"Ağdamda keçirdiyim günlərin
hamısı ömrümə yazılasıdır..."
İlk dəfəydi ki, Qarabağa, doğma
Ağdamıma o yerlərdə doğulmayan şəxslə
gedirdim. Həmsöhbətim nə Ağdamda, nədəki
Şuşada dünyaya gəlib. Heç
uşaqlığı da oralarda keçməyib. Amma
Ağdamı, Şuşanı, Qarabağı
qarabağlılardan çox sevir. Həqiqətən
düz deyiblər ki, qarabağlı olmaq üçün, azərbaycanlı
olmaq üçün tək o yerlərdə dünyaya gəlmək
yox, həm də bu diyarı sevmək lazımdır.
Özüdə sidq ürəklə...
Bir
neçə il idi ki, həmsöhbətimin
bir tədbirdəki çıxışı səsinin məlahətiylə
məni ovsunlamışdı. Hətta həmin
çıxışın səs yazısını əlimin
altında saxlayır və hərdən onu həvəslə
dinləyirdim. Nəhayət ki, "Qarabağ
bülbülləri"nin yaradcısı
Murad Rzayevin altmış illik yubileyindəki
çıxışını bu günlərdə yazıya
köçürə bildim.
Çıxışını
Hüseyn Kürdoğlunun Ağdama həsr etdiyi şeirlə
başlayırdı:
Doyunca
baxasan ağ dama gərək
Qarqarın
suları Ağdama gərək
O yerin qədrini
bilməyənlərin
Qara
gözlərinə ağ dama gərək...
Sonra isə özünün yazdığını
oxuyurdu.
Ağdamdı
Qara
damdı, ağ damdı
Ağdamı
gözləməkdən
Gözümüzə
ağ damdı
Çıxışına
davam edərək deyirdi:
-Əgər
tale üzümüzə gülsəydi Qarabağ
bülbüllərini, Xudu Məmmədov təbrik edə bilərdi,
Şahmar Əkbərzadə təbrik edə bilərdi, Zeynal
Məmmədov təbrik edə bilərdi, Yusif Əhmədov təbrik
edə bilərdi, Famil Mehdi təbrik edə bilərdi,
çünki adını çəkdiyim insanların hər
biri Qarabağ tarixində mənəvi haqq qazanmış
şəxsiyyətlərdir...
Ancaq təkcə
Arif Babayevin bu səhnədən onları təbrik eləməyi
o deməkdir ki, Arif Babayevin şəxsində bütün musiqi
ictimaiyyəti və muğamat dünyası bu kollektivi təbrik
edir, çünki Arif Babayev bütov muğam dünyası
deməkdir...
Bu gün
"Qarabag bülbülləri"nin burda
olan nümayəndələri işğal olunmuş ərazilərimizin
işğal olunması mümkün olmayan səs əraziləridir,
muğam əraziləridir...
Səs yazısı davam edirdi. Mən isə özümdən
asılı olmayaraq bu çıxışın təsiri
altında həmsöhbətimin telefonunu
yığırdım...
Budəfəki həmsöhbətim xalq şairi Zəlimxan
Yaqubdur.
Şairin mənzilində oturub xatirələrimizdə
Ağdama gedəsiyik:
-
Qarabağ deyiləndə, Ağdam deyiləndə ürəyimdən
qara qanlar axır. Çünki o yerlərin
coğrafiyasını da, iqlimini də, dağını-dərəsini
də, insanlarını da çox yaxşı
tanıyıram. Dostlarımın sayəsində
oraları qarış-qarış gəzmişəm. Yaradıcı insanların arasında Qarabağı
doyunca bəlkə də mənim qədər gəzən
olmayıb.
O yerlərlə
tanışlığım tələbəlik illərindən
başlayır. Ağdamın Suma kəndindən
Qələndərovlar ailəsi ilə dostluğum var idi.
Bu dostluq telləri indi də davam edir. Ailənin kiçik oğlu Musa Qələndərovun
şeirə poeziyaya olan sevgisi bizim dostluğumuzu dahada möhkəmlətdi.
