SAKİT TƏBİBLƏ SÖHBƏT
(Əvvəli ötən şənbə
sayımızda)
Sözün ən
gözəli, söyləyənin doğru söylədiyi,
dinləyənin də faydalandığı sözdür.
Aristotel
-Deməli,
Allahı dərkdə elm acizdir.
-Aciz demək
də olmaz.
-Sizə
elə gəlmirmi ki, dində Allahı dərk bir mühafizəkarlıqla
müşayiət olunur. Yəni, Allahı dinin
təbliğ etdiyi kimi qavramaqda qorxu və tamah ön plana gəlir.
Cənnət tamahı, Cəhənnəm xofu.
Məncə Allahı dərkdə insan azad
olmalıdı. Ondan qorxmaqla yox, onu sevməklə
ona doğru getmək olar. Sevgi hissi
insanı kamilliyə, qorxu hissi isə köləliyə
aparıb çıxarır. Siz necə
düşünürsünüz? Bizi
canlı edən ruhumuz Allahın bir qətrə nuru deyilmi?
-Tibet təbabəti
ruh anlayışını izah edərək insanı
bütövlükdə enerji kimi götürür. İnsan enerjinin bir qismini kosmosdan alır. Belə ki, həmin enerji günəş
şüaları ilə dərinin vasitəsi ilə insan
vicuduna daxil olur. Bir qismini isə torpaqdan
alır. Torpaqdan alınan enerjilər qida
vasitəsi ilə insan bədəninə daxil olur. Bu iki enerjinin tarazlığı insanın normal
yaşamasını təmin edir. Bunların
birinin pozulması disbalansa gətirib çıxarır.
Disbalansın pozulması xəstəliyə səbəb
olur. Allah Dünyanı yaradanda halallıq
üzərində qurdu. İnsan
dünyasını dəyişəndə göydən gələn
enerji göyə qalxır, yerdən gələn isə yerə
gedir. Təyyarədə ölən
insanın cəsədini göy qəbul etmir. O mütləq
yerə gömülməlidi. Göy cəsədi qəbul
etmir: - sən mənlik deyilsən, - deyir.
-
Maraqlıdır. Bu fikri mən bir şeirimdə demişəm:
Əridim
şam kimi ayda, ildə mən,
Bir damla yaş oldum şehli güldə mən.
Özümü
ovudum hansı dildə mən,
Ruh göyə tələsir, can köçəköçdə.
Quran-i Kərimin "Möminlər" surəsində
yazılır ki, "Göylərlə Yerin yaradılması
insanların yaradılmasından daha böyük bir
şeydir" (40 - 57). Təsadüfi deyil ki, Əbu Turxan da diqqəti bu məqama
çəkir: "Ruhun təntənəsi bədənin
inkarı üzərində qurulmamalıdır".
-Füzulinin
də bir fikri var. O deyir: - Elm iki cür olur. Biri
bizə məlum olan elm, digəri bizə məlum olmayan -
dünyanı yaratmaq haqqında olan elm.
İnsanı Allah yaradanda dünyanı yaratma
idrakını, elmini verməyib ona. Ona görə ki,
dünyanı yaratmaq elmi Allaha məxsusdu. İnsan
idrakı onu dərk edə bilməz.
Təbiətdə hər şey vacib bir funksiyanı
yerinə yetirir. Bu bir ahəngdarlıq, bir harmoniyadır.
Ona görə yaranmışların birinin
mövcudluğu digərsiz mümkün deyil. Hamısı bütövlükdə bir-birinin və
ümumilikdə kainatın yaşamasına xidmət edir.
-Bu harmoniyada insanın rolu nədir?
-Mən
insanı mikro kainat kimi qəbul edirəm. Yer
üzərində ən bəsit struktur canlı hüceyrədir.
Hər şey bir hüceyrədən yaranıb.
İnsan bədənində milyardlarla hüceyrə
var. Bu hüceyrələr birləşib toxuma əmələ
gətirir. Toxumalar birləşib orqan əmələ
gətirir. Qara ciyər, ürək,
böyrək və s. Bu orqanlar birləşib sistem əmələ
gətirir. Məsələn, ürək-damar
sistemi, tənəffüs sistemi, sinir sistemi və s.
Bütün bu sistemlər birgə ahəngdar fəaliyyət
göstərərək vahidi - insanı yaşatmağa xidmət
edir. Bir hüceyrə ölürsə o
vahidin yaşaması üçün özünü
ölümə verir. Və
bütövlükdə cəmiyyətdə hər bir fərd
cəmiyyətin xoşbəxt yaşaması üçün
özünü fəda edərsə cəmiyyət xoşbəxt
yaşayardı. Belə ki, ayın, günəşin
və digər planetlərin birgə fəaliyyəti
Kainatın yaşamasına xidmət edir. Bu
baxımdan insan da bir mikro kainatdır.
