ƏZAN VƏ NAMAZ HANSI DİLDƏ İCRA EDİLMƏLİDİR?

Müsəlmanlar namaz qılarkən Qurani-Kərimin bəzi parçalarını oxumaqda mükəlləfdirlər. Həzrət Peyğəmbər zamanından başlayan bu üsul dil və bölgədən asılı olmayaraq, bu gün də qüvvədədir. Lakin bəndənin anladığı dildə Rəbbə qulluq etməsi daha təbii və anlamlı olduğundan bəzi çağdaş yazarlarımız əzan və namazın da ana dilimizdə icra edilməsini tövsiyə edirlər. İslam tarixi dəfələrlə sübut edib ki, belə cəhdlər həm ənənəvilik, həm də müasirlik baxımından qüsurludur. Belə ki, hənifəlik məzhəbinin qurucusu Əbu Hənifə (699-767) namazda Quran surə və ayələrin tərcüməsinin oxunmasını caiz hesab etmişdirsə, az sonra o, verdiyi fətvanı ləğv edib düzgün qərar vermədiyini etiraf etdi. 1932-ci ildə Türkiyə dövləti namaza çağırış olan əzanın ərəbcə oxunmasına qadağa qoydu. Lakin qəlblərə yatmayan, qulaqlara girməyən türk dilindəki əzanın da ömrü az oldu. Belə ki, o, 1950-ci ildən yenidən ərəb dilində icra edilir. Göründüyü kimi, əzan və Rəbbin imandan sonra ən mühüm əmri, dinin dirəyi, müsəlmanlığın təməl daşı, möminin meracı olan namazın Azərbaycan dilində icra edilməsini təbliğ edən bəzi yazılar İslam ənənəsi və Quran hikmətinə söykənmədiyi üçün onları da həmin aqibət gözləyir. Tarixən yaşama haqqı olmayan bu bidətçilik meylini aşağıdakı arqumentlər də inkar edir.

1. Fərdi namaz baxımından. Möminin namaz xaricində ana dilində dua etməsi yasaq deyil. Bu, fərdi məsələ kimi qulun Xaliqi ilə vasitəsiz münasibətidir. Namaz isə kollektiv, ümumi ibadət olduğu üçün burada digər möminlərin də mənafeyi qorunmalıdır. "Fətihasız namaz qəbul olunmaz" - Peyğəmbər (ə) kəlamına görə, namazda Fətiha surəsinin oxunması məcburidir. Bu surənin "İyyəkə nəbudu" (biz ancaq Sənə ibadət edirik) və sonrakı ayələrini oxuyan bəndə fərdi namaz qılmasına baxmayaraq, o, Allah kəlamı olan "Biz" sözünü deməklə müxtəlif dillərdə danışan, fəqət müştərək bir ibadət dili ilə təşkilatlanmış islam cəmiyyəti - 1.5 milyard müsəlman adından çıxış edir. Bəndənin Kəbəyə yönəlib Quran dilində ibadət etməsi dil, irq və rəng fərqlərini də aradan götürür. Bu isə müsəlmanlar arasında anlaşma, tam sevgi və qardaşlığın bərqərarına vəsilədir.

2. Peyğəmbər (ə)-nin qıldırdığı camaat və Quran ilə təsbit olunan cümə namazları baxımından. İslam hər hansı bir bölgə, irq və xalqın dini olsaydı, şübhəsiz ki, o da iudaizm və xristianlıq kimi məlum ərazi, xalq və onun dilinə məxsus olardı. Quran və Məhəmməd (ə) bütün bəşəriyyətə göndərildiyi üçün cümə və cəmaat namazlarında imama (namaza rəhbərlik edənə)uyan möminlərin də müxtəlif dilli müsəlmanlar olması təbiidir. Elə isə imam namazı hansı dildə qıldırmalıdır ki, məsciddəki müxtəlif dilli möminlər onu başa düşsünlər? Digər tərəfdən, bu növ namazlarda müxtəlif dilli möminlərin salamlaşması, təkbir, təhmid, təhlil və təsbihləri onlara məxsus dillərdə icra edilərsə, o zaman namazın ruhu və məsciddəki cəmiyyətin ahəngi pozulmazmı? Məsələn: müxtəlif səbəblərdən Azərbaycanda olan çeçen, əfqan, ləzgi, avar, özbək, tatar, ərəblə birlikdə, İslamı qəbul etmiş rus, fransız, alman və ingilisin azərbaycanlının da iştirak etdiyi cəmaat və fərz namazları hansı dildə qıldırılmalıdır ki, məsciddəki möminlərin hamısı ibadətlərindən pazı qalsınlar? Bəs 3-4 milyon möminin ortaq dəyərləri olsun deyə, hər il dünyanın müxtəlif ölkələrindən müxtəlif dilli müsəlmanların Məkkədə salamlaşması, Quran ilə təsbit olunan əzan və namazlar, Allahu-Əkbər nidaları hansı dildə aparılmalıdır? Xaos yaranmasın deyə, sözsüz ki, Quranın nazil olduğu dildə!

