Həyat yoldaşını fotoaparatla tapan
məşhur fotoqrafla söhbət
Azərbaycanda ilk fotolar XIX əsrin II yarısına, təxminən
1870-ci illərə aiddir. Bu illərdəki
fotolar əcnəbi fotoqraflar tərəfindən çəkilirdi.
Bu fotolar əsasən, Bakının həyat tərzini,
neft sənayesini əks etdirirdi. İlk azərbaycanlı
peşəkar fotoqraf Mircavad Axundzadə hesab edilir. XIX əsrin
60-cı illərində Xəzərdə hidroqrafiya
ölçüləri aparılarkən, ekspedisiya
üzvülərindən biri kapitan-leytenant A.F.Ulskinin çəkdiyi
Bakınm dənizdən görüntüləri Azərbaycan
fotosunun dövrümüzə gəlib çatan ilk nümunələridi.1858-1866-cı
illərdə çəkilmiş həmin fotolarda indi də
şəhəri bəzəyən Qız qalası,
Şirvanşahlar sarayının məscidi, Qala divarları və
s. öz əksini tapmışdı.
İndiki vaxtda isə bir çox tanınmış
fotoqraflarımız var. Bunlardan biri də Şahin Yüksəl
Sərkərovdur. Şahin bəy ədəbi mühitdə
də tanınmış fotoqraflardandır. Adalet.az
peşəkar fotoqraf Şahin Yüksəl Sərkərovla
müsahibəni təqdim edir:
- Məşhur
türk fotoqraflarından biri "Fotoqraflıq sənət
deyil” deyib. Siz doğurdanda sənətlə məşğul
olmursunuz?
- Bu nə
deməkdi? Türk qardaşımız çox
səhv deyib, fotoqraf, yəni fotoqrafiya çox böyük sənətdir.
Fotoqrafiya rəssamlıqla kinonun arasında
körpüdür. Bilmirəm, bunu nəyə
əsaslanaraq deyib. Mən belə bir fikri
heç yerdə oxumamışam. Məsələn, gəlin
belə izah edək: bir insan portret çəkdirmək
üçün saatlarca rəssamın qarşısında
dayanır və nəticədə rəsm yaranır. Fotoqrafiyanın işi isə bu uzun prosesi tezləşdirməkdir.
Nə üçün bunu deyirəm? Fotoqrafın da, rəssamın da baxışları
eyni olmalıdır. Bədii fotoqrafiya ilə kim məşğul olursa, rəssam necə
görürsə, bu da elə görür. Sadəcə
rəssam fırçayla çəkir, fotoqraf aparatla. Yəni fotoaparat fikri çatdırmaq
üçün vaxtı qısaldır. Foto
yaranandan sonra fikirləşiblər ki, bunu hərəkətə
gətirsinlər. Bax kino da belə
yaranıb. Məlumat üçün deyim
ki, kinonu fransız Lyumer qardaşları yaradıblar.
- Tez-tez
izlədiyiniz fotoqraflardan hansılarının adını
çəkə bilərsiniz?
-
Çex fotoqrafı Jozef Sudek çoxdan rəhmətə
gedib, onun fotolarını xoşlamışam. Çox
romantik bir fotoqraf olub. Xokkens adlı amerikan
fotoqrafı var. Sonra bizim Azərbaycanda çox hörmət
etdiyim Fərid Məmmədov gözəl fotoqrafdır. Bizdə Sənan Ələsgərov var, çox
yaxşı fotoqrafdır. Beynəlxalq
müsabiqələrdə, sərgilərdə qranpirilər
alıb. Bizdə sadəcə fotoqrafiyaya
caamatın baxışı başqa cürdür. Fotoqraf deyiləndə bir toyda şəkil çəkən,
bir də sənəd şəkli çəkən yada
düşür. Bədii fotoqrafiyayla
bağlı cəmiyyətin anlayışı
aşağı səviyyədədir. Hələ
indi-indi başa düşüblər ki, fotoqrafiya bu deyil.
Yəqin ki, müəyyən bir vaxtdan sonra cəmiyyət
başa düşəcək ki, rejissoru, rəssamlığı,
kinonu necə qavrayırlar, fotoya da münasibət elə
olmalıdır..
.
- Siz əbədi
mühitlə sıx əlaqədə olan fotoqrafsınız.
Hansı yazarlarla dostluğunuz olub və siz həmişə
onları xoş xatirələrlə yada salmısınız?
-
Dostlarım çoxdu. Yazarlardan Əlsəmid
Kür, Murad Köhnəqala, Həmzəli İlyas, Cəlil
Cavanşir, cavanlardan Hikmət Orhun, Ayxan Ayvaz. Heç vaxt dostluqda yaşa baxmamışam. Məndən 20 yaş da böyük olan dostlarım
da var. Onların arasında rəssamı da var, musiqiçisi
də. Mərhum bəstəkar Rəşid
Nəsiboğlu var idi. "Liman” mahnısı indi də
dinlənilir, şedevr bir əsərdir... Rəhmətlik
publisist Vilayət Rüstəmzadə var idi. Onunla
yaxın dost olmuşuq. Kələntər Kələntərli
mənim atamla dost olub, sonra da mənimlə dost olub. Demək, bir gün, Sovet hökumətinin vaxtında
araq tapılmayan zamanıydı. Məndən
yaşca böyük dostlarımla içmək istəyirdik.