Atası Məhəmməd kişi
danışanda elə bilirdin bir natiqdir. Savadı
olmasa da, amma elə məntiqli danışardı, sazı
sözü özündən çox istəyərdi. Evlərində olanda birdən sazı əlimizə
alıb o yerlərin ustad aşığı Aşıq
İslamla deyişərdik. Aşıq
İslamın gözəl saz ifası var idi. Heyf o
günlərdən...
O kəndlə
bağlı bir hadisə heç yadımnan
çıxmır. Qələndərovlar ailəsində
sevinc-sevincə qarışıb. Ailənin
oğul övladının xeyir işidir. Biz
də burdayıq. Məclisin şirin
yeridi. Özümdə göylərdə
var-gəl edirəm. Dolmuşam. Mağarda hamı ayaq üstə
çıxışıma qulaq asır. Yalan olmasın
bəlkə də səkkiz yüz adam var.
Belə məqamda yaşlı, dümağsaçlı, qara
kəlayağılı ağbirçək bir xanım mənə
yaxınlaşıb alnımdan öpdü, saçımdan
opdü:
-Bala, allah səni göylər kimi dirəksiz
saxlasın, deyib mağardan çıxdı.
Bu hadisəni
Xudu müəllimə danışanda dedi ki, xalq budu, millət
budu. Gör nə qədər ucada olmalısan ki, dirəksiz
qalasan...
Ağdamı,
Qarabağı məni daha çox sevdirən isə Zeynal Məmmədovla
dahi Xudu Məmmədov olub...
Bir gün Kitabsevərlər Cəmiyyətinin xəttiylə
Ağdama getmişdim. Mədəniyyət şöbəsinin
müdiri hörmətli Çimnaz Əliyevanın kabinetində
oturmuşduq. Xanım dedi ki, tələsmə, indi səni
bir nəfərlə tanış edəcəm.
Heç on beş dəqiqə keçmədi
ki, içəri orta boylu, eynəkli, dolu bir adam daxil oldu.
Çimnaz xanım bizi tanış elədi.
Oturduq. Rəhmətlik nəhəng adam idi. Füzulini əzbərdən
bilirdi. Dedi, söhbət elə görüm. Xeyli söhbət etdik. Nədən
danışdısa cavab verdim. Dərya idi,
rəhmətlik. Dedi, hansı şair Ağdama gəlibsə
önümdə diz çöküb. Amma mən
sənin qarşında diz çökürəm, sən məni
ağlatdın. Sən mənə dağ çəkdin...
Aşıq Ələsgər haqqında
yazdığım poemanın əsasında pyes tamaşaya
qoyulmuşdu.
Zeynal müəllim bundan xəbər tutan kimi təklif
elədi ki, gəl onu premyerasını Ağdamda edək.
Mədəniyyət evi ağzına kimi dolu idi.
Çoxlu qonaqlar dəvət edilmişdi. Rəhmətlik atamda Gürcüstandan gəlmişdi.
Gənc Tamaşaçılar Teatrının
quruluşunda tamaşa çox uğurla keçdi. Sonda
Xudu müəllimlə Zeynal müəllim səhnəyə
çıxıb tamaşaya xeyr-dua verdilər...
Kasıb vaxtımdı. Amma bir təhər
yığıb-yumrulayıb özümlə bir az pul götürmüşəm ki, təqdimatdan
sonra qonaqlıq verim. Axşam Zeynal müəllimə dedim ki,
bəs mən qonaqlıq vermək istəyirəm. Dedi nə qədər
pulun var. Qədərin söylədim. Güldü,
bu məqamda nə desə yaxşıdı. Dedi, ona
bizim bazardan uşaqlara konfet alarsan...
1983-cü ildə Üzümçülər evində
yaradıcılıq gecəm keçirildi. Onun da təşkilatçısı
Zeynal müəllim idi. Orda da Xudu müəllim, Famil
müəllim, Şahmar müəllim nələr demədilər,
nələr danışmadılar...
Beləcə,
Zeynal müəllimlə tanışlığımız
dostluğa çevrildi...
Bir gün "Aşıq Ələsgər"
tamaşasının premyerasından sonra Novruzlu kəndinə
getmişik. Qonaqlıqdı. Birdən ayağa qalxdım, dedim
ki, burda qolu qüvvətli adam kimdi, mən
bu saat onu yıxa bilərəm. Bu məqam
iştirakçılardan biri yerindən qımzandı.
