İNANDIM QAYIDACAĞINA

Bu inam yaşadır məni

Adətən şeir kitablarını vərəqləyəndə özümdən asılı olmadan öncə düz sonuncu səhifəyə qədər çıxıb gedirəm. Və sonra başlayıram sondan üzü birinci səhifəyə qədər gəlməyə. Bilmirəm bu nə xasiyyətdi, amma yalan olmasın 50 ildir ki, belə edirəm. Və maraqlı da burasıdır ki, kitabı arxadan üzü geri oxumağa başladıqca içimdə bir qəribə ab-hava yaranır. Sanki sondan, son nöqtədən, son məkandan, son sözdən, bütövlükdə dayanacaqdan özümə tərəf gəlməyə başlayıram. Bu günümü, dünənimi, ondan öncəki günlərimi xatırlayıram. Hər xatirə də bir yarpaq olmaqla yanaşı, həm də ömrün bir parçasıdır. Və mən də bir parça o ömrə elə sığınıram ki, illərin həsrətlisi kimi, övlad anasına sığınan kimi. Və...

Bəli, əlimdəki bu kitabı da vərəqləyirəm sondan üzü bu günümüzə tərəf. Və qəribədir ki, kitabın son misrası mənim neçə gündür ki, başımı xarab edən sözün eynidir. Tam səmimi deyirəm, az qala bir həftədir ki, dünyanın arsızlığı məni hövsələdən çıxarıb. Bilmirəm təsadüfdü, yoxsa elə belə də olmalıydı, mənim əlimdəki kitabda son səhifədə oxuduğum sonuncu misra bax, belədi. Olduğu kimi yazıram:

Sevginin, yaddaşın, dərdin

itdiyi,

taleyin küsdürüldüyü

yerdə

sağalmaz xəstəlik,

laqeydlik,

arsızlıq durur.

Necə dəqiq deyilib. Həqiqətən sevginin qənimi arsızlıq... yaddaşın baltasıdı arsızlıq... dərdin pərdəsidi arsızlıq... Biri öldürür, biri parçalayır, biri də büküb gizləyir. Və bunların üçü də adamı manqurtluğa aparır, adamı özündən uzaqlaşdırır. Çünki arsızlıq insanı hər havaya oynadır, sümüyünə düşsə də, düşməsə də. Özü də bu şeirdə vurğulandığı kimi, "Yanıq Kərimi"yə oynayanın əqlinə, həyata baxışına və nəhayət, sevgiyə, sədaqətə, ülfətə, ünsiyyətə münasibəti də elə arsız olur. Ona görə də kitabın müəllifi yazır ki:

Şadlıq evlərinin adı

guya ovqat dəyişir...

Laçın, Şuşa, Göyçə küsür,

itirilən yurd adı

əyləncə yerinə dönür,

pul yağışında kiçilən

sərhəd keçilməz görünmür...

Torpağın naləsi eşidilməsin deyə,

şadlıq evləri

səs-səsə verir.

Gördünüzmü, necə gerçək bir təsvir, necə dəqiq bir təqdimatdı. O təsvirlə bu təqdimat üst-üstə düşdüyündən damarında azacıq millət qanı, torpaq yanğısı olan dərhal dilinin ucuna bu sözü gətirir:

- ÇOX DƏQİQ İFADƏ OLUNUB!..

Bəli, biz dərdimizə oynadıqca təkcə oynağan olmuruq, həm də laqeydləşirik. Və o laqeydlik də bizi yavaş-yavaş özümüzdən qoparır, özümüzdən uzaqlaşdırır. Necə deyərlər, bütün mənalarda arsızlaşdırır... Əsirlikdə olan qızlarımızı, gəlinlərimizi, bacılarımızı və bir də adını hələ ki, unutmadığımız Göyçəni, Qarabağı arxa plana keçirir. Axı biz oynamağa daha çox meyl göstəririk. Özü də bu oynadığımız havaların içərisində "Yanıq Kərəm" və "Göyçə gülü" də var. El oynadığımıza görə də bu kitabın müəllifi yazır:

Belə oxuma, sən Allah,

Dağ çəkmə közərən dağa.

