Rey Kərimoğlu. Hadisələr olduğu kimi
Rəfail
Tağızadə
Qarabağ müharibəsindən xeyli əsərlər yazılıb. Bu əsərlərdə müharibə - insan, torpaq itkisi, dağıntılar obrazlı şəkildə ifadə olunub. Ancaq elə reallıqlar, yaşantılar var ki, onları heç bir təxəyyül, fantasiya, düşüncə və istedadla olduğu kimi vermək mümkün deyil. Döyüşçünün yaşantılarını, çəkdiyi əzabı, ani sevinci (müharibə istər-istəməz itkidi, ona görə də müharibədə sevincin ömrü çox az olur), psixoloji durumu eyniylə göstərmək olmur. Gərək onu yaşayasan. Gözlərinlə görəsən.
Ümumiyyətlə, müharibə-döyüş haqqında yazan yazarlar, bu mövzuya müraciət edənlər nəzərə almalıdırlar ki, döyüşçü oxucular başqa oxuculardan fərqlidilər. Və bir gün qarşını kəsib deyə bilər ki, "Sən səhv eşitmisən. O, sən yazdığın kimi olmayıb".
Reallıq olan yerdə fantaziya susur.
Əsər o vaxt gözəl alınır ki, o oxucuda maraq oyadır. Müharibədən yazılan əsərlərin çətinliyi sözə, ifadəyə, baxışa daha diqqətli yanaşmaqdadır. Yazılanlar reallığa söykənməlidir. Qarabağ müharibəsindən o qədər də uzun zaman keçməyib. İştirakçıların sağ qalanları var. Və əksəriyyəti də əzalarını itirib. Onların hissiyyatına toxunmaq olmaz. Dostun olsa belə. Bütün bunlar yazıya daha ciddi yanaşma tələb edir.
Qazi qardaşım Rey Kərimoğlunun "Kod adı "Rey"" kitabı mənə Belorus yazıçısı, jurnalist Nobel mükafatçısı Svetlana Alekseyeviçin "Müharibənin qadın olmayan üzü" kitabını xatırlatdı.
16-17 yaşlı qızların yaşlarını böyük göstərərək müharibəyə getmələrini, onların yaşadıqlarını, yaralıları və meyidləri döyüş meydançalarından necə çıxarmaqlarını...
Müharibəni çılpaqlığı ilə göstərən əsərdə cərəyan edən hadisələr ona görə canlı görünür ki, olanlar müharibə iştirakçılarının dilindən söylənilir.
Rey Kərimoğlu kitabdakı xatirələri jurnalist kimi yox, bir döyüşçü kimi qələmə alıb. Necə olubsa. Necə varsa. Rəngsiz.
Təbiilikdən gözəl heç nə yoxdur.
Bu baxımdan "döyüşçünün xatirələri" mənə çox doğma gəldi. Olanları-ağrıları, acıları məndə təzədən yaşatdı.
Kitabda hadisələr
canlı təsvir olunur. Döyüş səhnəsi, açlıq-susuzluq,
döyüşçü dostlarının itkisi.
Hər şey.
Döyüşdə bir yerdə baş verən hadisə başqa yerdə olduğu kimi təkrarlanmır. Biri-birinə bənzəmir.
Rey bu məsələləri
o qədər dəqiqliklə,
olduğu kimi və səmimiyyətlə
təqdim edir ki, oxucu özünü
müharibənin, döyüşün
içərisində hiss edir.
Artıq yanmış, dağıdılmış
o gözəl yerlərin,
məkanın təsviri,
bəzi hadisələrə
qatılan poetiklik ağrı dolu yazıları daha oxunaqlı etməklə bərabər, həm də tanımayanlara o yerləri tanıdır.
(Qarabağ... Arıların
hərəkəti, vətən
dediyi yuvanı özgədən qoruması;
məktəbli qızın
məktubu, ...)
Müharibədəki bu qədər itkilər müqabilində
əsir düşən
erməni qadının
üz cizgilərindəki
dəyişikliyin ifadəsi,
ona və başqa yaralı ermənilərə - döyüşçü
dostunu öldürən
düşmənə olan
nifrətin içərisində
belə döyüşçünün
humanistliyi duyulur. Bu türklükdən gələn
bir insani hissdir. Keyfiyyətdir. Və iki millət
arasındakı ciddi fərqin göstəricisidir.
Rey əməliyyatlarda içtirak edənləri
bir-bir xatırlayır. Adını çəkir.
Unutduqlarından üzr istəyir.
Bu haqq edənlərə
verilən qiymətdir.
Həm də bunu "şahidlərim bunlardır"
kimi də qəbul etmək olar.
Kitab çoxlarımız
üçün hələ
də müəmmalı
qalan, o vaxtlar baş vermiş əsas hadisələrə
orada olanların baxışını, fikrini,
düşündüklərini ortaya qoyur. Əlavə edir.
Hadisələrə obyektiv
yanaşmaya istinad, istiqamət kimi...
Rey Kərimoğlu "Kod adı "Rey""
kitabında müharibəsi
bitməyən, torpaqları
hələ də işğalda olan insanlarla, səngərdə
keşik çəkən
və gələcək
əsgərlərlə bir
döyüşçünün xatirələrini bölüşüb.
Olanlar. İtkilər, itirilənlər və ümidlər...
P.S. Reyin Xocavəndin Əmiralılar kəndindən Bakıdakı istədiyi qıza zəng etməsi epizodunu oxuyanda yadıma təxminən o illərdə yazdığım bir şeir düşdü:
Gecə saat ikidi
Zəng etmək istəyirəm sənə
gecə saat ikidi.
kim götürəcək ev telefonunu,
bilmirəm.
Sən götürsən
soruşacaqlar kimliyimi, -
deyə biləcəksənmi?
Mən başqa səsi eşidib
yavaşca asacam dəstəyi.
Duyub çevriləcəksən
narahat yatağında,
telefon da
məəttəl qalıb büzəcək dodağını
axı mən niyə hər şeyi
telefona deməliyəm?...
1992
Ədalət 2017.- 16 noyabr.-
S.6.