QADIN RUHUNUN QİYAMI

Onu çoxdan tanıyıram. Səksəninci illərin əvvəllərində işlədiyim "Azərbaycan" jurnalı redaksiyasına şeirlər gətirirdi. Qara saçlı, qarayanız bir qızdı, boyca çox da hündür deyildi, yerişində, danışığında bir qətiyyən, rəftarında isə bir incəlik sezilirdi. Mən onu Sumqayıtda keçirilən ədəbi məclislərdə də görmüşdüm. O şəhərin ədəbi fəallarından biri idi. Qubadlının Başarat kəndində dünyaya göz açan, Muradxanlı kəndində orta məktəb bitirən Mahirə ömrünün on beş ilini Sumqayıtda keçirib, "Kimyaçı" çoxtirajlı qəzetində əməkdaşlıq etmiş, məsul katib və redaktor kimi fəaliyyət göstərmiş, ADU-nun jurnalistika fakültəsini qiyabi bitirmiş, Bakı Ali Partiya məktəbində təhsilini davam etdirmiş, sonralar - Bakıya köçəndən sonra "Yazıçı" nəşriyyatında, Respublika "Kitab evi"ndə çalışmış, nəhayət, fəlsəfə üzrə elmlər namizədi olmuş Mahirə Gəncəli qızı Abdulla ilə həqiqi dostluğumuz Yazıçılar Birliyində çalışanda başladı. Birliyə qəbul komissiyasında (o, sədr idi) birgə, üç illik fəaliyyətimizdə mən onu daha yaxından tanıdım. İnadcıl idi, xasiyyətində, xarakterində bəzən heç kişilərdə tapılmayan bir qətiyyət duyulurdu.

İndi budur, Mahirə ömrünün kamillik mərhələsinə qədəm basıb.

Onun yaradıcılığı ilə həmişə maraqlanmışam, təzə kitabları çıxanda həmişə mənə hədiyyə verib. Şeir də yazır, nəsr də (bir neçə maraqlı povestləri var), tənqidi məqalələr də, rəsmlərlə cizgilənən yozumlar da... Amma mən onu istedadlı, bənzərsiz şair kimi tanıyıram. Ona görə də bu yubiley yazısında mən ondan yalnız şair kimi söz açacağam. "7 ayın ovqatı" və "Qarabağsız şeirlər" kitabları Mahirənin şeir yaradıcılığının zirvələridir, hər halda, mən belə düşünürəm.

Əziz oxucu, Mahirə Abdulla həmişə ədəbi ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olub. İlk şeiri yetmişinci illərdə - Qubadlı rayon qəzetində çap olunan Mahirə səksəninci illərdə "Qoruyaq dünyamızı" adlı ilk şeirlər kitabı ilə oxucuların görüşünə gəldi. Bilmirəm, siz o zaman elə ilk şeirlərində öz fərdi deyim tərzi ilə seçilmək istəyən bu qızın şeirlərini necə qarşıladınız, amma mən o şeirlərdə bir işıq gördüm. Mahirə yeni əsrimizə qədər dörd kitab çap etdirdi və bu kitablardakı şeirlər onun poeziyada öz cığırını bələdləmək üçün yetərincə bəs elədi. Poeziya aləmində həmişə seçilmək, fərqlənmək, özünü təsdiq etmək çox çətin olur. İlk növbədə, gərək poetik istedada malik olasan ki, bu istedad səni hər maneədən, gözlənilməz və qəfil aşırımlardan qorusun. İkincisi, bu istedadı nəyə sərf etdiyini müəyyənləşdirə biləsən, yəni öz şairlik axarını, istiqamətini dəqiq bəlirləyəsən. Və üçüncüsü, daim axtarışda olasan. Mahirə Abdullanın qəzet və jurnallarda çap olunan şeirlərində, həmçinin şeir kitablarında mən bütün bunların şahidi oldum. Ancaq Mahirənin bir şair kimi tam formalaşması, məncə, ikimininci illərə aiddir. Mahirənin ilk kitablarında şeirlərin əksəriyyəti bir kəndçi qızın hələ də doğmalaşa bilmədiyi şəhərdə keçirdiyi hiss və həyəcanların toplusu kimi diqqəti cəlb edirdi. Mən onun 1981-ci ildə yazdığı bir şeiri xatırlatmaq istəyirəm:

Şəhərlərdə

İlin fəsil dönümünü

İzləmək çətin.

