HƏR ÖMÜR BİR KİTABDIR

İnsan ömrü taleyin başlanğıcı və sonu arasındakı özəl zaman kəsiyidir. Bəzən yekun qiymət dəyişir. Dəyişmə şəxsiyyətin həyatda tutduğu mövqeylə düzmütənasibdir: Ömrü faydalı yaşamaq insanın əbədi arzusuna- qalarlığa,yaşarlığa gedən xırda cığırları birləşdirən yoldur, ümmana qovuşan bulaqlar, arxlar, çaylardır. Nə qədər fərdiliklər, məxsusiliklər özünü göstərsə də, daxilinin, iç dünyanın, qəlb aləminin səsinə necə hay vermisən?-sualına eşitdiyin cavab əslində hər bir insanın yerini müəyyənləşdirir, yaxınları, əzizləri, onu tanıyanlar tərəfindən qiymətləndirilməsi meyarlarına təsir edir.

Bir qədər də geniş müstəvidə yanaşanda aşkar görünür ki, tarix elə ayrı-ayrı adamların, ailələrin, kəndlərin, şəhərlərin... keçdiyi yolun, inkişafın, formalaşmasının elmi təsviridir. Bu baxımdan yanaşanda İslamda hər bir fərdin özünün yeddi arxa dönəni haqqında məlumatlı olması ilə bağlı fikirlərin məntiqini aydın görünür. Amma bu faydalı vəzifə öz-özünə həyata keçirilə bilməz: Hər bir təcrübəli şəxs, ata-ana, müəllim, ağsaqqal həmin vəzifənin yerinə yetirilməsi üçün əlindən gələni etməli, özündən sonrakı nəsillərə arxada qalan tarix barədə (bu cəmiyyətin inkişafında xidmətləri ilə diqqəti cəlb edən fərdlər də, ailələr, məktəblər, kəndlər, şəhərlər... də ola bilər) məlumatları çatdırsın. Əsası isə budur ki, elm və texnikanın yüksək imkanlar açdığı indiki şəraitdə yazıya alınsın, şəkilləşdirilsin, sənədləşdirilsin və gələcək insanlar üçün etibarlı faktlar kimi qorunsun. Doğrudan da, bu gün gözlərimiz qarşısında öz fəzifəsini ürəkdən, səmimiyyətlə, hay-küysüz yerinə yetirən, həyatda bir iz qoyan hər kəsin yaşamağa, tanınmağa, insanlıq tarixində qalmağa haqqı var.

Bəlkə də Səfər Məlikovun "Həyatla üzbəüz" (Bakı, "Kür-Araz Nəşrlər Evi"-2017) adlı nəfis tərtibatla nəşr olunmuş kitabı bu cəhətləri özündə əks etdirdiyindəndir ki, məni çəkdi. Kitaba tanınmış şair, naşir Vaqif Bəhmənli "Ön söz" yazıb. V.Bəhmənlinin özünü, yaradıcılığını qısaca səciyyələndisək, ilk yada düşən "səmimiyyət" sözü olar. Bu, "Ön söz" üçün də səciyyəvidir, haqqında söhbət gedən kitabın müəllifi barədə eləcə səmimi hisslər yaradır. Məlum olur ki, Səfər Məlikov həyatının hər anını zəhmətdə, halal əməkdə görmüş bir insandır. Onun ziyalılığı keçdiyi yolun nəticəsi kimi də, vasitəsi, səbəbi kimi də qiymətləndirilə bilər.

Yadıma əfsanəvi Şamil, rus imperiyasına qarşı bir qərinə mübarizə aparmış Şeyx Şamil haqqında hələ də dillərdə dolaşan bir fikir düşür: Ondan soruşurlar ki, bu cür şöhrətli olmağının,xalqın inamını qazanmağının səbəb nədir, səbəbkarı kimdir? Belə rəvayət edirlər ki, Ş.Şamil deyir: Bunun əsas səbəbkarı mən özüməm. Heç vaxt artıq hərəkət etməyi özümə rəva görməmişəm. Bunu hər an görən, hiss edən ömür-gün yoldaşım, sonra övladlarım, daha sonra digər insanlar məni məhz bu xüsusiyyətimə görə dəyərləndirməyə başlayıblar...

Bəli, "Ön söz" də, kitabdakı digər materiallar, faktlar da Ş.Şamilin fikirlərini təsdiqləyir: Özünə qiymət verməyi, hərəkətlərinə, fəaliyyətinə başqalarının gözü ilə baxmağı və nəticə çəxarmağı bacarmaq, böyük M.Füzulinin "Mətlə əl-etiqad" (Bakı, Yazıçı-1987) adlı fəlsəfi əsərində qeyd etdiyi kimi, doğum və ölüm çərçivəsindəki zamanı ləyaqətlə yaşamağa kömək edir.

