ƏZİZİM
BALABANI...
Layihənin istiqaməti: Azərbaycanın
dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin,
elm və mədəniyyətinin təbliği
"Şuşada balam qaldı"
poemasının müəllifi ustad Zəlimxanın ruhuna
Salam
ustad! Xoş gördük, xalqımın böyük
şairi! Sizə məktub yazmaq qərarına gəldim.
Özü də təkcə hal-xoş etmək
üçün yox. Həm də xeyli
vaxtdı ürəyimi didib-parçalayan, necə deyərlər,
məni məndən alıb məni təkrar yaman günə
qoyan bir dərdin dərmanı kimi oxuduğum poemanıza
münasibətimi bildirmək istəyirəm. Bu istək mənə rahatlıq vermir. Öncə telefon açıb fikirlərimi söyləmək
istədim. Amma gördüm ki, telefonda deyə
bilməyəcəm. Həm kövrələcəm,
həm də nə dediyimi digər oxucular bilməyəcək.
Ona görə də fikrimi qələmlə, sözlə deməyə
üstünlük verdim...
Hörmətli
Zəlimxan müəllim! Siz xalqın sevilən
bir şairi kimi sevincli, qəmli,
ağrılı-acılı, toylu-düyünlü,
çal-çağırlı günlərində də onun
yanında olmusunuz. Səsiniz,
sözünüz, ruhunuz, sazınız, avazınız, qələminiz,
kağızınız bu xalqdan yazıb, bu xalq
üçün yazıb. Və siz
yaza-yaza həm yaşamısınız, həm də
yaşatmısınız... həm sevmisiniz, həm də
sevdirmisiniz... həm ağlamısınız, həm də
ağlatmısınız... həm
döyüşmüsünüz, həm də
döyüşə səsləmisiniz. Çünki siz
Zəlimxansınız! Ona görə də
sözünüz təkcə qulaqlara yox, həm də ürəklərə
gedib çatır.
Bax,
bütün bu dediklərim, iç dünyamdan ələyib
üzə çıxardıqlarım mənim inamım,
inancım olmaqla yanaşı, həm də sizin sözə,
sizin şəxsiyyətə böyük sevginin bəhrəsidi.
Mən odundan qor aldığım, süfrəsindən
çörək kəsib nemət daddığım bir
ustadın xeyir-duasını həmişə hiss etmişəm
və kürəyimdə olan əlinin istisini də
canımda-qanımda yaşatmışam və yaşatmaqda da
davam edirəm. O əlin istisi məni bu yazıya tərəf
bir az da yaxınlaşdırır. Çünki bu yazı həm də mənim
içimin yazısıdı, içimin
ağrısıdı, içimin səsidi. Bilənlər
bilir, bilməyənlər də eşitsinlər: Zəlimxan
Yaqub bu xalqın övladı, şairi kimi, ziyalısı
kimi, aydını kimi həmişə dərdə
işıq salmağa, dərddən çıxış yolu
tapmağa, dərdi qulaqlara, ürəklərə
çatdırmağa çalışıb. Onun
hər misrasında paralanmış vətənin
harayını, faciəsini, həsrətini, talanını o qədər
yanğı ilə, o qədər təşnəli bir şəkildə
ortaya qoyur ki, ona baş əyməmək, o dərdi köynək
kimi əyinə geyinməmək mümkün deyil. Üstəlik də o dərd sənin içindədisə,
deməli, geyindiyin köynək sənin
çölünü də yandırır, içinin
yanğısı çölünün yanğısına
qarışır. Mən bunu təqribən ay yarım
öncə, yəni iyul ayının 4-də "Ədəbiyyat"
qəzetində ustadın "Şuşada balam qaldı"
poemasını oxuyandan sonra bir daha dərk etdim, bir daha
anladım...
Bəli,
bu poemanı birnəfəsə oxudum və oxuya-oxuya da mən
Şuşaya getdim... Qarabağı gəzib dolaşdım...
Cıdır düzündən üzü aşağı dərə
uzunu boylandım... Hər tərəfdə qan gördüm...
Xarı bülbül də qan içindəydi, İsa
bulağı da... Vaqifin abidəsi də... Xan qızı Natəvanın
ocağı da... Bülbülün ruhu da... Müqəddəs
məscidlərimiz də... Demək olar ki, hər
daş qan içindəydi, hər kol qandan qurumuşdu. Elə bil daşın da, kolun da, ağacın da
qanı vurub üzünə çıxmışdı.
