akif bu
dünyanı, ikinci ildir ki, Məmməd İlqar yaddaşını
tərk edib. Təkləndi bu
üçlük, növrağı pozuldu bu
üçlüyün. Amma sözün
növrağı heç bir zaman pozulmayıb. Həmin
şeir bu gün hoyuma yetdi, yenə bu şeiri üzümə
tutalğac edib, çoxdan bəri yazmağa kökləndiyim
bu yazıma açar elədim...
"Ələddin İncəli İncə dərəsinin
ilk şairidir" - fikrini söyləsək,
yanılmış olmarıq. Niyə
yanılmış olmarıq? Düzdü, İncə dərəsi
ta qədimdən sazlı-sözlü məkan olub, XVII əsrdə
yaşamış Əfqan Hacıdan üzü bu yana, sinəsi dolu şair babalarımız,
dodağı qımqımalı nələrimiz çox olub.
Müasirlərindən - Səyyar Vəli, Aşıq
Avdı, Şair Cəlil və s. kimi gözəl şairlər
olsa belə, ədəbi mühitdə İncə dərəsini
təmsil edən ilk şairimiz məhz Ələddin İncəli
olmuşdur. Bu cığırı böyüdən,
genişləndirən, zirvələrə doğru dartıb
aparan İncəli şairləri, məhz Ələddin
İncəlini özlərinə ağsaqqal saydılar.
Allah tala Ələddin müəllimə şairliyi ilə
yanaşı, əxlaqı, mənəviyyatı, mədəniyyəti
də paralelliklə əxz edib. Hələ gənc yaşlarımdan
adını eşitmiş, şair kimi
tanıdığım, bircə dəfə özü ilə
tanış olmaq eşqi ilə
alışıb yandığım illəri
xatırlayıram. Mənə elə gəlirdi ki, o, əl
çatmaz bir zirvədədir, hətta tanış
olsaq belə heç mənə məhəl də qoymaz. Sən demə belə deyilmiş. Tanışlığımızdan sonra nə qədər
sadə, saf, səmimi insan olduğunu gördüm. Onun səsində,
davranışında, bütün hərəkətlərində
bir ağsaqqallıq, ağayanalıq, müdriklik, və
bunların fövqündə dayanan insaniyyətlik var.
Lovğalığın, təkəbbürün düşmənidir
desək, bəlkə fikrimizi daha aydın izhar etmiş
olarıq...
Mən bu
yazını bir il öncə yazmaq istəmişdim,
Rəfail İncəyurdla birlikdə evimə dəvət
etmişdim. O zaman, müsahibə xarakterli bir söhbət də
qurduq, olmuşdan-keçmişdən suallar da vermişdik. Xəyallara dalaraq, tələbəlik illərini,
eyni patokda oxuduğu Şıxəli Qurbanovla dostluğundan,
onun fərasət və cəsarətindən xeyli söhbətlər
etmişdi. Sonra Qazaxda işlədiyi,
"Qalibiyyət bayrağı" qəzetinin redaktoru
olduğu illərdən söz açdı. İndi
Türk dünyamızın tanınmış şairlərindən
biri olan Məmməd İsmayılın onun yanında iş fəaliyyətinə
başlamasını, ilk şeirlərini qəzetində
çap etməsini söylədi.
Bu yaxınlarda, Çanaqqala səfərimdə Məmməd
İsmayıl da bu konuda söhbət etdi, Ələddin
İncəlinin ona etdiyi yaxşılıqları dilinə gətirdi. Belə nəql etdi ki,
Ələddin müəllim, təkidlə onu Bakıya yola
salmış, Bakıda yaşayan vəzifəli dost və
qohumlarının vasitəsi ilə onu Bakıya qeydiyyatı
saldırmış, gələcək həyat yollarını
qurmaqda xeyli dəstək olmuşdur.
