Əli Vahid Çaylının söz qibləgahı

Nizaməddin

Şəmsizadə,

professor

Şirvan...g Ulu Məkan...g dahilər yurdu bütöv Azərbaycan! - Şeirinin Şirəsini buradan çəkib Əli Vahid Çaylı. Mən həmişə bu fikirdə olmuşam ki, insan yaşadığı cəmiyyətdən çox, doğulduğu təbiətə bənzəyir. Əli Vahid də belədi... Şirvan kimi təbii-təmiz, mərd və sərt, xeyirxah və təmənnasız. H.Heyil deyib ki, şairi tanımaq üçün onun vətəninə getmək lazımdır. Şairin şeirinin ruhu, hüsnü, zülalı, axar-baxarı onun doğulduğu təbiətdən gəlir. Şoran torpaqda lıqqa arx suyu içib bulağın gözəlliyindən yazmaq mümkün deyil. Oranın da öz təbiəti var. Allah özünü göstərmək üçün təbiəti yaradıb.

Əli Vahid Çaylı Şirvanın təbiətindən və Şirvanı əbədiləşdirən sənətindən - Xaqani, Nəsimi, Seyid Əzim, Sabir şeirinin ənənələrindən gəlir:

Şirvanın min illik şahlıq dövləti,

Xaqani, Nəsimi ölməz qüdrəti.

Seyidi, Sabiri ədəb sərvəti

Dahilər yurdudu söz qibləgahım.

və ya:

Şirin notlar üstə dindirin məni,

Bircə Vətən deyə sevdirin məni.

Ana torpaq üstə öldürün məni.

Ağlamasın doğma qardaşım mənim...

Şirvan ilahi söz məbədidir, Şirvan dövlətçilik akademiyasıdır. Azərbaycan dövlətçiliyinin üç zirvəsi var: Atabəylər, Şirvanşahlar və Səfəvilə! Şirvanşahlar ən uzun sürən dövlətimiz olub. Harada dövlətçilik var, orada böyük mədəniyyət və ədəbiyyat var, zəngin məişət var...

Əli Vahidin şeirinin qəlbi Vətən eşqi ilə göynəyir, onun ən yaxşı şeirlərində zaman-zaman yağmalanmış, infarkt keçirmək ürək kimi param-parça olmuş Azərbaycanın xilasına haray var:

Vətən eşqi, millət eşqi olmayana oğul demə,

Vətən, millət qisasını almayana oğul demə.

Bir müqəddəs sevgi ilə doğma yurdu sanıb Kəbə,

Zaman-zaman ona səcdə qılmayana oğul demə.

Əli Vahidin Vətənə həsr olunmuş şeirlərini bir yerə yığsan, bütöv bir Vətənnamə alınar. Öz zəmanəsindən, dünyadan narazılıq şairin, sənətkarın xisləti, məziyyətidir. Belə narazılıq şairin mövqeyini-məramını bildirir:

Bu dünyadan çox bezmişəm,

Nə edibsə, mən dözmüşəm.

İncimişəm, lap küsmüşəm,

Niyə mənə güzəşt etmir?

Dünya mənlə yola getmir.

Bu əbədi sual həmişə poeziyanı düşündürüb, elə Əli Vahidin sələfi olan böyük şirvanlılar - Xaqani, Nəsimi, Sabir də zaman-zaman bu suala cavab axtarıblar. "Dünya duracaq yer deyil, ey dil, səfər eylə!" - bu Nəsiminin orta əsrlərdən gələn harayıdı.

Hər xalqın taleyində tarixin, zamanın günahları adlanan bir yalan qəbiristanlığı var. Biz yalanları ümid edə-edə faktiki olaraq öz ömrümüzü bada veririk. Şair bu həqiqəti duyur və gələcək nəsilləri ümid donunda yalanlara uymamağa çağırır:

İşlər belə getsə olduq zay, oğul,

Bəs babalar dərdin kimə söyləsin?

Günahı zamanda görmə, ay oğul,

Günahkar bizlərik, zaman neynəsin?

Şair həmişə özünü yazır! - bu həqiqət Əli Vahidin şeirləri üçün də səciyyəvidir. Onun şeirlərinin bir çoxu avtobioqrafik mövzudadır. Elə bil ki, şair onu düşündürən suallara cavabı öz daxilində, qəlbində, yaddaşında axtarır. Bu səbəbdən də Əli Vahidin bəzi şeirlərində özünü təhlil diqqəti cəlb edir:

Bacara bilmirəm özüm-özümlə,

Arzular qəlbimdə dəstələnibdir.