Sadə kəndçi qızına

göz çəkməyib təqvimdən,

ayı-günü saymadan

payızdakı toyunu

gözləmək çətin.

Bu bomboz kədəri

səbir meydanında

dizləmək çətin.

Çətindir, çox çətindir!

Heç olmazsa ağacların

qırxmayın başını,

parklarda ağaclar böyüsün

əli uzun, boyu qəlbi.

Görməsinlər küçələri

isti, boğanaq.

Xəzri ağzımızdan qapmasın,

qapmasın sözümüzü.

Əvvəl təbiəti sevək,

sonra özümüzü.

Günlər və aylar keçdi, Mahirə Abdulla da bu şəhərə alışmalı oldu, hərçənd ki, elə indi də gözü Laçından, Qubadlıdan, Kəlbəcərdən çəkilmir (ondakı ayrılıq aylarla, günlərlə sayılırdı, indi isə bu ayrılığın sonu görünmür). Mahirənin o kitablarındakı şeirlərdə düşüncə, fikir elementləri diqqəti çəkirdi, "fəlsəfi" fikir söyləmək iddiasından uzaq olan bu tipli şeirlərində ürəklə beyin qoşa işləyirdi. Sonralar Mahirə namizədlik dissertasiyası müdafiə edib fəlsəfə elmləri namizədi də oldu, amma qətiyyən "filosof şair" kimi görünmək təşəbbüsündə bulunmadı. O, OVQAT ŞAİRİ oldu. "7 ayın ovqatı" şeirlər kitabında mən öz poeziyasının yeni bir mərhələsinə daxil olan şairin yaşantılarını gördüm. Öz dediyinə görə Mahirə xanım bu şeirləri bir ilin, yəqin ki, 2004-cü ilin, on üç il əvvəldə, may-noyabr aylarında qələmə alıb: "Sizə təqdim etdiyim bu kitab əvvəlki doqquz kitabımdan tamamilə fərqlidir. Mən özümə də qəribə və yad görünürəm. Ömrümdə ilk dəfədir içimdə cidarlanmış hiss və duyğularımı açıb azadlığa buraxmışam, demişəm buyam. Lakin çıxılmaz vəziyyətə düşmüşəm. Şeirlərdəki heç zaman işıq üzü görməyən duyğular reallıqla heç uyğun gəlmir".

.Mahirə xanımın şeirləri tənha bir guşəyə çəkilib dərdini, ağrısını göylərə danışan, üzünü Allaha tutan bir şairin kədərli monoloqlarını xatırladır. Bəs bu kədərin mənası, mahiyyəti nədir, hardan gəlir? Bəlkə bunlar tənhalıqdan doğan sıxıntılardır? Bəlkə bunlar şəxsi umu-küsülərdür şeirlərə sızır? Müasir şeirimizdə azmı belə hallara rast gəlməmişik?

"Vətən", "Vətən" deyib bağıracağam,

Ruhum tək çıxacaq səsim bədəndən.