Çox duru insandır Ələddin İncəli. Bütün
ömrünü şair kimi yaşamış, xeyli sayda
kitabların müəllifidir. Bu müdrik insan, o nadir
insanlardandır ki, bir adam
könlünü qırmamış, ancaq yaxşılıq
etmək, qayğı göstərmək, əyiləni
düzəltmək kimi işlərlə məşğul
olmaq ömrünün, yaşamının kredosu olmuşdur.
Bu xeyirxah insan naqisliklərlə də az
üzləşməyib. Bəşərin şərini,
yalanları, böhtanları, haqsızlıqları da az görməyib, ümidi üzüləndə
Uca Allaha xitab edib:
Tanrım,
ərzə nə davakar,
Nə cığal bəndələr göndər.
Nə
lovğa, nə təkəbbürlü,
Nə dağal bəndələr göndər.
Nə
"dünya mənimdi" - deyən,
Nə
kasıb-kusubu döyən,
Nə zəhmət
çəkməyib yeyən,
Nə kahal bəndələr göndər.
Görməyək
tələ-torları,
Görməyək qəlbi korları.
Yer tutmur
haramxorları,
Pak, halal bəndələr göndər.
Bir də
yonmağa codları
Kəsərli rəndələr göndər.
Hər bir şairi sözündən tanıyarlar. İstənilən
şeirindən Ələddin İncəlinin yaşam
dünyası, amalı, məramı aydınca görünməkdədir.
Şeirləri də özü kimi saf,
quramalıqdan, əllaməlikdən uzaq, "Kor
bulağ"ın suları tək saf və durudur.
Zəhmət
çəkib, zəhmətinin haqqını
Alan varsa - bəxtəvərdi, bəxtəvət.
Mayasına
heç vaxt haram qatmayan
Kalan varsa - bəxtəvərdi, bəxtəvər.
Nə qədər
ki, gəlib-gedir nəfəsin,
Olaydı kaş yaşamağa həvəsin.
Üzündə
nur, dodağında təbəssüm
Plan varsa - bəxtəvərdi, bəxtəvər.
İncəli,
çək sən də sözün nazını,
Atma hələ qələmini, yazını.
Ulu Qorqud
dədəmizin sazını
Çalan varsa - bəxtəvərdi, bəxtəvər.
Mən elə bilirəm ki, şairin özü də
arzu etdiyi bəxtəvərlərdəndi. Gözəl balaları var,
söz meydanında "Ələddin İncəli"
imzasını möhürləyib, Azərbaycanımızın,
İncə dərəmizin urvatlı ağsaqqallarından biri
kimi sevilməkdədir...
Qəribə zamanda yaşamaq məcburiyyətindəyik. Hər şey
çox sürətlə inkişafdadır. Burada, bəşəriyyətə xeyirli olacaqlardan
daha çox, ziyanlı olanlar daha çox sürət
götürməkdədir. Ədalətsizlik,
zorakılıq, əxlaqsızlıq, mənəviyyatsızlıq
və bu kimi sadalamağa belə utandığımız nəsnələri
bura aid etmək olar. Bu gün dünyada nələrin
baş verdiklərini aydınca görürük və
seyrçilikdən başqa əlimizdən bir şey gəlmir.
Bu ədalətsizlik prinsiplərini heç olmasa
ədəbiyyatımızda görmək istəməzdim.
Amma təəssüf etmək məcburiyyətindəyik.
Haqqı
heç ödənilməyən,
Şairlərdən biri mənəm.
Çünki
məğrur, yenilməyən
Şairlərdən biri mənəm.
Axtarıb
bula bilməyən,
Haqqını
ala bilməyən,
Hamı tək
ola bilməyən
Şairlərdən biri mənəm.
Yaltaqlanıb,
yarınmayan,
Məddahlıqdan
barınmayan,
Kasıblığa
darılmayan
Şairlərdən biri mənəm.
Kirpiyiylə
od götürən,
Qəhərlənən,
köks ötürən,
Az
qazanıb, çox itirən
Şairlərdən biri mənəm.