Mənim həsrət dolu qəm nəğmələrim,

Könlümün səsinə bəstələnibdir.

Bu bənddə iki mənalı motiv var: özünümühakimə - şair özünü mühakimə edir və məlum olur ki, onun şeirləri şairin könül səsinə bəstələnmiş qəm nəğmələridir - Əli Vahidin şeirlərinin əsas bədii-poetik məziyyəti məhz budur.

Qəm də ki, insanın ən doğma, ən səmimi hissi, dahi Füzulinin sözləri ilə desək "Şairliyin sərmayəsidir".

Bu gün Azərbaycanın ən böyük problemi, Azərbaycan şairinin ən ağır dərdi Qarabağ taleyidir. Əli Vahid də vətənkeş şair kimi bu tale yüklü problemi daim göz önündə saxlayır, ona özünəməxsus tərzdə yanaşır. Onu bu mövzuda yazdığı şeirlərdə kişiliyin əsas şərti olan, bizim milli mentalitetimizə xas qeyrət, namus söz mizanına çəkilir:

Orda girov qalıb ana-bacımız,

Gərək canımızda doşa qanımız.

Bəs hanı o namus, o vicdanımız?

Ölmək daha şərəf, öləydim gərək.

Çaylıyam, sevirəm doğma Vətəni,

Vətəni uğrunda şəhid gedəni.

Görəndə nankoru, şöhrət güdəni,

Ölmək daha şərəf, öləydim gərək.

Əlbəttə, biz şairin vətən qarşısında qəhrəman babaların şəhidlərin müqəddəs ruhu qarşısında xəcalət hissini başa düşürük. Amma ölmək asandır, ölmək dərdin əlacı deyil, yaşamaq, mübarizə aparmaq lazımdır - Qarabağı azad etmədən ölməyə ixtiyarımız yoxdur. Allah bunu bağışlamaz, gələcək nəsillərin qarşısında üzüqara olarıq.

Əli Vahidə görə təbiətin insana bəxş etdiyi ən ali hiss sevgidir. İnsanın gözəlliyi onun bir-birinə olan sevgisi birgəliyidir:

Ağlar qalan gözlər, nəm yaşı sevdi,

Biz niyə sevməyək bir-birimizi?

Qaya uçdu düzə, daş-daşı sevdi,

Biz niyə sevməyək bir-birimizi?

Zirvəsi əlçatmaz dağ, qarı sevdi,

Ölümü bilinməz sağ, yarı sevdi.

Ağac çiçək açdı, bağ-barı sevdi,

Biz niyə sevməyək bir-birimizi?

Şeiri oxuyub başa çıxırsan və sövq-təbii olaraq bu sualı özünə verirsən: "Biz niyə sevməyək bir-birimizi?" Doğrudan da biz niyə bir-birimizi sevməməliyik - müasir multikulturalizm ölkəsində insan-insanı, millət-milləti, xristian müsəlmanı... sevməli, hamımız bir Allahın bəndəsiyik, onun mərhəmətinə möhtacıq.

Əlbəttə, şair dostum, qonşum Əli Vahidin bütün şeirlərini uğurlu sayıb, təqdir etmək olmaz. Bir də ona məəttəl qaldım ki, xasiyyətcə nikbin ruhlu, xoşqun təbiətli həyatsevər bir adam olan Əli Vahid poeziyanın sevgi, məhəbbət kimi əbədi mövzusunda şeirlər yazmayıb.

Olma məhəbbətin əsiri,

Dağılar ailənin sirri - beyti göstərir ki, şair hətta məhəbbət mövzusunda yazmağı ehtiyat edib, bir növ mənəvi babası M.Ə.Sabirin yolu ilə gedib.

Bu il aprelin 1-də Əli Vahid Çaylının 60 yaşı tamam olur. Aldadıcı gündə dünyaya gəlib, bəlkə də onun doğum xəbərini verəndə atası, qohum-qardaş elə bilib ki, yalandı, inanmayıblar bu xəbərə... Amma Əli Vahid 60 ildir yalanı həqiqətə çevirməklə məşğuldur. "Aldanm ki, şair sözü əlbəttə, yalandır" - deyib dahi Füzuli. Əli Vahid də bu "yalana" inanıb 60 ildir yol gəlir. Yolçu yolda gərək...