Əl-ələ tut, gedək qardaş,

Dağa sadağa olmağa.

Bax, elə o arsızlığın bəndi-bərəsi, xəncəri, onun dizini yerə gətirəni bizim özümüzü dağa, daşa, torpağa sadağa etməyi bacarmağımızdı. Əgər bunu edə bilsək, o dağ, o daş, o torpaq mütləq xilas olacaqdı. Edə bilməyənlərimiz də heç olmasa həmin duyğunu içində yaşatsa, getmək istəyənlərə, özünü sadağa edənlərə qol-qanad verər, dayaq olar. Onda görərik ki, işğal olunmuş ərazilərimizə, dağlarımıza yağan qar təkcə təbiətin hadisəsi deyil, o həm də bizim həsrətimizin damlalarıdı, gözümüzdən yağış kimi, dağ kimi ələnir. Və biz də o yağan yağışla, o ələnən qarla hopuruq dağlarımıza, yaralı torpaqlarımıza, məlhəm olmağa çalışırıq. Və öz-özümüzə pıçıldayırıq ki:

Ümidim ürəyİn son teli, Allah,

Qorxuram üzülə, gedib çatmayam.

Qarabağ bağrımın qara səbridi,

Qar yağır, don vursa, səbrim çatlayar.

Səninçün qaradam, qartopudu qış,

Mənim həsrətimə qarlar yağacaq.

Şuşanın, Laçının ümidi donub,

Qələbə yazında yarpaqlayacaq.

Bax, bu ümiddi... bax, bu çağırışdı... Bax, bu qol-qanad verməkdi... Bax, bu ürəyə təpər əkməkdi.... Bax, bu həm də Şuşanın, Laçının donan ümidinin buzunun əriməsi, tumurcuğunun çırtlaması, həyatının dönüşüdü. Lap dəqiq desəm, "qələbə yazında yarpaqlayacaq" fikri elə qələbənin özü qədər səmimi, inandırıcı, həyati və həm də görünəndi. Elə bilməyin ki, mən sözləri nəyinsə xatirinə bir-birinin ardınca düzürəm.

Xeyr, mən sadəcə, 1991-ci ilin oktyabrın 30-dan əlim çatmayan kəndimin, bulağımın, həyət-bacamın, bir sözlə, Tuğun içimdə olan üstünü həsrət külü almış bütövlüyünün həyata qayıdışı kimi görürəm o çağırışı.

Ona görə də hansı sərhəd olur-olsun, onun keçiləcəyinə həm inamım, həm də güvənim artıb. Axı, biz zaman-zaman özümüzə müəyyən sərhədlər çəkmişik. Həm əxlaqımıza, həm düşüncəmizə, həm evimizin ətrafına...

Bu gün isə bütün sərhədləri, yolumuzu gözləyən işğal sərhədinin o biri üzünə doğru sapanda qoyub özümüzlə birlikdə atmalıyıq. Gedib həmin o cəbhə sərhədini dağıtmaq üçün. Yoxsa:

Axça-axça evləri uçulan,

uca-uca dağları yıxılan,

yurdu yağmalanan,

Qarabağın qara dərdli

adamları bu evlərdə

dərdlərindən, ümidlərindən

asılıblar.

Kədərlərindən başqa

hər şeylərini itiriblər.

Kədərindən başqa hər şeylərini itirənlərin biri də mənəm.

Və özümə az qala bürüncə etdiyim o kədərlə nə qədər yaşamalıyam? Nə qədər dözüb durmalıyam? Nə qədər oğul-uşaq gözünə baxıb nəvə saçları sığallamalıyam? Elə bilməyin ki, bunlar ritorik suallardı, boy sırasına durublar. Yox, bunlar cavabını hər an tələb edən, hər an gözləyən həyat qədər zəruri olan cavabların qarşımızı kəsdiyi nöqtədi. Bunu şeirin müəllifi də bilir və ona görə də birmənalı şəkildə vurğulayır ki:

Bu qaçqın yataqxanasının

odaları dərd ocağıdır.