Çox zilə çıxma, dedi. Zeynal müəllim
üzünü ona tutub, tələsmə, şairin
sözünün axırın gözlə.
Mən bu adamları belə görürəm, burda bu qədər
enli kürək, laydivar, cüssəli adamları görürəm,
bunlar mənə qüvvət verib, mən pəhləvana
dönmüşəm. İstənilən adamın kürəyini
yerə vura bilərəm. Açığı,
özümü elə Borçalıdaki kimi hiss edirəm.
Molla Pənah Vaqif deyir ki, "sən ey Qarabağın
İbrahim xanı Borçalıdan gələn dərəni
saxla".
Sən demə Vaqif elə bu kəndi nəzərdə
tuturmuş.
Bu məqam
Zeynal müəllim dedi ki, sən elə Boraçalıdasan.
Sonradan mənə məlum oldu ki, kəndin bu məhəlləsi
vaxtıylə Borçalıdan köç edibmiş...
Səfərlərin birində Zeynal müəllim məni
bir həftə şəhərdə saxladı. O bir həftədə gəzmədiyim
yer qalmadı. Abdal-Gülablıda Aşıq
Valehin məzarını ziyarət etdik. Nəvəsi
Xaspolad kişiylə görüşdük...
Ağdamın yolu, izi, küçəsi, hər
daşı-qayası, hamısı qaynayırdı. Ağdama deyərdilər,
bura Azərbaycanın mərkəzidir. Bazarında nələr
yox idi...
Ağdamda
keçirdiyim günlərin hamısı ömrümə
yazılasıdır...
Ağdamın bir ziyalısıda Yusif Əhmədov idi. O, Mikayıl Müşfiqin
tələbə yoldaşı olmuşdu. Deyərdi,
dünya ovucumuzun içindədir. Cüssəli bir adam idi. Əlini sıxanda az
qalırdı çiynin yerindən qopsun. Səməd
Vurğunla yaxın dost olmuşdular. Poeziyanı
yüksək səviyyədə bilirdi. Onunla
bağlı bir hadisəni danışım.
30-cu illərdə Yusif Əhmədov Qazaxda müstəntiq
işləyirmiş. Bir gün Səməd Vurğun onun
yanına gəlir. Atasının adı Yusif
olduğundan, ona dədə deyirmiş. İçəri
keçir, deyir, "ay dədə bir qazaxlı köpəkoğlu
işi dolaşdrıb. Məni sənin
yanına minnətə göndərib. Əclaf
boş vaqonu dolu adıynan "Rusetə" göndəribmiş.
Yolda da onu tutublar".
Qış vaxtıymış. Odun peçidə
gurhagur yanırmış. Yusif kişi
onun adın soruşur. İstintaq işini
tapır. Görür ki, qalaq-qalaq izahat,
filan. Peçin ağzın açır
istintaq işini atır odun üstünə. Deyir nətər
ola, ola. Kim soruşsa deyəcəm
ki, bəs Səməd xahiş elədi, məndə
yandırdım. Yusif müəllim deyirdi, allah
ikimizin də üzünə gülmüşdü. Hec o istintaq işindən sonra bir xəbər
çıxmadı. Səməd Vurğunun xahişi də
elə bil allahın xahişiydi...
Bir gün Yusif Əhmədovla Ağdam Çörək
Muzeyini ziyarətə getmişdim. Muzeydə də
ayrı bir aləm idi. Nələr yoxuydu
orda. Bu məqam Yusif müəllim dedi ki, indi qulaq as bu
qıza gör, sənin şeirlərini, sən yaxşı
deyirsən, yoxsa bu qız. Qız nətər gözəl
söylədisə ordaca ona bir şeir yazdım:
Sən
şeir oxuyanda
Gur ocaqdan
götürüb,
köz
baxışı göz əli
Səni
nurdan yaradıb, təbiətin öz əli
Gözəlliyə
qovuşdum
ay
Qarabağ gözəli
Sən şeir oxuyanda.