Birtəhər, çətinliklə də olsa
araq tapa bildik. Süfrə açdıq,
dostlarımdan ikisi əl-üzünü yumağa getdi. Digər dostumla mən arağa diqqətlə
baxırdıq. Sonra necə oldusa mənim əlim
dəydi, butulka aşıb yavaş-yavaş boşalmağa
başladı. Dostumla mən sadəcə
arağın necə yerə boşalmasını seyr edirdik.
Əl-üzünü yuyan dostlarım gəlib
"hə, süzün araqdan, içək” deyən anda,
onların da nəzəri arağa yönəldi. Sükut içində baxırdıq, səssizliyi mən
pozdum, arağı götürüb qaldırdım. Dibində 150-200 qram araq qalardı (gülür).
-
Hansı tanınmış adamların fotosessiyasını
etmisiniz?
- Bir dəfə
türk müğənnisi Çelik Bakıya gəlmişdi.
Məndən xahiş etdilər ki, onun
fotosessiyasını edim. Mən də
razı oldum. Çelikin fotolarını
necə lazımdı çəkdim. Fotosessiya
qurtarandan sonra Çelik mənə "nə qədər pul
verəcəm” dedi. Mən də "siz
bizim misafirimizsiniz” dedim. O da mənə "Türkiyədə
sənin kimi fotoqraflar çox bahalıdır” dedi. Sonra müğənni Faiq Ağayevin ilk fotosessiyalarını
mən etmişəm. Bir dəfə də
çox hörmət etdiyim tanınmış bir insanın
fotosessiyasını etmək üçün yanına getdim.
Qarşıma onun mühafizəçisi
çıxdı və fotoaparatıma nəzər yetirdi.
Aparatın üstünə "Pentaqon”
yazılmışdı. Şübhələndi
və "Bu nədir belə?” dedi. Mən
də firmanın adı olduğunu qeyd etdim. Sonra foto
çəkməyə başladım ki, aparatdan səslər
çıxdı və həmin an
mühafizəçi mənə yaxınlaşaraq onun bomba
olacağından şübhələndiyini bildirdi
(gülür.) Bir çox tanınmış
müğənni və aktrisalarla fotosessiylarım olub.
- Sizi Azərbaycanın bir nömrəli fotoqrafı
adlandırmaq olar?
- Yox... Heç bir sənətdə bir nömrə yoxdur.
Çünki zövqlər müxtəlifdi.
Fotoqraf var ki, portret janrını daha
yaxşı işləyir, amma yenə də deyə bilmərəm
ki, bu portret janrında bir nömrəli fotoqrafdır. Çünki başqa bir fotoqrafın portretləri
var ki, o da yaxşı çəkir. Tək
bu sənətdə deyil, başqa sənətlərdə də
"filankəs bir nömrəli rəssamdı, filankəs bir
nömrəli rejisordur” söhbətlərinə qətiyyən
fikir vermirəm.
- Harda təhsil
almısınız və tələbəlik illərini necə
xatırlayırsınız?
- Tələbəlik
illəri deyəndə ki, o vaxtı Azərbaycanda fotoqrafiya ilə
bağlı ciddi bir təhsil ocağı olmadığına
görə 5 nömrəli peşə məktəbində təhsil
almışam. Düzünü danışsaq,
orda məni o qədər də yaxşı öyrətmədilər.
Yəni hər gün foto ilə məşğul
olmurduq. Müəllimlər, pedaqoqlar dərslərə
ciddi yanaşmırdılar. Fotoqraflar gedib
atelyelərdə işləyib pul qazana bilirdilər, amma bizə
təhsil vermirdilər. Bir ayda
aldıqları maaşı bir günə qazanırdılar.
Oxuduğumuz vaxtda əlimizə lom verirdilər
ki, gedin divarı sökün. Pedaqoq yox idi
ki, bizə fotoqrafiaynı öyrətsin. Bizim müəllimimiz
tamam başqa sahənin adamı idi... Tarixçi
idi.
- Fotoya
istedad lazımdımı ?
- Bəli,
əlbəttə, fotoqrafiyaya istedad lazımdır. Fotoqrafın da baxışı rəssamın
baxışı kimi olmalıdır. İstedadın
yoxdusa, ən bahalı fotoaparatla çəksən də yenə
şəkil zəif alınar.
- Həyat
yoldaşınızla ilk tanışlığınız necə
olub?