Yaşantıları ayrı,

taleləri eyni.

Ucalan dualar eyni,

qayıtsın Qarabağ,

qayıtsın yurd yeri.

Tanrı da bezib,

eşitmək istəmir.

Hamı yalnız dua edir,

Qarabağ da

elə küsüb, elə küsüb,

duanı da eşitmir...

Budu gerçək... Bunu demək lazımdı, bunu etiraf etmək lazımdı. Yoxsa... Yoxsadan öncə deyim ki, hər ad günündə, hər toyda, hər bayramda bir duamız var, özü də hamımızın:

- İNŞALLAH GƏLƏN BAYRAMIMIZI QARABAĞDA KEÇİRƏK!

- ALLAH QOYSA, NÖVBƏTİ AD GÜNÜNÜ ŞUŞADA QEYD EDƏK!

- ALLAHA ÜZ TUTUB DUA EDİRİK Kİ, BUGÜNKÜ SƏBƏBKARLARIN ÖVLADLARININ KİÇİK TOYUNU AĞDAMDA, FÜZULİDƏ, XOCAVƏNDDƏ, GÖYÇƏDƏ ÇALDIRAQ!

- ALLAHA DUA EDİRİK Kİ...

Bəli, biz dualar edirik və özümü də bilirik ki, artıq dualarımız Allahı da bezdirib, Allahı da yorub. 1988-ci ildən bu günə qədər üzü göyə baxan, ayağı yer tutan, dili sözə çevrilən hər kəs dua edir. Şükür ki, o duaların ən gerçəyini bu kitabın müəllifi birmənalı şəkildə vurğuladı ki:

Qarabağ da

elə küsüb, elə küsüb,

duanı da eşitmir...

Mən heç kimə ağıl vermək, nəsihət etmək fikrində deyiləm. Amma yenə səmimi şəkildə vurğulayıram ki, "duayla donuz darıdan çıxmayıb". Donuzu vurub darıdan çıxaran kötək və o kötəyə güc sərf edəcək qolların zamanıdı. Özü də o zaman hər gün bizdən bir iynə boyu uzaqlaşır. Çünki yazımın əvvəlində vurğuladığım arsızlıq xəstəliyə çevrilib...

Bundan qurtulmaq üçün özümüzə qayıdışı, özümüzə dərki kökləməliyik və bilməliyik ki:

Oxşadım sözlə, ağıyla -

Dincələ torpaq yarası.

İniltisi ürək deşir,

Yanır torpağın harası?

Bu da bir gerçək, bu da bir həqiqət. Və bu yerdə özüm də hiss etmədən növbəti səhifəyə keçəndə görürəm ki, yenə dualardan qopub ayrıla bilməmişik. İçimizdə Tanrıya bir təmənna, bir rica, bir yalvarış və bunların topasının cəmində isə bir dua var.

Tanrı, möhlət ver mənə,

ömür ver mənə,

gedim evimi görüm,

gedim evimdə

ölüm.

Mən əlimdə sondan üzü bu günümə tərəf, yəni birinci səhifəsinə doğru vərəqlədiyim "Dünya Tanrı biçimdədi" kitabının bu yerində dayanıram, nəfəs dərirəm. Ona görə ki, indiyə qədər oxuyub yükləndiyim fikirlər, duyğular məni artıq elə bil hala salıb ki, sanki yolun ortasında halsız bir vəziyyətdə, çıxılmaz bir durumda donub qalmışam. Və bu məqamımda mənim içimdən ancaq bir istək keçə bilər: O DA EVİMƏ GEDƏ BİLMƏKDİ...

... Barəsində bəhs etdiyim kitabın müəllifi Sona xanım Vəliyeva, kitabı isə biz oxuculara təqdim edən "Vektor" nəşrlər evidi... Mən həm müəllifə, həm də kitabı biz oxucuların önünə çıxaran hər kəsə təşəkkür edirəm. Məni dünənimə aparan, dünənimdən bu günümə gətirən isti, həm də xəncər kimi kəsib keçən fikirlərə, misralara görə.

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.-2017.-9 dekabr.-S.9.