- Çox maraqlı fikirlərdi.
Sizin poeziyaya və ədəbiyyəta münasibətiniz bu qədər
güclü olduğu halda yaradıcılıqla nə
üçün məşğul deyilsiniz?
-Mən
hiss edirəm ki, bu iş mənlik deyil. Buna
baxmayaraq bir neçə məqalə və esseler
yazmışam. Amma poeziya ilə məşğul
olmaq haqda heç düşünməmişəm də.
Ona görə bu sahədə qələmimi
sınamamışam və güman da etmirəm. Bu sahədə yeni bir söz deməlisən ki, cəmiyyət
onu qəbul etsin. Bu isə zor bir iş. Mənə
elə gəlir ki, cəmiyyət hər şeyi bilir və onu
aldatmaq mümkün deyil.
- Sizinlə
ilk tanışlığımızda söyləmişdiniz
ki, mən poeziyada doymuş məhlulam. Bu nə
deməkdi?
-Mən
poeziyada fəlsəfi yükü olan şeirlərə
üstünlük verirəm. Həm ictimai mənası
olsun, həm də fəlsəfi yükü. Misal üçün, Məmməd Arazın
"Uçqun" şeirinə nəzər salaq. Təbii
ki, uçqun xoşa gələn bir
şey deyil. Məsələn, zəlzələ olub, Gəncədə
300 min adam qırılıb, nəticədə
Göy göl yaranıb. Bunun poetik lövhəsini M. Araz belə
təsvir edir:
Baxdıqca
dağlara, dərələrə mən
Qəribə fikirlər başıma gəlir.
Bəzən
ilk baxışda xoşa gəlməyən
Uçqunlar yamanca xoşuma gəlir.
Uçqundan
bir bulaq axır dərəyə,
Uçqun bir talanın sönən yazıdı.
Uçqun
təbiətdə nəyinsə nəyə,
Təbiət dilində etirazıdı.
Dediyimiz kimi, insan özü təbiətin bir
parçasıdır, onun da daxilində uçqunlar, ziddiyyətlər
var. Yəni ziddiyyətlərin vəhdəti var. Bunlarla
mübarizə gedir. Yerin dərinliyində də bu ziddiyyətlər
gedir. O ziddiyyətlər kulminasiya həddinə
çatanda artıq yaşaya bilmir. Deyir mən
bu cür yaşaya bilmirəm və vulkan kimi
püskürür, vurub dağıdır. Partlayış əmələ gətirir. İnsanın daxilindəki ziddiyyətlər də
vulkana çevrilir, onun insultuna və yaxud infarktına gətirib
çıxarır. Deməli, endo ekologiya
orada təmiz olmur. Ziddiyyətlər əmələ
gəlir və bu vəziyyətdən çıxmaq
üçün partlamalıdır.
Sizin də
buna bənzər bir beytinizi misal gətirmək olar:
Yer
altında qalan su,
Sevdalara
dolan su,
Bulaq
eşqi olan su
Daşı dəlib çıxacaq.
Bu doğrudan da belədir. Amma burada məsələ
başqa cür qoyulub. Burada yaşamaq
eşqi ön plana çəkilib. Bulaq
eşqi olan suyu qayalar da tutub saxlaya bilməz. Və məhz
bulaq olmaq üçün o yerin bütün suxurlarından
süzülür, durula-durula yerin üst qatına can atır,
hətta qarşısına çıxan qayanı,
daşı belə deşib çıxır.
Poeziya dili ilə bunları demək bir ustalıq tələb
edir.
Bütün qafiyyələr və s. düz olsa da orada fikir dərinliyi
olmasa mən onu qəbul edə bilmirəm.
Ədəbiyyatda tükənməyən mövzular var.
Bura bütün şairlər müraciət edə bilər,
məs. dünya, dağ, bulud, ana, vətən və s.
-Bunlar əbədi
və əzəli mövzulardı.
- Elədir
ki, var. Ana mövzusunda M. İsmayılın gözəl bir
fikri var.
Ana,
ağır olan cənazən deyil,
Analıq haqqındı çiyinlərimdə.
Sən məni
dünyaya gətirdin, ana,
Sənisə dünyadan aparıram mən.
