ASİF RÜSTƏMLİYƏ AÇIQ MƏKTUB

Əzizim Asif Rüstəmli, bu günlərdə səni aradım. Dostlarımız dedilər ki, xaricdəsən. Telefonuna da zəng vurdum, cavab vermədin. Sonra kiçik bir xəbərini oxudum. "Mən arxivdəyəm, danışmaq mümkün deyil, fikrini yazarsan". Mən virtual aləmə - texniki ünsiyyətə o qədər də can atmıram. Yalnız zərurət olanda, belə ünsiyyətə müraciət edirəm.

Kompüterdə sənin səhifənə daxil oldum. Bir-birindən maraqlı, sözün həqiqi mənasında hər biri tədqiqat əsəri olan yazılarını ayrı-ayrı vaxtlarda oxusam da, bir də təkrar oxudum. Xalq yazıçısı Anarla bağlı esse-tədqiqatın fikir möhtəşəmliyi və fakt zənginliyi ilə məni sözün həqiqi mənasında heyrətləndirdi. Əlbəttə, bu faktları bu və ya digər dərəcədə əvvəldən də bilirdim. Ancaq xüsusi mənəvi genişliklə və vicdanı meyar tutaraq, mövzuya yanaşma çox az qələm sahibinə xas keyfiyyətdir. İndi hər kəsin suyu üfürə-üfürə içdiyi bir vaxtda sən həqiqəti, hətta, bəzən çılpaq həqiqəti deməkdən çəkinmirsən. Elə buradaca bir məqama diqqəti yönəltmək istərdim. Sanki indiki dövrümüzdə sənəti ilə, sözü ilə görünə bilməyənlər özlərini tanıtmaq üçün daha asan bir yol tapıblar: "Anarı tənqid elə, səni ölkə tanısın. Ağına, bozuna baxmadan xalqın mənəvi istinadı olan ziyalını söy, desinlər güclüsən". Bax, bu meyarla yanaşma meyarı dağıtmağa yönəlmiş bir yoldur. Meyar isə cəmiyyətin vicdan tərəzisidir. Bir vaxt Anar haqqında kiçik bir portret esse yazmışdım "Anar - Meyar". Sonralar bu tipli yazılarımı toplayıb "Meyar" adlı 800 səhifəlik bir kitabımı da çap etdirdim. Məqsədim nə kitabın həcmini, nə də Anar haqqında yazdığımı diqqətə çatdırmaq deyil. Məqsədim meyarı hər birimizin qorumağa borclu olduğunu diqqətə çatdırmaqdır. Bu elə borcdur ki, onu səndən heç kəs tələb eləmir. Sən özün daxili mənəvi təlabatınla bu borcu cəmiyyətə, insanlara qaytarmaq istəyirsən. Bax, sənin Anar mövzusuna yanaşmanda mən bu meyarı gördüm. Dağa qibtə etmək, dağa güvənmək əvəzinə ona həsəd aparmaq bu yalnız cılızların işidir. Gərək onu da unutmayaq ki, cılızlar bir yerə yığışanda, lilqarışıq çirkab dolu selə dönür. Belə sel nəhəng qayaların dibini ova bilir. Qaya harda olsa, qayalığında qalsa da. Amma lilqarışıq çirkab dolu sular tez-gec qaynağından məhrum olar, kəsilər, qaya isə öz əzəməti ilə qürur mənbəyinə çevrilər. Bütün bunlar mənim öz düşüncələrimdir, amma sənin Anar haqqında yazdıqlarından qaynaqlanaraq, doğulan düşüncələrimdir.