"Həyatla üzbəüz"ün müəllifi S.Məlikov, Vaqif Bəhmənlinin yazdığı kimi, yaşının bu çağında da kitabı əlindən yerə qoymayan, mütaliəsiz darıxan, həyatı kitaba, insanları oxucuya bənzədən müasirimizdir. Elə bu xüsusiyyətinə görə Səfər Məlikovun həyatı, zəngin həyat təcrübəsi ilə təsdiqlənmiş fikirləri ilə tanış olmağa dəyər: Burada min illərin sınağından çıxmış müdrik deyimlərin faydası da, bədii ədəbiyyatın insanın formalaşmasında, həyatda düzgün mövqe tutmasında rolu da aydın şəkildə çatdırılır. "Səfər müəllim çoxsaylı dini hədislərlə "Qurani-Kərim" kəlmələri ilə müasir dövrün təmas-qovuşma məqamlarını ümumiləşdirməyi bacaran bir şəxsiyyət, yəni seçkin təhlilçidir.

O həm də böyük yumoristdir.

Səfər müəllimin sinəsi mənalı gülüş qəhqəhələri ilə doludur. O, həqiqətən də, xalq içərisindən çıxan yumor ustasıdır. Əgər Səfər müəllim həmkarlarına tərəf bir qədər əyilib, onların qulağına xısın-xısın nəsə pıçıldayırsa, heç nigaran olmayın, bir neçə saniyədən sonra üzləri təbəssüm işığı bürüyəcək, emosiyalarını cilovlamağı bacarmayanlar şaqqananq çəkib güləcəklər" (V.Bəhmənli).

Səfər Məlikov uzun illər müxtəlif vəzifələrdə, dövlət qulluğunda çalışmış bir adamdır. Dövlət qulluğu deyən kimi, istəsən də, istəməsən də gözlərin qarşısında qaşqabağlı dərəcədə ciddi görkəmli (çox vaxt bu görkəmi süni şəkildə yaradan) birinin siması canlanır. Bunun əksini görürsənsə, fikirləşirsən: Bu nə dövlət qulluqçusudur belə?! Amma Səfər müəllim işlədiyi bütün dövrlərdə bu imici darmadağın etdi. Özünün dediyi kimi, bu nəinki onun nüfuzunu azaltmadı, işinin nəticəsinə mənfi təsir göstərmədi. Əksinə, ətrafındakılar tərəfindən daha da sevildi. Onu tanıyanlar deyirlər ki, Səfər müəllimin üzündəki ruhlandırıcı, inamyaradıcı təbəssümün azalmaması üçün işimizlə bağlı əlimizdən gələni edirdik. Çalışırdıq ki, hər bir tapşırığı, vəzifəni daha keyfiyyətlə yerinə yetirək.

S.Məlikovun maraqlı həyat hadisəlri ilə dolu kitabının "Qabusnamə" ilə başlanmasını təsadüfi saymaq olmaz. Müdrik fikirlər, düşüncələrlə yaşayan, əməllərini həmin fikirlər əsasında qurmağa çalışan insanın-Səfər müəllimin nümunəsində bu, çox təbii görünür. Səfər müəllim özü belə yanaşmanı daha yaxşı aydınlaşdırır: "Niyə "Qabusnamə"dən başladım? Cünki bu kitab, yəni "Qabusnamə" antik yazılı dəyərlər sırasında yer almaq haqqı olan nadir idrak toplularından biridir. Cavanlar, sözümə bəlkə də birtəhər baxar. Necə ki "Qabusnamə"də deyilir":İndi böyüyə qulaq asan nə gəzir? Yeniyetmələrə elə gəlir ki, onlar qocalardan çox bilirlər". Qoy elə bilsinlər.Əgər o bilik yaşlı nəslin ümidlərini doğruldacaqsa, cəmiyyətin gedişatına təkan verəcəksə alqışa layiqdir" (haqqında bəhs olunan əsər, səh.17).

"Həyatla üzbəüz" bir-birindən maraqlı bölmələrdən ibarətdir. Diqqəti cəkən cəhətlərdən biri budur ki, bölmələrin heç birində "Mənim həyat təcrübəmdən öyrən!" iddiası yoxdur. Müəllif keçdiyi yolu tarixən formalaşmış müdrik fikirlərlə, milli dəyərlərimzdən alınmış nümunələrlə vəhdətdə təsvir etməklə, onların tərbiyəvi təsirini artırır. Bu da müasir şəraitdə, qloballaşma prosesinin ən ucqar guşələrə belə ayaq basdığı və diqqətlə təhlil edilmədikdə, kor-koranə mənimsənildikdə xeyirdən çox ziyan gətirdiyi bir dövrdə çox vacibdir. Böyük Əli bəy Hüseynzadənin "Biz avropalıların mədəsində həzm olmamalıyıq, biz onların beyinlərini həzm etməliyik" fikirlərinin dəyəri gözlərimiz önündə bir daha canlanır.

