...DÜNYA HEÇ KİMİN! - DEYƏN ŞAİR

MƏNİM NAXÇIVANIM

Sinəmdə o yerin dağ havasıdır,

Qaynar bulaqları qaynar qanımda.

Mənim ürəyimin bir parçasıdır

Doğma Şahbuzum da, Naxçıvanım da.

Bir bağban əli var təbiətində -

Dağda çiçəyi bol, bağda barı bol.

O, yaxın dostudur təbiətin də

Yayda günəşi bol, qışda qarı bol.

Mən burdan baxıram bütün aləmə,

Bu yerin qışı da yazımdır mənim.

Axan çaylarına lal sudur demə,

Onlar min nəğməli sazımdır mənim.

Seyr elə Arazı bir yaz səhəri,

Bir tarix dil açır onun səsində.

Bu yerin min dərdi, min də kədəri

Yazılmış Atabəy məqbərəsində.

Yaxşı bax, hər qara qayanın, dağın,

Dibi Zərdüştlərin ocaq yeridir.

O gündən üstündə ana torpağın

Qalan min yağının ləpirləridir.

Biz nöqtə qoymuşuq acıya, dərdə

Ömrü ulduzlardan almışıq indi.

Babamız qəm əkib, qəm biçən yerdə

Çiçəkli bağ-bağat salmışıq indi.

Hanı Qəmküsarın qəm şəlaləsi,

Qəlbində apardı neçə dərdi o.

Çatsa qulağına bu günün səsi

Ayılıb adını dəyişərdi o.

Şəhərim çırağban, kəndim çırağban

Kəhkəşan sinəmdən nur alsın deyir,

Onun gecəsinin işıqlarından

O tayın gündüzü işıq istəyir.

1957

QARABAĞ DÜZÜ

Bu gün mənim dənizimdi

Qarabağ düzü,

Kəhər atın tozanağı "Doqquzuncu bal".

Bu gün mənim söz düzümdü -

Qarabağ düzü.

Sonsuzluğun son xəttini gəzirdi xəyal.

Bu gün mənim çörəyimdi

Qarabağ düzü.

Hər əlimdə Kür çayından

bir bıçaq arxım,

Yoğuracaq, yapacaqdım gecə-gündüzü.

Sonra halal süfrələrə doğrayacaqdım.

Bu gün mənim tariximdi

Qarabağ düzü.

Bu gün üfüq bir üzükdü - Nizami qaşlı.

Geri fırlan, yer kürəsi, zamandan küsüb

Nüşabənin kəcavəsi təpədən aşdı...

Qədim Bərdə Tərtər üstən

yüz körpü atdı,

Xəyanətin adlaması böyük ar oldu.

Hanı tarix cünglərinə yubanmış atlı? -

Azərbaycan qadınından

hökmdar oldu!

Bu gün mənim bir düz kürsüm -

Qarabağ düzü.

Qanadımdı qız alqışı,

qadın alqışı.

Bu gün mənim bacım Gülsüm -

Qarabağ düzü.

Doluxsunma, bir də gələr, şair qardaşın,

Bu gün bizə quzu kəsdi Hüseyn qağa,

Baxdım: sürü adaları göy düzdə üzür.

Bir dostluğa, bir süfrəyə, bir eşqə sığan,

Bir dənizdi yer üzünün Qarabağ düzü...

İyun, 1972

ÜSTÜMƏ QAYIDAN YAZILARIM

Nədir günahınız, açıq danışın,

Üstümə qayıdan yazılarım, siz!

Hansı bir naşının, bir ağlı çaşın

Ələk baxışından keçməmisiniz?!

Doğulan dünyaya göz açsın gərək,

Siz hələ yaşarsız gözü yumulu.

Sizi əbədimi kor eləyəcək

Bir duzsuz hırıltı, bir gizli yumruq!

Sizə nə ad verim, haraya yığım?

Sizi nə yaşatmaq, nə atmaq olur.

Müəllif qəlbindən günahsız çıxıb

Oraya günahkar qayıtmaq olmur.

Günahkar söylədim, günahkar kimi

Nədir təqsiriniz - oturun - yazın.

Dərsdən çıxarılan uşaqlar kimi

Elə gözləriniz yerə baxmasın.

Yalanmı danışdız? Ağzında yalan

Boğaram öz doğma balamı da mən.