Kimdi belə
oxuyan,
fikri
kim, meyli kimdi
Bu dili
bayatılı, dodağı neyli kimdi
Qoy gəlsinlər
Ağdama,
görsünlər Leyli kimdı
Sən
şeir oxuyanda
Daş
ürəklilər belə sənət nədi duyurdu
Bir ahəngə
can verib,
Yerlə
göy oxuyurdu
Sən
şeir oxuyanda...
Mən Qarabağla bağlı, Ağdamla bağlı
onun həm sevinciylə, həm kədəriylə, həm
ayrılığı, həm də vüsalıynan
bağlı gözəl bir ömür yaşamışam. Bütün ömrüm
Qarabağla bağlı olub...
Xudu müəllimlə dostluğum Bakıdan başlasa
da Ağdamda bərkidi. Bir gün Ağdamdayıq. Məclisin şirin yeridi. Xudu müəllim
üzünü Zeynal müəllimə tutub, bir saz tapmaq
olarmı, dedi. Nə tapmaq olmursa, de onu da tapaq gətirək.
Heç yarım saat keçmədi ki, sazı
gətirdilər. Saza əlimi vurdum, sazdaki
saz idi. Aldım ələ,
çıxdım meydana. Məclisin sonunda
Xudu müəllim soruşdu ki, dediklərini yazmısanmı.
Mənim də dəliqanlı vaxtımdı, nə
yazmaq, nə filan. Dedim yox yazmamışam. Dedi, sənə
bir tapşırıq. Mütləq burda söylədikərini
bir yerə yaz şəhərdə görüşəndə
oxuyacağam.
Hec bir az keçməmişdi Xudu müəlim iki nəfərlə
Bakıda, Yasamalda qaldığım ilk sınıq salxaq
evimin qapısını döydü. Açdım
ki, Xudu müəllim. Soruşdu ki,
poemanı yazmısanmı. Mən şair
adamam, o vaxtı bir söz idi demişdim. Dedim yox, dedi
mütləq yaz. Heç içəri
keçmədi. Üstündən bir xeyli
keçdi. Bu dəfə qapını
açanda baxdım ki, yenə Xudu müəllim iki nəfərlə
gəlib. Bu dəfə içəri
keçdi. Allah verəndən yeyib
içdik. Amma bu dəfə söz verdim ki,
yazacağam...
Sazı yanıma qoydum. Bütün nəhənglərin
- Əmrahın, Kamandarın, Hüseyn Saraclının,
Ədalətin səs yazılarına qulaq asıb, sonra
özümdə ifa edirəm. On gün ərzində
bütün bölmələri beləcə ifa edəndən,
o ruha köklənəndən sonra bir ay ərzində
poemanı hazır elədim. Zəng elədim
Xudu müəllimə ki, bəs poema hazırdı. Söylədi ki, onu oxumaq lazımdı. Rəhmətlik alimimiz Camal Mustafayevin evində Xudu
müəllimin, Zeynal müəllimin və digər
dostların iştirakıyla poema müzakirəyə
çıxarıldı. Zeynal müəllimində
qarşısında qalın kağız vərəqlər
var idi. Təqdim elədim. Xudu müəllim üzün mənə tutub, oxu
görək nə yazmısan.
O dəftər
sizdə olsun, fəslin adını deyin mən sinədəftər
oxuyacağam. Bir fəsil, iki fəsil, nəhayət
söylədim qurtardım. Zeynal müəllim
qalxdı ayaga, əlindəki kağızları ortadan
bölüb, "mənim gücüm tənqidə yox, ancaq
bu vərəqləri bölməyə çatır. Burda tənqid ediləsi bir məqam yoxdu. Sən
saza abidə yaratmısan Zəlimxan" - dedi...
Nəhənglərin
məclisdəki xeyr-duasından sonra poemanı çapa
verdim...
Gənclərin bu gün oxumağa marağı yoxdu. Sanki cəmiyyətdə
cılızlaşma gedir. Təsəvvür
edin ki, mən ədəbiyyatda bax gördüyün bu
kitabların hesabına Zəlimxanlıq etmişəm. Hamısını oxumuşam. Zeynal
müəllimin bir kitabxanası var idi, rayonda birinci idi. Nə qədər kitab olardı, ilahi.