Söz barədə, kitab haqqında bizə qədər söylənənləri, yazılanları yada salanda fikirləşirsən: Görəsən, daha nə demək olar? S. Məlikovun qarşımızdakı əsərdə verdiyi "Mənə görə kitab" adlı bölməni oxuyanda isə bir qədər başqa qənaətə gəlirsən: Yox, söz, kitab haqqında yazılanlar yazılmayanların, yazılacaqların yanında elə də "dəyişməz, birmənalı" qiymətləndirilə bilməz: "Sözün sehri ondadır ki, o həm keçmiş tarix, həm indi, həm də gələcəkdir" (səh.24). Bəli, bu cümlədə bir qədirbilənlik öz əksini tapıb. Bizə hər şey, əsası isə keçmişin dərsləri sözlə, ana dilimizlə çatdırılıb. Elm, texnika nə qədər inkişaf etsə də, söz, canlı dil nəsillər arasında körpüdür, ünsiyyətin əsas vasitəsidir. Müəllifin fikirlərində bir nigarançılıq da sezilməkdədir; canlı ünsiyyətin sıradan çıxması insanlığın sonunu yaxınlaşdırmır ki?!

Dünyada baş verənlər müəllifin həyat təcrübəsi vasitəsilə gəldiyi nəticələri təsdiqləyir: Texniki vasitələrlə ünsiyyət, virtual əlaqə insanlar arasında aysberqlərin necə təhlükəli şəkildə yekəldiyini diqqətə çatdırır. "...bir neçə ay balaca bir kitabxananın müdiri olsam da, ixtisasca mükəmməl kitabxanaçıyam. Azərbaycan Dövlət Universitetinin kitabxanaçılıq fakültəsini bitirmişəm. Tale elə gətirdi ki, elimin-obamın güzəranını yaxşılaşdırmaq üçün ən müxtəlif işlərdə çalışdım (partiya təşkilatçısı, klub müdiri, kolxoz sədri, rayon icraiyyə komitəsinin katibi, icra hakimiyyətində müxtəlif vəzifələr...). Amma hər zaman kitab ( o böyük kitab- "Qurani-Kərim" ən uca rəfdə olmaqla) həyatımın mənası, yolgöstərəni oldu.İndi baxıram, elə də zəngin olmayan şəxsi yazı-pozu "arxiv"imin arasında kitab və mütaliə haqqında görkəmli şəxsiyyətlərin fikirləri yazılmış saralan bir-iki səhifəlik yazı var" (səh.29-30).

Elə bilirəm ki, S.Məlikovun əsərində kitabla, onun faydası ilə bağlı verilmiş fikirlərin, heç olmasa, bu fikirlərdən nümunələrin elm və təhsil ocaqlarında, gənclərimizin hər gün rastlaşdırqları yerlərdə nəzərəçarpan formatda yazılıb vurlması oxu mədəniyyətinin formalaşmasına müsbət təsir göstərər. Səfər müəllimin haqqında bəhs olunan əsərinə tövsiyə kimi verdiyi 60 əsərin adını əlavə etməsi onun (əsərin) praktik faydasını artırır.

"Həyatla üzbəüz" adlanan kitabdakı bölmələrlə tanışlıq kitabın ərsəyə gəlməsi üçün çəkilən zəhməti, başlıcası isə Səfər müəllimin təkcə övladlarına deyil, müasir gəncliyin hər bir nümayəndəsinə faydalı ola biləcək zəngin təcrübəsini göz qarşısında canlandırır: Həyatda lazımi mövqe tutmaq üçün arzu etmək azdır, zəhmət çəkmək, daha zəngin təcrübələri öyrənmək, kitabla dost olmağı bacarmaq, insanlarla canlı ünsiyyət qura bilmək, milli maddi və mənəvi dəyərlərə qayğı ilə yanaşmaq, onlardan bəhrələnmək, Vətənə, dövlətçiliyə, Azərbaycançılığa bağlılıq, Ümummilli lder H.Əliyevin həyat nümunəsinə sədaqət, Itirilmiş torpaqlarımızın qaytarılması üçün mübarizə... Bütün bunlar "Həyatla üzbəüz"ün yazılmasında, işıq üzü görməsində müəllifə qol-qanad vermiş başlıca ideyalar, təcrübədən doğan ümumiləşdirmələrdir.

Əsər tanınmış publisist Rəhilə Gülgunun "Kitaba sözardı" adlanan maraqlı bir bölmə ilə tamamlanır. Rəhilə xanım yaxşı tanıdığı, sevincində, qəmində yanında olduğu Səfər müəllimi səciyyələndirərək yazır: "Səfər müəllimin dünya malında gözü yoxdur. Elə bu səbəbdən şairlərin poetik məntiqi ona həyat məntiqi qədər uyğun gəlir: yəni ki bəxtiyar olmağa dünyanın yaşıl bir ağacından insanın üstünə düşən təmiz bir kölgə də çatar..."( səh.335).

Bəli, biz də həm müəllifin, həm də kitabın ərsəyə gəlməsində zəhməti olanların arzularına qoşulraq Səfər müəllimə, nəfsi tox,ailəcanlı, dostcanlı, vətənsevər insana uzun ömür arzulayaraq xatırladırıq: Deyilən söz yadigardır, Sizin həyat təcrübəniz və bu təcrübəni ifadə imkanlarınız bizi daha yeni kitablarınızla tanış olacağımıza inandırır.

Oqtay Abba

Ədalət 2018.- 6 aprel.- S.6.