Bunu mən ustadın poemasını oxuya-oxuya
gördüm. Çünki Şuşada hər
şey qalmışdı və qalan hər şeyi,
bütün canlı və cansız nə varsa
hamısını o torpaq qarışıq ustadım
"balam!" deyə təqdim etmişdi. Mən poemanın oxucuya təqdimatı
üçün ustadın yazdığı beş-on cümləlik
"Əziz oxucu" müraciətindən sonra poemanın nədən
qaynaqlandığını, nədən
yazıldığını çox gözəl başa
düşdüm, gözəl anladım. Amma
tam səmimiyyətimlə, içimdən gələn bir ərklə
deyirəm ki, Zəlimxan Yaqub bu poemanı təkcə ona edilən
müraciət əsasında yazmayıb. Bu poemanı o həm
də balası saydığı Şuşa
üçün yazıb. Çünki onun Şuşa
adlı balası qalıb əsirlikdə, işğal
altında. Elə hamımızın Şuşa
adlı atamız, anamız, övladımız qalıbdı
girovluqda. Ona görə də ustad adamın içini göynədən
nalə ilə, bir fəryadla deyir:
Ay ellər,
ay obalar,
Mənə bir məktub gəlib.
Ayrılığın,
həsrətin
Yolunu tutub, gəlib.
Şuşadan
Bakıyacan
Nə qədər
dərdimiz var,
Hamısın udub gəlib.
Bu məktub
- hıçqırıqla,
Dərd ilə dolub gəlib.
Hə, oxuyuram bu məktubu. Hər söz, hər
işarə açılan güllədi, ürəyə
işləyən oxdu, iynədi, nizədi, daha nə bilim
ağrı verən, ağrı yaşadan hər şeydi.
Oğul istəyirəm, daha doğrusu, ürək
istəyirəm ki, bu ağrıya dözsün. Elə burdaca onu əlavə edim ki, Zəlimxan Yaqub
ona görə ağrıyır ki, ona görə müalicəsi
tam şəkildə yekunlaşmır ki, o, Şuşada balam
qaldı - deyir. O, bu cür ağrını ürəyində
sözə çevirir. Vallah, o ürək
çox dözümlüdü. Ustadın
ürəyini deyirəm. Başqa ürək
bu poemanın yaşatdığı, göstərdiyi,
misraladığı dərdi çəkə bilməz, ona
dözə bilməz. Var olsun ürəyin, ustad!
Oxuyuram
poemanı:
Mənə
bir məktub gəlib
Ay obalar,
ay ellər.
Yazısı
kömürdəndi,
Qapısı dəmirdəndi.
Açmaq
da xatalıdı,
Bağlamaq da xatalı.
Əllərim
əsir mənim
O məktubu
götürüb
Əllərimdə tutalı.
Oğlu
ölmüş analar,
Əri
ölmüş sonalar
Bu məktubun
mənası ,
Nə
kitaba sığandı,
Nə dəftərə, varağa.
Gördünüzmü,
fikir verdinizmi, ustad özü də etiraf etdi o dərdin
ağırlığını,
ölçüsüzlüyünü... O dərdin
yerin-göyün cəm halında tutumundan dəfələrlə
böyük olduğunu. Mən poemanı oxuduqca
yenidən qayıdıram Qarabağa - kəndimə gedirəm.
Şəhidlərimizi, qan qohumlarımı,
doğmalarımı yenidən göz yaşları içində
torpağa tapşırıram... Yenidən
torpağa tapşırdığım əzizlərim
üçün saçını yolan, üzünü
dırnaqlarında didik-didik edən, fəryadı ilə hər
kəsi havalandıran anaların, bacıların,
qızların səsini eşidirəm. Və mənə
elə gəlir ki, lap bu dəqiqə, bu an bilgisayarda bu
yazını, bu diqtəni yazıya çevirən Gülər
xanım da o səsləri eşidir, o fəryadları duyur. Çünki bu poemanı oxuyub o nalələri
duymamaq, o nalələrin içində əriyib yox olmamaq
mümkün deyil. Var ol, ustad! Qələminin, sözünün
qüdrətini Allah qorusun! Sizin misralar məni
Qarabağda gəzdirir. Hər tinini, hər
kolunu, daşını, çeşməsini,
ağacını, yarpağını, tanıdığım
yerləri dolaşıram. Qarşıma
ruhlardan başqa kimsə çıxmır. Və
onların hamısı da mənə incik, küskün və
bir az da qəzəbli baxırlar. Mən onları başa düşürəm.