Ağdamda hamı ona "bala Marks" deyərdi. Təsəvvür
elə ki, dahi Çingiz Aytmatov avtoqrafında yazırdı
ki, xoşbəxtəm ki, mənim Ağdamda Zeynal Hüseyn
oğlu kimi dostum var...
Zəlimxan Yaqub söhbətimizin sonunda maraqlı bir
faktı da söylədi.
-Kəpənəkçi,
Saraclı, Sadaxlı Qarabağdan köçənlərdir. Demək 13-14 əsrdə Qarabağda vəba xəstəliyi
baş alıb gedir. Deyirlər dağ ətəyinə
köçsək bəlkə bu xəstəlikdən qurtula
bilək. Gedənlər altı qardaş
olub. İkisi atları xəpənək xəstəliyindən
sağaldan, ikisi silah düzəldən, ikisi isə yəhər-yüyən
düzəldən. Beləcə, onlar
Borçalıda kök atlblar. Qarabağ
atlarınında səsi-sorağı məhz onların
hesabına Borcalıyadək gedib çıxıb.
Söhbətimizn sonuna yaxınlaşırıq. Bir saatın necə
keçdiyini hiss etmirəm. Şair kitab rəfindən
iki dəftərini gətirib vərəqləyir. Biri
Zeyanla müəllimə həsr etdiyi şeirlə
başlayır:
-Ustadımız Zeynal bəyə ən ulu sevgilərlə. Xudu müəllimlə
telefon sohbətimdə dedi ki, Ağdama gedirəm. Zeynal bəyin
bağında təzə güllər əkməyə...
Eşitdim
bağında gül becərirsən,
O gündən
şadlanıb, gülürəm ustad
Mənə
pay verdiyin dünya sevinci
Məndə
ellərlə bölürəm ustad!
Min yolla,
min izlə görüşürəm mən
Damlayam, dənizlə
görüşürəm mən
Bakıyam
Təbrizlə görüşürəm mən
Hər zaman səcdənə gəlirəm ustad!
Həyatdan uzaqda qaynamaz qanı
Torpağa bağlıdır şairin canı
Əlinlə bəzənən bağı bostanı
Gəzməkdən ötrü ölürəm ustad!
Şairə sonuncu sualımı verirəm.
- Qarabağın bu qədər əzab-əziyyətə düşməsinə səbəb nə oldu?
- Səbəb Qarabağın gözəlliyidir, ömrüm. Qarabağ bir dünya gözəlidir. Çirkin adamnan kimin nə işi var. Həmişə gözəl adam dilə-dişə düşür. Şübhəm yoxdu ki, mən ora gedəcəyəm. Ən böyük həqiqət odur ki, torpaq bizimdir.
Şairlə bir saatlıq söhbətim burdaca bitir. Bir saatlıq
söhbətdə illərin dərsin aldım şairdən.
Söhbətdə iki məqam diqqətimi çəkdi. Biri saza həsr etdiyi poemanın əlyazmasında heç bir düzəlişin edilməməsi idi. Şairdən bunu soruşanda cavabı gecikdirmədi:
- Mən yazımı sinəmdə hazırlayıb, sonra yazıram, ay oğul.
Söhbətin digər bir məqamı isə onun kövrəlməsi idi. Şair Yasamaldakı ilk sınıq-salxaq evi haqqında danışanda bir anlıq tutuldu. Gözündən yaş gəldi...
ZƏLİMXAN YAQUB BƏLKƏ DƏ QARABAĞ ÜÇÜN DARIXDIĞI KİMİ, İLK SINIQ-SALXAQ EVİ ÜÇÜN DƏ DARIXIR...
Mənzilini tərk edərkən yanvarın 21-də televiziyada bir verilişə baxmağımı xahiş etdi. Nəyə həsr olunduğunu soruşanda 65 yaşım tamam olur söylədi. Bundan xəbərsiz olduğumdan özümü itirdim. Amma eybi yox, ŞAİR...
Ad günün mübarək Zəlimxan müəllim!
Gəlin inanaq ki, heç olmasa 70 yaşınızı Abdal-Gülablıdakı "Damcı" bulağında keçirmək bizə qismət olacaq...
Ədalət.-2015.-23 yanvar.-S.4.