İncəlidi
qəhr eyləyən,
Namərdləri
dəhrələyən,
Qüruruyla
fəxr eyləyən
Şairlərdən
biri mənəm...
Ələddin İncəli söz oyununu bilmir. Sözlə
oynamaq heç ağlına belə gəlmir. Bu da onun saflığındandır. Əlbəttə, bəsit şeirlərin də əleyhinəyəm.
Əslində mən novatorçuluğun,
yeniliyin, söz xəzinəmizə indiyə qədər
deyilməmiş tər və orijinal sözlərin, fikirlərin
gəlməsini arzulayıram. Bunları əllaməlik
etmədən də etmək olar. Yalançı
metaforaların, görüntü yaradan pafosların,
yaltaqcasına yazılmış vətən, torpaq və s.
kimi arxasında ikrah doğuracaq maraq, təmənna olan
şeirlərin əleyhinəyəm.
Ələddin abimiz, demək olar ki, qosqoca bir ağac
ömrü yaşayır. Belə ki,
doğulduğu yurdundan, elindən-obasından aralanmadı.
Bir ayağı Qazaxda, bir ayağı İncə
dərəsində yaşadı. Bəlkə
elə bu səbəbdəndir ki, artıq 80-ni yola verib, 100-ə
doğru irəliləyir. Yuxarıdakı
nümunəsində şikayət olsa da, təmənnasız
insandı, ustadımız. Xislətcə
də şairdi.
Xislətcə şair olanların dünya malında, maddi olanlarda gözü qalmaz. Bir bənövşə nazına bütün dünyanı dəyişər.
Bəlkə ölüb getdim, yazı görmədim,
Gülüm, o dağlardan dər bənövşəni.
Nazik əllərinlə seçib-oxşayıb
Qəbrimin üstünə sər bənövşəni.
Bəlkə incə ruhum xoşahal ola,
Bəlkə
yaman dillər susa, lal ola.
O güllər
üç rəngdə: ağ, göy, al
ola,
De, şair sevməzmi hər bənövşəni.
Gərdiş
dövranımı devirdi, deynən,
Vurub iqbalımı çevirdi - deynən.
Əllədin
İncəli sevirdi - deynən,
Şehli bənövşəni, tər bənövşəni.
Görünür şair bu şeiri gəncliyində
sevgilisinə yazıb. Amma sən saydığını say,
gör fələk nə sayır. Şair
Ələddin bu qədər el sevgisinin, qohum- əqraba,
övlad, nəvə, nəticə bolluğunun içində
çox qəribdi.
Səmada
bir ulduz parlayıb söndü,
Gözəl Məlahətim onunla getdi.
Elə
bil taleyim tərsinə döndü,
Bəxtim, səadətim onunla getdi.
Yarım
məndən ötrü nur - işığıydı,
Gülün səhəriydi, gur
işığıydı.
Bu
şair ömrümə yaraşığıydı,
Şerim, şeriyyətim onunla getdi.
Ələddin
İncəli, desən qürurum,
Şeirdə uğurum, işdə uğurum,
Qolumda qüvvətim, gözümdə nurum,
Dizimdən taqətim onunla getdi.
...Bu yaxınlarda Qazağa getmişdim. Adətən, hər səfərimdə Barat Vüsalla görüşürəm, ordan-burdan söhbətlər edib, dərdləşirik. Bu dəfə də Baratla görüşdüm, söhbət edə-edə "Ədiblər alleyası"na tərəf addımladıq. Uzaqdan, skamyaların birində tənhaca oturmuş Ələddin İncəlini gözüm aldı. Çox fikirli idi. Düşəncələrə qərq olmuşdu. Görəsən nə düşünürdü. Mənə elə gəldi ki," ey gidi dünya, məni də qocaltdın" - deyə, düşünür, uzaq xatirələrə vararaq, gənclik illərinə etdiyi səfərdən qayıdırdı...
Ədalət.-2015.-7 noyabr.-S.10.