Vətənsiz alışan, vətənsiz yanan

Vətəndaş pasportlu ilhamı da mən.

Doğrumu danışdız - öz mədəsində

Hamı əritməyir həqiqətləri.

Hələ dolaşıqdır yer kürəsində

Yalanla doğrunun sərhəd xətləri...

Bəlkə də hər yerdə bir müti, məlul,

Hər qaba yerləşən su halınız yox.

Ağızdan çıxmamış cavabı məlum,

Ölçülü, biçili sualınız yox...

Mənə şərəflidir belə ölümlər:

Qoy batsın sinəmə, batsın min nizə,

Arazdan, Cənubdan yazmağım əgər

Dünyada ən böyük cinayət isə.

Mənim də dağım var, mənim də göyüm,

Siz mənim arabir qəzəb qarımsız.

Siz mənim bir az sərt, bir az ərköyün,

Bir az da dəlisov övladlarımsız.

Sizdə nə günah var, döyürsə zaman,

Sizi yazan mənəm, günahkar mənəm.

Qayıdan haqlıdır, yoxsa qaytaran,

Hələ heç özüm də deyə bilmirəm...

Məchul suallarda bəzən çaşıram,

Bəzən də lüzumsuz cığallaşıram,

Adi hesablarda dolaşıram mən,

Hər vaxt bir almıram bir dəfə birdən...

Cavabı mürəkkəb cəbr alınarmış

Bir dəfə birdən.

Bir tale beləcə iki olarmış

Bir dəfə birdən.

Bəşər anamızda bu təbiət var:

Onda həm intiqam, həm mərhəmət var,

Bəzən bir əliylə boynunu vurur,

O biri əliylə heykəllər qurur.

Dadına yetməyir ac qalan zaman

Öləndə hay salır, "Öldü acından",

Bəşər anamızda bu mərhəmət var:

Ölən qəhrəmana sahib tez tapar!

Qalın arxivimdə şıltaq hisslərim,

Siz sarı simləri itən tarımsız.

Ən pis yaxşılarım, yaxşı pislərim,

Mənə çox oxşayan yazılarımsız!

14 yanvar, 1968

İTƏ DAŞ ATMA

Gəl, itə daş atma,

Daş atma, bala!

İt ar bilməyəcək daldalanmağı.

Daşın bir yaddaşda ilişib qalar,

Burdan öz yolun da düşəcək axı!

Daşçün it olmağın,

Adam olmağın

Nə fərqi?..

Daş atma, daş atma, bala!

1980

ƏGƏR MƏN ÖZÜMLƏ

ÜZ-ÜZƏ GƏLSƏM...

Bu dünyada, o dünyada, hardasa bir gün

İkiləşir, özü ilə üzləşir insan.

Bir yaxşı bax: nəyi çatmır bütövlüyünün?

Gərək özün öz qarşında utanmayasan.

Günü sabah mən özümlə üz-üzə gəlsəm,

Məni mənlə üzləşdirən qüvvədir - haqdan.

İkiliyə bir tel olsa ikicə kəlməm

Qorxum yoxdu bu sınaqdan, bu olacaqdan.

İlk baxışdan tanımasaq bir-birimizi,

Ortalıqda at oynadar vicdanı yanan!

Biz əkməsək, biz dərməsək birliyimizi

Yalanımız doğru olar,

Doğrumuz yalan.

Bir səs deyir:

Ayıq ol ki, sürüşkəndir əsrin aşrımı,

Hər ağrı da, hər ləzzət də sənindi, ancaq

Bu əməllə əlin bircə düyün açdımıg

Udsan, quru səs udarsan quru ədanla.

Bu günündən sabahına nə dartır gəmin,

Bircə bellik su açdınmı qurumuş arxa?

Qafasına çətin sığa ağıldan kəmin:

Bəd əməldən uçrum qalır, ağıldan arxa.

Qəbahəti eynilərdi çox üzləşənlər,

Nadanları tutaşdırıb zövq alan azmı?

Bir ayının məşqi ilə qalib çıxsa şər,

Bunu yalnız şərəfsizlər alqışlamazmı?

Etirafdır etibarın bünövrə daşı,

İçimizdə beçə verən güvədi, qurddu,

Bir yalançı heykəli var hər addımbaşı,

Topdağıtmaz qalaları yalan uçurtdu.

