NƏRİMAN HƏSƏNZADƏNİN YENİ POEMASI: "ŞEYX NİGARİ TÜRBƏSİ"

Xalq şairi Nəriman Həsənzadə yeni bir poeması ilə oxucularının görüşünə gəlib. Yaradıcılığında çox zaman tarixi hadisələrə və şəxsiyyətlərə müraciət edən, bu yolla da tarixlə müasirlik arasında bir körpü yaradan Nəriman müəllim öz ədəbi ənənəsinə sadiq qalır: tarix təkcə dünən deyil, tərix həm də bu gündür, keçmişi öyrənmədən gələcəyə boylanmaq olmaz!

Onun yeni poeması XIX əsrin qüdrətli təriqət şairi Mir Həmzə Seyid Nigariyə (1795-1886) həsr olunub. Daha doğrusu, Türkiyədə, Amasiya şəhərində, onun türbəsi önündə dühüncələr kimi qələmə alınıb.

Poema haqqında söz açmamışdan öncə Seyid Nigari haqqında yığcam bir məlumat verək.

Seyid Nigari Qarabağın Gicimli kəndində məşhur bir insanın-Mir Rünəddin Əfəndinin ailəsində dünyaya göz açmışdır. O, Qarabağda və Şirvanda mükəmməl təhsil alır. Cavanlıqda yuxuda ikən ona buta verilir, Nigar adlı bir qıza vurulur və "Nigari" təxəllüsü ilə şeirlər yazmağa başlayır. Cavan ikən Rusiyanın müstəmləkəçilik siyasətinə qarşı mübarizəyə qoşulur, müridizm azadlıq hərəkatında iştirak edir. Sibirə sürgündən yayınaraq Anadoluya köçür, nəqşbəndi təpriqətinin liderlərindən biri kimi tanınır. 1886-cı ildə, Anadoluda, Xarputda vəfat edir, vəsiyyətinə görə Amasiyada dəfn olunur. İndi onun dəfn olunduğu türbə bir ziyarətgaha çevrilib.

Keçən əsrin əvvəllərində onun həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı görkəmli ədəbiyyat tarixçisi F.Köçərli məlumat vermiş, onu bir təriqət şairi kimi qiymətləndirmişdir. Lakin sovet dövründə əsərlərinin çapı yasaq olunmuş, Seyid Nigari ateizmin bəlasına tuş gəlmişdir.Seyid Nigarinin yaradıcılığına meyl yalnız Azərbaycan müstəqillik qazanandan sonra artdı. Məqalələr, namizədlik dissertasiyası qələmə alındı. 2010-cu ildə Yəhya Çələbi Ali Çələbinin tərtibi və şair-publisist Əli Rza Xələflinin redaktroluğu və geniş müqəddiməsi ilə Seyid Nigarinin "Xaki-payin taci-zərim" şeirlər divanı "Azərbaycan" nəşriyyatı tərəfindən oxuculara çatdırıldı. Xalq şairimizin təbii ki, bütün bunlardan xəbəri var və poemanın girişində yazır: "1890-cı ildə Amasiyada müridləri və xəlifələri tərəfindən inşa olunan, sonralar get-gedə əvvəlki görkəmini itirən Seyid Həmzə Nigari Türbəsini Şeyxin həmyerlisi, dostu və yaxın sirdaşı Səfər bəyin qız nəvəsi xeyriyyəçi Nərminə xanım İskəndərzadə şəxsi vəsaiti hesabına bərpa və təmir etdirmiş, abidəyə yeni nəfəs vermişdi.

Təntənəli açılış mərasiminə mən də dəvət olunmuşdum. Əsəri də o günlərin birində qələmə aldım" (poema keçən il, "525-ci qəzet"in 13 dekabr sayında dərc edilib).

Poemada Seyid Nigarinin həyatından, bir təriqət təriqət rəhbəri kimi Azərbaycanda, Qafqazda və Türkiyədə böyük şöhrət qazanmasından, Tanrıya və sevdiyi qıza böyük məhəbbətindən, Rus müstəmləkəçilik siyasətinə qarşı mübarizəsindən söz açılır. Əlbəttə, poetik əsər nə tarix kitabıdır, nə də sənədli nəsr əsəri. Poeziyada mövzu, tarixi şəxsiyyət haqqında söhbət lirik duyğular, düşüncələr axarı şəklində təqdim edilir və Nəriman müəllim də bu ənənəyə sadiq qalıb. Amma poeziya elə bir sehrdir ki, bəzən tarixi hadisələri əks etdirən elmi əsərlərdən və sənədli nəsrdən də təsiredici olur. Bu mənada Nəriman Həsənzadənin poeması Seyid Nigari şəxsiyyəti haqqında lirikanın gücü ilə dolğun təsəvvür yarada bilir.