Məncə, Mahirənin ŞAİR AĞRISINI anlamaq üçün onun bir-iki şeirini oxumaq kifayətdir. Bu şeirlərdən biri "Tariximizi qaralayanlara" adlanır. Şeirdə qəzəblə təəssüf, ümidlə ümidsizlik, ittihamla bəraət bir-birini əvəz edir. Əlbəttə, Yurd itkisindən, itirilmiş torpaq ağrısından nikbin ruhlu şeir yazmaq olmaz. Lakin bu ağrını için-için sızıldamaqla təkrar-təkrar ağıya, mərsiyəyə də çevirmək doğru olmaz. Mahirə xanım başqa bir yol seçib-o, Azərbayjan qadınının müharibə ilə bağlı hiss və həyəcanlarını şeirdə ifadə etməyə çalışıb, müharibənin doğurduğu kədəri və acılıqları sərt publisistik ittihama çevirib. Adətən, qadın şairlərimiz həmişə öz şeirlərində kişilərə münasibətdə ya onları qeyrət, mərdlik və s. bu qəbildən olan mənəvi sifətlərlə tərənnüm edir, ya da xəyanətdə, vəfasızlıqda ittiham edirlər. Amma Mahirənin adını çəkdiyimiz şeirində kişilər Vətənin ən ağır günlərində təpərsizliklərinə görə, torpaqlarımız itiriləndən sonra bunun məsuliyyətini tam dərk etmədiklərinə görə suçlu hesab olunurlar. Diqqət edin bu misralara:

Qarabağ kişi papağıydı -

uçdu havalı başlardan.

Bircə nəfəsdən,

çırpıntıdan

çırpanaqdan.

Sayacağam bir-bir

başımızdan düşən papaqları.

Allah kəssin bu halətinizi,

olmayan xəcalətinizi,

yalançı cəsarətinizi!

Məlun kişi,

məğlub ər,

aciz oğul!

Sərxoşluqdan ayılmayan

Kişiləri görüncə

yaşamaq istəmirik.

Qadın ruhunun qiyama qalxdığı bu şeirdə müxtəlif mətləblər çözələnsə də, əsəsən bircə fikir aşılanır ki, Həcər qeyrətli qadınlar Nəbi cəsarətli ərlərin intiqam alacağı günü gözləyirlər. Daha doğrusu, Mahirə xanım bu dövrdə nəbiliyin-cəngavərliyin yoxa çıxdığından gileylənir. Nəinki gileylənir, hətta bu fikri mütləqləşdirir də...Təbii ki, bu şeiri oxuyanların əksəriyyəti şairin fikirləri ilə qeydsiz-şərtsiz razılaşmayacaqlar. Ancaq nə dəxli var, Mahirə xanımın dediklərində həqiqət var. Elə bir həqiqət ki... bəzən allaha da üzünü tutub deyə bilərsən ki:

Bircə gün Allahlıq etmək istərəm,

Arzum, muradım var, yetmək istərəm,

Öz ata yurduma getmək istərəm.

Ulu dərgahlara, axır mənzilə

Belə üzüqara getməyəcəyəm.

Vətənsiz olmaqdır mənim günahım,

Allahım, inamım, qəlbim, pənahım,

Torpaq qayıtmasa, yurd qayıtmasa,

Mən sənə bəndəlik etməyəcəyəm.

Amma bu "asilik" anidir, Mahirə bütün şeirlərində Allahın varlığına tapınır və bir şeirində ("Ruhun çovğunu") dünyanın gərdişindən narazılığını - "daha belə yaşamaq olmaz" dözümsüzlüyünü ifadə edir.

Əziz oxucu, Mahirə xanımın şeirləri mənə sanki qəzəbini illər boyu içinə yığıb birdən kükrəyən vulkanın ayrı-ayrı qəlpələrini xatırladır. Birdən-birə "vulkan qadın" ifadəsi üzərində dayandım. Bu qəlpələrin hara səpələndiyi artıq sizə məlumdur: laqeydliyin, etinasızlığın, biganəliyin, torpaq itkisinin, vətən ağrısını çəkməyənlərin üzərinə yağır bu qəlpələr. Fikirləşirəm ki, görəsən bu qəlpələrin təsiri olurmu? Hər halda, şeir təkcə gözəlliyə xidmət eləmir, şeir həm də bu gözəlliyə qəsd edənlərə qarşı üsyandır.

Yayın ortasında yuxuma qar yağırdı...