Bu - vəsiyyət! Bu, özündən özünə məktub!

Varlığı yox, "var" - desə də beləsi, vallah.

İkiləşsək "mənin" - biri ölümə məhkum,

O biri də öz-özünə öləsi, vallah!..

6 sentyabr, 1991

VARDI GÜNLƏRİMİZ

Vardı günlərimiz varlığa bənzər,

Üfüqlü, səmalı, günəşli, qarlı,

Bizim aramızda yaşardı günlər

Vədə qaranquşlu, görüş baharlı.

Biz günlərə həmdəm, günlər də bizə;

Hardasa itmişdi boranlarımız.

Qara fırçasını göylərimizə

Hələ çəkməmişdi toranlarımız.

Ərzin bir buludsuz, aydın yerində

Üfüq birimizdik, səhər birimiz.

Hər təzə məhəbbət cümlələrində

Mübtəda birimiz, xəbər birimiz.

Günlər o günləri hara apardı...

Vardı günlərimiz, var, ay aman.

Məhəbbət ətirli külək dolardı

Gahdan pəncərədən, gahdan qapıdan.

Vardı günlərimiz həm qara, həm ağ,

Arzusu, tamahı umar-küsərsiz.

Qibtə zəlzələsi dağından uzaq,

Böhtan xəbərləri ondan xəbərsiz...

Vardı günlərimiz. Var yenə, niyə?! -

Mən azan bir ovçu, sən itkin əlik.

Mən təzə səhnəyə çıxan faciə,

Sən təzə bir ələ düşən gündəlik...

Yalta, yanvar, 1968

ŞANAPİPİK

Bəzən olur: daşı yeyir ağılsız insan.

Şanapipik, bu adada çınqıl gəzmə sən,

Baban görən, nənən görən

mərzlər yox daha,

Yüngülqədəm çətinliklər üzləndi üzdən,

Ağırqədəm asanlıqlar

dırmandı dağa.

Bir azını qulağına ayıq başların...

Bir azını boğazına haqq deyənlərin...

Daşlar gördü:

Daşlıqdan pis ömür başlanır,

Dağlar gördü: dili dağlı dağ deyənlərin!

Bu adada insanlardan kövrəkdi daşlar,

Bu adada yox insandan insana körpü:

Bu adada-vicdanlara pərsəngdi daşlar,

Bu adada dimdiyində quşların çöpü.

Diri-diri dəfn olunur burda adamlar,

Qum ağlayır, daş ağlayır, insan ağlamır -

Burda düzlük dükanında yalan satılır,

Vicdan tacir paltarında -

Vicdan ağrımır!

Burda insan yurd yerini qaldırıb göyə,

Yuva qurub, yuvasına əlləri çatmır.

Burda cılız qadınların ərləri köhlən,

Burda köhlən arvadların ərləri çatmır.

...Nə yaxşı ki, qulaq tutdum xoruz banına,

Nə yaxşı ki, külək səsi səsimi uddu,

Qurd da, quş da qoy çəkilsin öz ünvanına,

Bir zağa da, bir saralmış yarpaq da yurddu.

Bu dünyanın hər gününə sorağın olsun,

Bu adanı belə gördün-hayqır, kirimə.

Daş-qaya tap, yurd-yuva qur, insafın olsun,

Şanapipik, bir də mənim yuxuma girmə...

1989

TƏƏSSÜF

Bu görüş nə acı qismətmiş bizə,

Elə bil bir kədər gölünə düşdük.

Salamsız, kəlamsız durub üz-üzə,

Bir xeyli baxışla, gözlə görüşdük.

Əsdi ürək kimi ovcumda əlin,

Sən əzəl bu qədər kövrək deyildin.

Sən əzəl bu qədər mehriban, həlim,

Sən əzəl bu qədər qəşəng deyildin.

Hanı ömrümüzün o keçən günü,

Hanı öz əhdinə o dönük andım...

Sənin "gəl barışaq" təbəssümünü

Mən o vaxt əl açan dilənçi sandım.

İndi dayanmışıq üz-üzə, yaxın:

Təəssüf çay kimi axır aradan.

Bəlkə də vədəsiz yaxın olmağın

Cazibə gücündən tez aşır adam.

Bir eşqin dolaşıb itən yoluna

Tutma çırağını bu aləmdə sən.