Poemada üç əsas xətt var. Birincisi-aşiq Nigari xətti, ikincisi-Azərbaycanı, qarabağı sevən Nicari xətti, üçüncüsü də təriqət başçısı-müridlərin lideri Nigari xətti. Və buraya Seyid Nigarinin işğalçı çar siyasətinə münasibəti də ayrıca qeyd olunmalıdır. Nəriman müəllim bütün bu xətləri ustalıqla bir poemada cəmləşdirə bilir və beləliklə, poemanı oxuyub bitirəndən sonra Seyid Nigarinin möhtəşəm obrazı ilə qarşılaşırıq, oinilliklər boyu, az qala bir əsr öz mənəvi haqqını ala bilməyən, sovet ideologiyasının və ateizmin qurbanı olan bir şəxsiyyəti tanıyır və sevirik.

Aşiq Nigari öz eşqinə ömrünün sonuna qədər sadiq qalır və şair sanki bununla demək istəyir ki, EŞQ ilahinin insan ruhuna bəxş etdiyi əbədi, müqəddəs bir duyğudur. EŞQ həm də etiqaddır, bir qızı sevmək həm də o qızın timsalında Allahı sevmək, Tanrıya qovuşmaqdır.

Seyid-"Nigari" olur,

Aydan da arı olur,

sudan da duru olur.

Şeyxin zühuru olur.

İlahi bir məhəbbət,

dilində yanğı, həsrət.

Aşiqlərin nədir bəhsi?

təslimiyyət mərtəbəsi.

Həllac Mənsurun "həqq" səsi,

külli-ixtiyardı Nigar.

Məcnun leyliyə yalvardı,

alıb ağlını apardı.

"Hər hüceyrəm-bir Nigardı",

"Nigari"-Nigardı, Nigar.

Seyid Nigari doğulduğu diyarı-Qarabağı sevirdi. Qarabağ haqqında ilk ən gözəl şeiri də Seyid Nigari yazmışdır. Onun fikrincə, Qarabağı cənnətə yox, cənnəti Qarabağa bənzətmək lazımdır, çünki cənnətə şamil edilən bütün gözəlliklər Qarabağdadır. Bu da Nigarinin həmin misraları ki, Nəriman müəllim də poemada onları səsləndirib:

Nə əcəb dövlət imiş seyri-şikari Qarabağ,

Nə gözəl nemət imiş söhbəti-yari Qarabağ.

Rəşqi-müşq -ənbər imiş buyi-qübari Qarabağ,

Abi heyvan imiş ənhari-pinari Qarabağ.

Kövsəri Tuba imiş çayi-çinari Qarabağ.

Aləmi cənnət imiş dari-diyari Qarabağ.

Poemada Nigarinin bir mürşid kimi fəaliyyəti də əks olunur və doğrudan da, adam heyrətə gəlir ki, Seyid Nigarinin insanlara aşıladığı, haqq yoluna çağıran fikirləri gör nə qədər qüvvətli imiş ki, Qafqazda, Türkiyədə, hətta onun hüdudlarından kənarda onun təriqətinə bu qədər meyl varmış. Hələ indi də bu təriqətin "alovları" sönməyib, insanlar dəstə-dəstə onun türbəsinə ziyarətə gəlirlər.

Poemada XIX əsr Azərbaycanı -onun işğala məruz qalması, imperiya siyasətinə boyun əyməsi də ürək yanğısı ilə təsvir edilir.Yadıma Nəriman Həsənzadənin altmışıncı illərdə yazdığı "Nikolay" şeiri düşür:

Heykəli önündə donub qaldım mən,

Hirsimdən beynimə sıçradı qanım.

Asıldı daş kimi

iki çiynimdən,

ikiyə bölünmüş Azərbaycanım.

Elə poemada da həmin şeirin daha kəskin ruhu səslənir.

Poema Nəriman Həsənzadə şeiriyyətinə xas olan incəliklərlə naxışlanıb. Bədii təsvir vasitələri, xüsusilə bədii təzadlar, metaforalar, təşbihlər silsilə təşkil edir. Səksən dörd yaşlı şairimizin yox, sanki cavan-son dərəcə istedadlı bir qələm sahibinin ürək çırpıntılarıdır deyirsən bu poemaya.

Nəriman müəllim! Sizi bu poema münasibətilə təbrik edirik. Arzu edirik bu əsərin də ömrü Seyid Nigari ömrü qədər olsun. Əsrləri keçib gələn o müdrik şeyxin ömrü qədər!

Ədalət.-2015.-6 yanvar.-S.7.