3. Əzanın qeyri müsəlman ölkələrində ilahi bir vasitə kimi Quran dilində səslənməsinin vacibliyindən biri də, orada səfərdə olan müsəlmanlara mənəvi arxa olmaq və onların dünyəvi çətinliklərini dəf edilməsi üçündür. Qeyri-müsəlman ölkəsində səfərdə olan müsəlman, əzan səsini eşidib bilir ki, hansı məhəllədə müsəlmanlar yaşayır və imdad-ibadət üçün oraya gedir.

4. Namazların tərkibinə vacib element kimi daxil olan Fətiha surəsindəki Rahmən, Rahim, Əlhamdu, Rabb, ruki və səcdədəki Subhanəlləh və digər kəlamların heç bir dildə tam ekvivalent tərcüməsi olmadığı üçün, bu ibadətlər Rəbbin nazil etdiyi dildə aparılmalıdır.

5. Quran və ondan əvvəlki səmavi kitabların əsas pinsiplərini özündə ehtiva edən və namazda oxunan Fətiha surəsi Quran adlanan sonsuz ilahi simfoniyanın tərkib hissəsidir. "Quranı səslərinizlə bəzəyin", - buyurub Peyğəmbər (ə). Quran hüznlə endi. O, hüznlü səs və qırıq bir qəlblə də oxunmalıdır. Zira gözəl əda, dadlı bir səda, dəqiq təcvid və xalis niyyətlə oxunan Quran ayələrinin müqəddəs harmoniyasını heç bir dillə əvəz etmək mümkün deyil.

6. Əzan və namazların ana dilində (qeyri ərəb) aparılması ibadətin ruhundan və vəhyin bərəkətindən məhrum olmaq deyilmi? Peyğəmbər (ə) dövründə və sonralar bütpərəstlər, yəhudi və xristianlar İslamı qəbul edərkən namazı öz dillərində qılmalarını bir şərt kimi irəli sürüblərmi? Əlbəttə yox! Dünya elminə, mədəniyyət və idmanına əvəzsiz töhvələr verənlərdən xristianlıqdan imtina edənlər İslamı qəbul edəndən sonra namazlarını ana dilindəmi qılırlar?

Xeyr, yalnız Quran dilində!.

7. Təqdirəlayiq bir haldır ki, müntəzəm namaz qılan möminlərin əksəriyyəti ərəb dilini bilməsələr də, onların çoxu həm əzan, iqamə və namaza daxil olan qüdsü kəlamların, həm də namazda oxunması vacib olan qısa surələrin məna və mahiyyətini kifayət qədər bilirlər. Məscid və əza məclislərimizdə mütəmadi olaraq istifadə olunan bu sözləri nəinki namaz qılanlar, hətta ölkəmizdəki bütün müsəlmanlar bilir. Bir sözlə, əgər niyyət, istək, əzm və iradə varsa, şübhəsiz ki, dil problem yaratmaz.

Əzan və namazın orijinaldakı ifadələri müqəddəs xatirələri yadımıza salır. Beşikdəki körpədən cəbhədəki qaziyə qədər bütün müsəlmanların qulaq və qəlbləri bu ülvi kəlamlara möhtacdır. Nəcib millətimizi bu tarixi ilahi səs və xatirələrdən məhrum etməyə çağırış olan əzan və namazı azərbaycan dilində icra etmək, ən azı bəşəriyyətin iftixar abidəsi olan Peyğəmbər (ə)-nin müqəddəs ruhunu məyus etmək, İslama məxsus üsul, ədəb və dil ilə namaz qılan milyonlarla möminin ibadət və dua haqqına kölgə salmaqdır. Allah kəlamlarının başqa dillərə olan tərcümələrinə Quran deyilmədiyi kimi, nazil olan dildə icra edilməyən əzan və namaza da, bəndənin meracı deyilməz.

Dili də, dilin daşıyıcısını da yaradan O-dur. Ona hansı dildə müraciət, dua edilərsə, o, duaları eşidir, lazım bilsə onları qəbul edir. Həmin səbəbdən yas və digər dini mərasimlərdə parallel olaraq orijinal və tərcümələrdən istifadə edilməlidir. Bu üsul maarifləndirmə baxımından daha məqbuldur. Lakin təşkilatlanmış bir cəmiyyət statusunu daşıyan İslamda namaz, əzan, iqamə ümumi ünsiyyət vasitəsi olan Quran-nazil olan dildə icra edilməlidir.

Vaqif Cəliloğlu,

tex.e.üzrə fəlsəfə doktoru

Ədalət.-2016.-6 sentyabr.-S.4.