Əzizim Asif, sən yalnız plan mövzularınla başını girləyən alim deyilsən. Mən plan mövzuları ilə yaradıcılığını əhatə edən alimlərin işinə qətiyyən pis baxmıram. Ancaq daha yaxşı baxıram ictimai həyatla, mühitlə nəfəs alan cəmiyyətdə zərurət yaranan kimi mövqeyini bildirən, kimliyini araya qoyan alimlərin işinə. Doğrudur, ən müxtəlif vəzifə, mənsəb sahibi olan və yaxud cəmiyyətdən incik düşən, elə sıravi ziyalıların arasından da çoxları var ki, alim deyəndə ağzını büzür. Guya ki, bütün kəm-kəsirlərin hamısını elə alim həll eləməli imiş. Bəli, insanlar alimdən, onun gücündən artıq çox şey umurlar. Demirəm ki, kimsə gücündən artıq iş görsün, amma alim gərək xalqının oğlu olduğunu da unutmasın. Bu mənada sənin mövqeyin, yeri gələndə cəmiyyətlə açıq-aşkar danışmaq cəsarətin, bu millətin, bu yurdun bağrından qopduğuna sübutdur. Elə milli-mənəvi varlığımız sənin güc qaynağın, ilham mənbəyindir. "Cümhuriyyət 100" başlığı ilə qeydlərini də oxudum. Burda da nə qədər yanğı var. Yanğı mənbəyə istinad edəndə, həqiqəti araya gətirəndə, başqalarına da sirayət edə bilir. Dedin ki, arxivdəsən. Arxivdə işləmək kimsəyə asan gəlməsin. Yaşının indiki çağında qaranlıqlar içərisində qalan faktlarla dil tapmaq istəyin, əslində, səhhətindən verdiklərinin bahasına başa gəlir. Arxivdə işləmək birbaşa millət üçün nağdı can verməkdir. Sonra düşüncələrini oxudum. Azərbaycan istiqlal bəyannaməsinin dünyaya ilkin olaraq Tiflisdən yayıldığı binadan aldığın təəssüratla yazdığın düşüncələri deyirəm. Doğru deyirsən ki, bəlkə, dünyada belə bir ölkə yoxdur ki, onun azadlıq bəyannaməsi dünyaya başqa bir ölkədən yayılıb. Pillələri qalxmaq, iclas salonunu seyr etmək, artıq bizdən yüz illik bir məsafədə tarixi uzaqlığın həyəcanlarını təzədən yaşamaq... o qədər canlı idi ki, cümlələri oxuduqca, sanki özüm də səninlə birgə addımlayırdım. Bu qış soyuğunda tarixin hərarətini canımda hiss edirdim. Bilirəm, çətinliklərin də var. Yəni nəyi isə tapa biləcəksən, tapa bilməyəcəksən... nigarançılıqların da var. Amma inadın da var, inamın da var. İnsan axtardığını o vaxt tapa bilir ki, gücünü inamından alır. Utopist Anri Sen Simonun bir fikrini həmişə xatırlayıram: "Mübarizə üçün ilham almaq gərəkdir". Bəli, sənin ilhamın inamından güc alır.

Əziz dostum, Asif Rüstəmli, illərdir ki, bir-birimizi tanıyırıq. Hətta qəlbimizin dərinliklərində olan sirlərimizi də bir-birimizdən gizlətmirik. Mənim bir "Xələfli var imiş" poemamda belə misralar var:

Nə sirdardır öz sirrindən keçməsin,

Nə zəmidir oraq onu biçməsin,

Nə bulaqdı təşnə ondan içməsin.

...Yadıma düşdü, dilimə gətirdim. Ziyalı da bir bulaqdır, əgər onun duruluğundan, saflığından insanlara pay düşməsə, nə faydası. Milləti üçün çalışan ziyalını da mən təşnələrə su verən bulağa bənzədirəm.