Daha doğrusu, onları başa düşməkdə mənə
sizin misralar kömək edir:
Kövrək
duyğularım mənə deyir ki,
Şuşanın, Şuşanın dərdindən
danış.
Ölən
qəhrəmanın, ölən igidin,
Qanlı tamaşanın dərdindən danış.
Hə, mən
çox gördüm doğranan ağacları... Mən
çox gördüm yandırılan evləri... Mən
çox gördüm partladılan yolları, körpüləri.. Mən çox gördüm bığ yeri tərləməmiş,
nişan üzüyü taxmamış
oğulların, qızların şəhidliyini... Mən çox gördüm bir anda evin-eşiyin
yağmalanmağını, kəndin-kəsəyin viran
qalmağını və bir də mən çox
gördüm torpağa güllə altında, mərmi
altında tapşırılanları. Ona
görə də Zəlimxan müəllim, sizin poemanı
oxuduqca mən həmin o gördüklərimi bir də təzədən
görürəm. Onda
yaşadıqlarımı bir də indi yaşayıram.
Allah sizə insaf versin!!!
Yuxuda
gördüm ki, ağlayır balam,
Bizdən ayrı düşən bir qız
ağlayır.
Atasız,
anasız, qardaş-bacısız,
Yanında
kimi yox, kimsənəsi yox,
Ağlayır, özü də yalqız ağlayır.
Mən bu poemanı söz-söz, misra-misra sizlərin
düşüncənizə, duyğularınıza təqdim
etmək fikrində deyiləm. Ola bilsin ki, mənim təqdimatım
sizin umduğunuz, sizin görmək istədiyiniz nəticəni
vermədi. Axı hər kəsin öz
qavraması, öz dərk etməsi var və ora təsir, təzyiq
etmək günahdı. Amma inanın ki, bu poema Zəlimxan
Yaqubun bizim Şuşa dərdimizə,
bizim hamımızın Şuşa ağrımıza
ağlayan bir abidədi. Misralardan, sözlərdən,
durğu işarələrindən qəzəb dolu göz
yaşı tökülür. Mənə elə gəlir
ki, bu poema yazıldığı gündən oxunduğu
günə qədər hər kəs üçün
ağlayan, hər kəsi ağladan və ən əsası hər
kəsi Şuşa deməyə səsləyən,
vadar edən, məcbur edən, coşduran bir ədəbiyyat
nümunəsidi. Özü də əvvəldə dediyim
kimi, yəni mənim üçün qəbul olunan,
ağlayan abidədi!
Poemanın bütün məziyyətlərini,
bütün ədəbi, elmi cizgilərini, onun
yükünü, onun bir sənət nümunəsi kimi yerini
yəqin ki, ədəbi tənqid, yəni sözlə məşğul
olanlar deyəcəklər. Amma mən bir oxucu kimi
necə deyərlər, içimdən birbaşa bilgisayara tərəf
qaçan fikirlərimi deməyə bilməzdim. Onun necə alındığının heç
haqqında da düşünmək istəmirəm. Çünki o da mənim ürəyimin səsidi.
O səsi məhz "Şuşada balam qaldı"
poeması oyatdı. O səsi həmin poema ayağa
qaldırdı, eşidilməyə tələsdirdi.
Məkkədən
qayıdan nurlu hacılar,
Ciyəri dağlanmış qardaş, bacılar.
Eşəndə
ürəyi ağrı, acılar,
Ziyarət
paltarı geyinin, gedin,
Körpə məzarını ziyarət edin.
Və nəhayət,
mən ustadın qarşısında baş əyib onun və
hamımızın arzusu olan və ifadəsini də bu
misralarda tapan istəyi dilə gətirirəm:
Nə
yuxudan doymuşam,
Nə gördüyüm həyatdan.
Kim doyub,
mən də doyam,
Aydan, gündən, saatdan.
Gəlmişəm
getməliyəm,
Yeri,
yurdu, səmanı,
Bir gün tərk etməliyəm.
Min dəfə
istəmirəm,
Bircə
dəfə üzünü
Görə
biləydim, Şuşam!
Əlvan
çiçəklərindən
Dərə
biləydim Şuşam!
Qızılı
güllərini
O
qızın başdaşına
Hörə
biləydim, Şuşam!
Hə,
ustad! Allah bizi bu arzumuza qovuşdursun! Allah bizi - Sənin ruhunu,
bizim canımızı o günə kimi qorusun və biz
Şuşada qalanların qarşısında
günahlarımızı yuya bilək!..
Əbülfət
MƏDƏTOĞLU
Ədalət 2017.- 6 oktyabr.- S.7.