- Bir
qadın dostum rəfiqəsinin fotosessiyasını etməmi
istədi. Mən də razılıq verdim və
qızı görəndə tutuldum, bəhanə gətirərək
işi təxirə saldım. Belə-belə
bəhanələr edərək fotosessiyanı təxirə
salırdım və sonda qıza sevgimi bildirdim. Axırda da ailə həyatı qurduq. Hal-hazırdakı həyat yoldaşım,
qızların fotosunu çəkdiyim üçün
qısqanır. Qısqanclıq həyatda ən
acığım gələn və ən nifrət etdiyim bir
şeydir. Bu qısqanclıq halları mənə
sıxıntı gətirir. Fikrimdə
tutduğum şeyləri çəkə bilmirəm.
-
Uşaqlarınızla necə maraqlanırsınız və
onların gələcəkdə fotoqraf olmasını istərdinizmi?
- Yox, istəməzdim...
Qızlarımın marağı var idi. Böyük qızım hal-hazırda evlidir.
Ailə qurmamışdan qabaq mənə dedi ki, bu sənəti
öyrənmək istəyirəm. Mən də dedim ki, ay
bala, sən qız uşağısan, fotoqrafiyaya münasibət
hələ Qərbdəki kimi müəyyən bir səviyyəyə
gəlib çatmayıb. Qızların fotoya
maraq göstərməsinə qarşı deyiləm. Qadın sürücü olursa, fotoqraf qız niyə
olmasın ki? Sadəcə bu rus dilində desək daha
yaxşı çıxar: "neblaqadarnı” sənətdir.
Yənə deyirəm, rəssamlığa necə
baxılırsa, fotoqrafiyaya da nə vaxtsa yuxarı səviyyədə
baxılacaqsa, onda razılıq verərəm. Oğlum
da var. O, da bu sənətə bir az
maraqlıdı. İlk rəsmini Qala divarlar olan
yerdə küləkdən qəddi əyilmiş bir
ağacın fotosunu çəkmişdi. O fotonu mən
internetə qoymuşdum, hələ də o şəkil
qalır. Oğlumun ilk fotosu. Yəqin ki, evdə bir fotoaparat varsa, mütləq ona
müəyyən bir maraq olacaq, amma yenə də istəməzdim
ki, fotoqraf olsun. Bəlkə oğlum
böyüyənə qədər, fotoqrafiya sənətinə
münasibət yüksək olanda, bax onda olar. Bizim xalq bu sənətə ciddi baxmır. Deyirlər ki, bir dənə "çık” elyirsən,
vəssalam. Amma bunu bilmirlər ki, burada beyin işləyir,
axtarır ki, "çık”ı hardan edim ki, şəkil xoşa gələn olsun.
- Fotoqraf
dostlarınız var. Çəkdiyiniz istedadlı rəsmləri
onlarla paylaşırsınızmı və onların buna
reyaksiyası necə olur?
-
Reaksiyaları yaxşı olur. Fotoqraf dostlarım var: Babək
Quliyevdi, Elçin Həsənovdu. Onlarla bir yerdə
şəkil üzərində müzakirələr edirik.
Bir şəkli çəkəndə onlar öz fikirlərini
mənə bildirirlər, yəni ki, burda məsələn
işıq az olub bir az artıq olsa daha
yaxşı olar. Biz dostuqsa. mütləq
öz səhvlərimizi bir-birimizə deməliyik. Ona görə ki, gələn dəfə belə səhvlər
etməyək.
- Fotoqraf
olduğunuza görə peşmansınızmı?
- Yox, peşman deyiləm. Fotoqrafiya sənətinə pul qazanmaq məqsədilə gəlməmişəm. Elə var-dövlətim də yoxdur. Biznesə qoşulardım və yaxud da kənd təsərrüfatına daxil olardım. Yaxşı biznesim, pulum, maşınım olardı. Peşman deyiləm, sənəti sevib gəlmişəm. Nə qədər ki, canım suludu çəkəcəm. Bu sənətdə mənim 29-cu ilimdi. Gələn il 30 illiyi tamam olacaq. Cavanlara demək istəyirəm ki, bu sənətə həqiqətən də sevib gəlsinlər. Bu fotoqraflıq indi dəbə düşüb. Bunun bir tərəfi sevindirir ki, fotoqrafiyaya baxış dəyişir. Bir neçə il bundan əvvəl müğənni olmaq dəbdə idi. Fotoqrafiyada təhsil olsa daha yaxşı olar, daha tez yetişər və çox şey qazanar. Lazımsız işlərlə məşğul olmaqdansa fotoqrafiya sənətinə maraq göstərsinlər. Son olaraq yenə də demək istəyirəm ki, sənəti gərçəkdən sevib gəlsinlər. İndiki cavanlar əllərinə alırlar aparatı başlayırlar fotolar çəkməyə... Baxırsan ki, zəif rəsimlərdir. Onlar özlərini bəyənən və çox iddialıdırlar.
Şahin Yüksəl
Sərkərovun əl işləri:
Ədalət 2017.- 15 iyun.- S.4.