Axtarsan özündə həlli

İzi bəlli olan elsiz məkan var,

Yurdun atıb gedən evsiz qalan var.

Qız, bəsdi oxudun Şuşam var, xan var,

Şirvanşah nəsliyəm izimdən bəlli,

Axtarsan taparsan özündə həlli.

Oğulsan Vətənin xoş günün oxu,

Laləsin, nərgizin dər, ünün oxu,

Quşların nəğməsin bəz dilin oxu,

Dağların zirvəsi düzündən bəlli,

Axtarsan taparsan özündə həlli.

Ordubadım, Şirvanım bağlı elmdi,

Şəmkir, Tovuz, Qazax axar selimdi.

Azərbaycan anam - doğma dilimdi.

Ölməz Vətənimin sahibi bəlli,

Türkəm, Türkoğluyam asandı həlli.

Şamaxılıyam, Şirvan adım, sanımdı,

Şeyx İbrahim, Fərrux Yasar şahımdı.

Cismi bədənimdən axan qanımdı,

Unutmaz torpağın, şairi bəlli,

Axtarsan, taparsan özündə həlli.

Döyülməsə əyilməz

Yaşamaq yaşatmaq mərdin işidi,

Mənəm, mənəm deyən yarıtmaz onu.

Ölüylə daş atmaq şərin işidi,

Yaxşılıq özünə yar etməz onu.

Birləşib bir olsaq, düşmənimiz də,

Qərar tuta bilməz heç cərgəmizdə.

Nə coşar, nə daşar tam səbrimizdə,

Bu haləti görən unutmaz onu.

Bir vursa ürəkdə, qəlbin nəbizi,

Kükrədər çayları, sakit dənizi.

Müqəddəs sayılsa, elin hər izi,

Kədərin karvanı sarsıtmaz onu.

Əhdə sadiq insan coşmaz heç vaxtı,

Səbirsizlik yolun aşmaz heç vaxtı.

Namərd körpüsündə keçməz heç vaxtı,

Ən ağır sınaqlar yanıltmaz onu.

Acımaz tabaqda mayasız xəmir,

Hakimləşə bilməz qərarsız əmr.

Döyməsən, əyilməz çəkicə dəmir,

Əyilsədə belə, xar etməz onu.

Ağlamayın məni

Ağlamayın mənim qəbrimin üstə,

Dərddə dərd gətirər, inanın mənə.

Ağlamaq yaxşıdır... sitəmin üstə,

Niyyət əhd yetirər, inanın mənə.

Analar qalmasın gözləri yaşlı,

Olmasın yolları kəsəkli, daşlı,

Yaşayaq kişi tək, ağıllı başlı,

Tası zər bitirər, inanın mənə.

Ehtiyacım yoxdu gözlərdə yaşa,

Ömrümü vurmuşam çoxdandı başa.

Bürünmüşəm bezə, ala, qumaşa,

Adım nam ötürər inanın mənə.

Fanilik son deyil, o axirətdi,

Duyuram savabı, önəmli şərtdi.

Tanrı diləyində yerim cənnətdi,

Ruhlar can itirər, inanın mənə.

Şükür İlahi, sənə Şükür

Göylərin nuru bizə bəsdi,

Dağların yeli düzə əsdi.

Xain rəqiblərin dilin kəsdi,

Şükür İlahi, sənə şükür!

Əhdindən, andından dönən çox,

Natəmiz qanından ölən çox,

Ədalət haqqını bölən çox,

Şükür İlahi, sənə şükür!

Şər işlərlə yoxdu aramız,

Yasaq edib bizə anamız.

Halalla yaşayır balamız,

Şükür İlahi, sənə şükür!

Dərs almışıq ulularımızdan,

Tərdə axıb qollarımızdan.

Qeyrət gördük dullarımızdan,

Şükür İlahi, sənə şükür!

Əldə qələmim sözün deyər,

Əli Vahidə, düzün deyər.

Vətənə qurban-özün deyər,

Şükür İlahi, sənə şükür!

Hər soya qarışmaz adımız,

Ocaq çatdıq, yandı yadımız,

Tamlandı - tam oldu dadımız,

Şükür İlahi, sənə şükür.

Ədalət.-2016.-30 mart.-S.4.