Ananın cənazəsini götürmək nə
ağır işdi ki. Amma o deyir, mən cənazəni
götürə bilirəm, sənin analıq haqqını
qaldıra bilmədiyim. Bax budur poeziya.
Və
yaxud, götürək yenə M. Arazın: "Ana itirmişəm
ana yaşında" - fikrinə.
İndi fikir verək. Qadın dünyaya
evlad bəxş eləmirsə, o ana yaşına daxil olmur.
Amma ana yaşına daxil olursa kimisə xoşbəxt
edib, ata yaşadır.
M.
Arazın belə bir fikri də var.
Örüşdən
qayıdıb mələşir quzu,
Boz inək axtarır onun səsini.
Yadıma
bir sözün, bir misran düşür,
Çırağı anaymış ata yurdunun.
Baxın, bizdə qarğış var ey, deyir,
çırağın sönsün. Ayə demək bu anan
ölsün deməkmiş. Bax, mənim
anam yaşayır, 94 yaşı var. Gedirəm ziyarətinə.
saat üçdü, dörddü, gecə
ösgürmüşəm. Elə bilirəm
yatır. Deyir a bala, niyə
öskürürsən, niyə həkimə getmirsən?
94 yaşında adam, ürəyinin də
yarısı işləmir, Deyir ki, sən niyə
öskürürsən? Olmaya o sünnü
qızı səni qoymur həkimə getməyə?
(Gülərək "bunu salma" dedi.)
-Niyə
ayrı-seçkilik salır? (mən də
gülürəm)
-Dünyanın
özündə doğmalıq var, ögeylik var, yaltaqlıq
var. Elə insanlara da dünyanın özündən gəlir
bu xislətlər. Məsələn, B. Vahabzadə də belə
bir fikir var:
Pərvanə
özünü tez yetirərmi
Çırağın üstünə, çıraq
yanmasa.
Günəş
yer üzünə işıq verərmi,
Yer onun
başına hey dolanmasa..
Deməli, elə ən böyük yaltaq dünyanın özüdü. Yer günəşin ətrafına fırlanmasa ondan işıq ala bilərmi? Belə çıxır ki, iki üzlülük, yaltaqlıq dünyanın özündən başlayır. İndi fikir verin. Günəş ekvatora enerjisini çox verir. Qütblərə isə demək olar heç vermir. Deməli, ekvatorla qütblər arasında ögeylik yaradır.
- Belə çıxır ki, bütün bunlar sistemin özündən gəlir.
- Qərib Mehdi haqda belə bir söz işlətmişdim. Günəşdi, aydı, yerin keşiyini çəkirlər. Təmənnasız istiliyini, işığını bizə bəxş edərlər. Bəs günəşdəki, aydakı ləkələr hardandı? Görünür onların da öz rəqibləri var və onları ləkələyirlər. Ayrı bir kainat, ayrı bir qallaktika da mövcuddu. Sirr bundadır. Dünya bizim dərk etdiyimizdən də böyük, daha sirlidi.
-Özünüzlə baş-başa qalanda nələr düşünürsünüz.
-Ən çox vicdanımla üz-üzə qalıram. Görəsən kimin qəlbinə dəymişəm. Heç kimi könlünə dəymək lazım deyil. Harda günah işlətmişəm, harda səhv eləmişəm, bunları özüm özümdə izah edirəm. Kiminsə qəlbinə dəymişəmsə ondan üzr istəməyi də baçarmışam. Adətən belə səhvləri etmirəm.
-Kamil insanlar etiraf edirlər. Amma qeyri kamillər bunu etməyi əksiklik sayırlar.
- Onlar cəmiyyətin xəstə insanlarıdırlar. Eqo sentralizm deyilən bir xəstəlik var. Onların xəstəliyi belə adlanır. Canlıda üç əsas xarakter var. Birinci özünü qoruma instikti. İkinci nəsli davam etdirmə instikti, Üçüncü dominantlıq instikdi. Dominant - üstün olmaqdır. Hakim olmaq. İnsanda dominantlıq instikti iki şəkildə baş verir. Biri təbii, anadan gəlmədir, qəbul olunandır və normal qəbul edilir. Biri isə dominant olaraq kiminsə həyatını puç etməkdir. Onun fəaliyyətini qəsdən pozub, özünü dominant görmək. Bax bu cəmiyyətin ən ağrılı yeridi. Bütün müharibələrin kökündə dominantlıq durur. Tutaq ki, qüvvətli bir dövlət istəyir ki, daha da güclü olsun. Müharibələr edir, qırğınlar törədir.
(ardı var)
Ədalət.-2015.-24 yanvar.-S.10.