Kaş elə məzara gedən yoluma

Göy işıq olasan bu görkəmdə sən.

Bəlkə də yüz dəfə görüşdük belə,

Yenə xatirələr, yenə təəssüf.

Təəssüf, təəssüf, təəssüf ilə

Qayıda bilməyən günə təəssüf!..

Dekabr, 1967

QOLTUQ AĞACI

Qoltuq ağacına yazığım gəlir,

Tutub bir binanı çiyinlərində

O zorba bir dirək ola bilərdi.

Məğrur bir çobanın çiyinlərində

Qurd əzən dəyənək ola bilərdi.

Bir körpü tağı da ola bilərdi,

Tüfəng qundağı da ola bilərdi.

Vaxtsızmı qırıldı, tezmi qırıldı...

Vüqarı qırıldı, əzmi qırıldı.

Qoltuq ağacından acığım gəlir,

O bütün yollara qoltuqdan baxır,

Girdiyi qollara qoltuqdan baxır.

Nəğmə də oxuyur o, cırhacırla,

Qırıla-qırıla...

Qoltuqdan oyana getməyir səsi.

Nədir oxuduğu? - "qoltuq nəğməsi"

Özü bu vərdişi ömrünə yazıb,

Onu bir qoltuqdan tullasan əgər,

Yanından yan ötüb bir ayaqsızın,

Kiməsə üçüncü ayağa dönər...

Daş kaha yaxşıdır bir uçuq damdan,

Duyar eyhamımı bir qoltuq acı:

Deyirəm qoltuğa girən adamdan

Yaxşıdır bir sınıq qoltuq ağacı.

1967

VƏTƏN MƏNƏ OĞUL DESƏ

Buyruqlara sığışmayan inaddım,

Çox qanadlar yorub salan qanaddım.

Ulduzlara barmaq silkib, daş atdım;

Nizamlara baş əyməzdi nizamım.

Qayaları haçalardı qüdrətim,

Buludları parçalardı qüdrətim

Şimşəkləri qıçalardı qüdrətim,

Yorulanda nur mizrablı ozanım.

O selablar seləliyim yalanmış,

Ötən günlər çalağanmış, çalanmış.

Bircə kövrək xatirələr qalanmış,

Onu da ki, ha çevirim, ha sanım...

Vətən mənə oğul desə nə dərdim,

Mamır olub qayasında bitərdim.

Bu torpaqsız harda, nə vaxt, nə dərdim --

Xəzanımdır, xəzanımdır, xəzanım.

Dünənimi döşdən asan deyiləm,

Dünənimə qəbir qazan deyiləm.

Ürəyimsiz kəlmə yazan deyiləm,

Nə qədər ki, öz əlimdi yazanım.

1970

DÜNYA SƏNİN, DÜNYA MƏNİM...

Bir taleyin oyununda cütlənmiş zərik,

Yüz il qoşa atılsaq da qoşa düşmərik.

Bir zərrənin işığına milyonlar şərik,

Dünya sənin,

Dünya mənim,

Dünya heç kimin...

Çevrəsindən çıxsa əgər sevda fırfıran,

Bir ümidin ətəyindən tutub da fırlan,

Eşidərsən: pıçıldayır yıxılan, duran,

Dünya sənin,

Dünya mənim,

Dünya heç kimin...

Bu get-gəllər bazarına dəvədi dünya,

Bu ömür-gün naxışına həvədi dünya.

Əbədiyə qəh-qəh çəkər əbədi dünya,

Dünya sənin,

Dünya mənim,

Dünya heç kimin...

Ayaq saxla, dövrənə bax ötəri belə,

Min illərdir Araz belə, Həkəri belə.

Axşamların, səhərlərin təkəri belə,

Dünya sənin,

Dünya mənim,

Dünya heç kimin...

Gülünclərə gülünc gələn bu ada güldüm,

Yüyəninə hər əl yetən bu ata güldüm,

Mən özümlə oynadığım şahmata güldüm...

Dünya sənin,

Dünya mənim,

Dünya heç kimin...

may-iyun, 1986

MƏNİM DƏ YAŞIM AZ DEYİL

Mənim də yaşım az deyil,

Bu dünyada nə görmədim!

Bir-birinə yamaq gördüm,

Calaq qərinə görmədim!

Çiçəyindən alağı çox,

Kişisindən papağı çox,

Köpəyindən yalağı çox,

Bu dünyada nə görmədim!