Kəndim Başarat,

Göylərdən asılı yüyrüklər.

Başıma tökülürdü

Ağappaq pərqu tüklər..

Körpəliyimin saçları ağarırdı.

Belə misralar göydəndüşmə deyil, hər şeirin nütfəsini, mayasını təşkil edir.

Elə düşünməyin ki, Mahirə xanımın şeirlərində yalnız qəzəb, hirs çalarları varsa, həzinlik ola bilməz. Yox, dünyanın ən hirsli, hətta ən inqilabçı qadınında belə zərif bir ürək döyünür.

Sevgim yazığım gəlməkdən başlayır...

Sevdikcə qorxu dolur içimə,

Çalışıram sevməyim.

Əvvəl acılayıram,

Sonra acıyıram.

Şirin-şirin ağrıyır

Acı yaram.

Bu şeri də Mahirə xanım yazıb və mən buna sevgi hisslərinin draması kimi baxıram.

Bir neçə kəlmə də "Qarabağsız şeirlər" haqqında. Düşündüm: məgər Qarabağsız şeir necə yazıla bilər? Qarabağ dərdlərimizin zirvəsi deyilmi? Ancaq kitabdakı şeirləri sətir-sətir oxuduqdan sonra hər şey bütün çılpaqlığı və görüntüləri ilə mənə aydın oldu: bu şeirlər Qarabağ həsrətilə alışıb-yanan bir ürəyin hıçqırtılarıdır. Müəllif demək istəyir ki, Qarabağsız bizim başımızı dik tutmağa, hünərdən, rəşadətdən danışmağa haqqımız yoxdur. Yalnız torpaqlarımızı işğaldan azad edəndən sonra qürurla yaşaya bilərik. Vətən-Qarabağdan başlayır...

Əlbəttə, yurdla, doğulduğun torpaqla, hətta dünyaya göz açdığın bir evlə bağlı xatirələr nostalgiya yaradır. Keçmiş geri qayıdan deyil, amma ana mehri, ata məhəbbəti, gəzdiyin, dolandığın çöl-çəmən, baxdığın uca dağlar, suyunu içdiyin bulaqlar hər gecə yuxuna gəlirsə, keçmişlə indinin zaman fərqi yox.

Atamın gorgahı kor qalıb...

Qürbət yurdsuz insandan

qafiyəsiz şeirdən baş alıb gedir.

Qeyrətsizdə dərd olmaz

başçısız ordu-başsız bədən

başsız evdən yurd olmaz

Şeirlərindən hiss olunur ki, Mahirə Abdulla təbiətə vaqif şairdir. Anjaq onu "təbiət şairi" kimi təqdim etmək istəməzdim. Təbiət, onun atributları Mahirən şeirlərində fikrin, hissin gücləndiricisi rolunu oynayır. Təbiətlə insan hissləri, duyğuları vəhdət təşkil edir. Amma bu vəhdətdə Mahirə bir sıra elə qəfil, gözlənilməz təşbehlər, metaforalar yaradır , burada onun şair təxəyyülü böyük rol oynayır. Məsələn, Mahirə yağışın yağmağını təsvir edərkən deyir ki, navalçalardan, ala-bəzək çətirlərin düyün tumanbağından, saçlarımdan, boynumun kəndir yerindən, sinəmdəki əllərindən süzülürdü. Ürəyim üzülürdü. Bu təsvir nigaran bir qəlbin ağrılarını ifadə edir. Başqa bir şeiri:

Külək çırpan qamışlar gülüşər.

Uçuqdan qəlbimə gün düşər

səbrim daşlanıb daşar

tikan çəpərləri aşar.

Uçuq divarlar arxasında

böyük azadlıqlar yaşar.

Mən Mahirə xanıma yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram. Bir neçə ildir ki, onun nə təzə şeirlərini, nə də yeni kitablarını görürəm. Amma elə düşünürəm ki, ruhu yenə qiyama hazırdı.

Ədalət 2017.- 25 noyabr.- S.15.