Dolu gödən kürkə sığmaz,

Boş balqabaq börkə sığmaz,

Yəhər qanmaz, tərkə sığmaz...

Bu dünyada nə görmədim!

Nöqtə boyda ölkə - vulkan,

Dərya boyda diyarı qan,

Biri tikən, biri yıxan,

Bu dünyada nə görmədim!

Raketlər döş kimi dolu,

Gələn nəslə əmzik olu,

Kimin qolu, kimin yolu...

Bu dünyada nə görmədim!

Boş inaddan, könül, əl çək!

Özündən özünə yol çək.

Bu boynu əyri dünyanın

Bir üzü ağdı həmişə,

Vüqarı şaxdı həmişə.

1980

TƏKLƏNMƏ

Dost arası yol çəkilməz,

Dost arası yol sökülməz,

Tale hər vaxt üzə gülməz,

Təklənmə, könül!

Bir otaqda bir sən, bir mən,

Gəlhagəllər hanı, bilməm?

Son güman da itsə birdən

Təklənmə, könül!

Öz dərdinə ortaq da ol.

Öz içində dustaq da ol.

Dön özünə bıçaq da ol,

Təklənmə, könül!

Bu mənzilin sonu müşkül,

Zirvəyəcən yüyürmüşdün,

Dərəsinə qəfil düşdün,

Təklənmə, könül!

Arazıma körpü asa

Düyünü yox bir nəğmə - sal.

Son vurğunu son nəğmə san,

Təklənmə, könül!

1981

QOŞ MƏNİ DAĞ KÜLƏYİNƏ

Tanrım, məni məndən qopar,

Qoş məni dağ küləyinə.

Dağların bəyaz qarından

Rəng alan ağ küləyinə.

Öz nəğməsi daşın, qumun...

Nəyim qalır, nə də umum...

Söykənim doğma yurdumun

Xəfif, yumşaq küləyinə.

Nə vaxt qəmim dəm olacaq,

Onda qəmim kəm olacaq.

Heyif ömrüm yem olacaq

Əsrin sarsaq küləyinə.

Tanrım, məni məndən qopar,

Qoş məni dağ küləyinə...

15 noyabr 1992

HEYKƏLİMLƏ GÖRÜŞ

Arabir

qəribə

fikirlər

dolanır

başımda,

Arabir

sabahım

alalı-talalı

Dumana çevrilir qarşımda

Bu duman içindən

Bir insan fiquru

sıyrılıb

çaxır,

Qranit bir daşın

üstünə çıxır.

Görürəm:

dartınır,

çırpınır,

əlləşir.

Qayadan yapışıb heykəlləşir,

Nəzəri üfüqə yönəli,

Buluddan pay umur sag əli.

Yaxına gəlirəm,

Özümə baxıram.

Bu mənəm, bu mənim heykəlim...

Baxiram: nə qədər oxşarıq,

nə qədər yadıq?

Yoxsa insan özü də

özünü aldadır?

Deyirəm: qəddin niyə belə

bükükdü, heykəlim!

Deyir: sən

Özündən xəbərsiz

Başı əyilməlilərə

baş əymisən...

Deyirəm:

deyəsən qıçının biri də

gödəkdi, heykəlim!

Deyir:

o zamankı yerişlə

yenidən bir yeri!

Ayağının biri

irəli dartıb səni,

o biri geri.

Deyirəm:

bəs əynin niyə

sökükdü, tökükdü, heykəlim?

Deyir ki: sözündən, yazından

Min yalan sapını çəkiblər azından...

Deyirəm: mən oğlu mən heykəl,

Mən əsla sən olmaq istəməzdim.

Deyir ki: mən də heç bu ada,

bu sana yonulmaq

istəməzdim.

O sağlığa acıdı,

Mən heykəlliyə.

Axır ki, dalaşdıq,

Axır ki, tutaşdıq.

Yıxılıb aşdıq

bir cəngəlliyə.

Dedilər arxivdir bu dünya:

Yaxşı ki, özünüz aşdınız,

Onsuz da çəkəndi, yıxandı

Zamanın qarmağı, zamanın toru.

Allah, məni gələcək heykəlimin

Tənəsindən qoru...

Avqust-sentyabr, 1969

Məmməd Araz

Ədalət 2017.- 1 dekabr.- S.5.