Yadındadırsa, "Soyadlarımız" yazınla bağlı sənə düşüncələrimi şifahi bildirmişdim. Həmin məqalə də ayrıca kitab halında çap olunmağa, insanlara, sözün həqiqi mənasında ad axtaran, ancaq tapa bilməyən, ziyalıdan kömək uman atalara, analara paylanılmalıdır. Ancaq çox istəyərdim ki, həmin yazıya bir də qayıdasan və orada qədim türk ruhundan güc alıb dilimizdə və düşüncəmizdə zəmanəmizə gəlmiş adları az səslə, ifadə olunan, lakonik, milli güc daşıyan adları bir məsləhət kimi siyahılayıb, yazıya gətirəsən. Bu yolda az-çox müəyyən hazırlığım olduğu üçün ehtiyac olsa, köməyimi də əsirgəmərəm. Niyə uşaqlara Arac, Amac, Alac, Amay, Anay, Alar, Bilən, Bilər, Ağur, Ağru, Alru, Ansu, İlay, Elay, Ucal, Oday, Suay, Yelay, Dağər, Ərdağ, Tunar, Tuncay... kimi adlar qoyulmasın. Mən bu tipli adları nəinki onlarca, hətta yüzlərcə sadalaya bilərəm. Onu da deyim ki, elə bu yanaşma ilə, bu düsturla ilk hərfi "B", "Q", "M", "L" olan türk əsilli nə qədər ad saymaq olar. Düşünürəm ki, artıq cəmiyyət ifrat ərəbi adlardan yorulub. Bezənlər də çoxdur. Dini fanatizmi İslamın intibahı adı ilə ruhumuza, varlığımıza sırımaq istəyənlər on min illik türk mənəvi tarixinə kor olan, özlüyünə xor baxanlardır. Bəyənmədiyimiz sovet hökuməti (bu deyimdə heç bir rəğbət çaları yoxdur) son 30-40 ilində dini vicdani iş elan etmişdi. Və dini əqidəsinə görə də heç kimi təqib eləmirdi. Amma bu gün dini yox, fanatizmi tənqid eləyən bir yazıya görə az qalır ki, mühit səni daşa bassın. Təəssüf ki, belələrinin arasında gənclər də az deyil. Və bir çoxları xülyalara uyub İŞİDəcən gedib çatır. Bu qeydlərimi də sənin soy adlarımızla bağlı düşüncələrində işıq gördüyüm üçün yazıram. Adlarımızın saflaşmasında Türkiyənin tarixi təcrübəsindən də bəhrələnmək olar. Bir göstərişlə nəsillər, təbiət və tarixlə bağlı lakonik adlar seçər. Bu işdə dövlət də kömək eləsə, zənnimcə, nəticəni hamı qəbul edər.

Əzizim Asif, yaşam payımızın nə qədərinin qaldığını bilməsəm də, hər halda çoxundan keçdiyimizi bilirəm. Bizi əvəz edəcək ruhu sağlam nəsillərin gəlişinə də inanıram. "Tarixi həqiqətlərin təbliği" ictimai birliyinin sonuncu tədbirində birgə iştirak elədik. General Əlibəyin yaratdığı muzeyin özündə tarixi həqiqəti fotolarla yaşadan eksponatlarına birgə baxdıq. Bəli, belə muzeyləri yaratmaq da, yaşatmaq da böyük hünərdir. Hər halda həmin ictimai birliyin təsisçilərindən biri də sənsən. Biz həmin gün Sevindik Nəsiboğlunun şeirlərini, çıxışlarını da dinlədik. Onun hələ on yaşı tamam deyil - dördüncü sinifdə oxuyur. Amma çıxışlarında da, şeirlərində də böyük gələcəyindən xəbər verən işıqları gördük. Nəvəm Alur beşinci sinifdə oxuyur. Həmin tədbirdəki şəkillər əsasında Sevdik Nəsiboğlunu da tapıb, onunla dostluq eləyir. Şeirlərini də ona göndərib, yazışırlar, əlbəttə, virtual aləmdə. Düşünürəm ki, bəlkə, elə böyük gələcəyin - nəsillərarası böyük dostluğun yeni mərhələsi elə bu virtual aləmlə başlayır.

Mən həmişə deyirəm ki, ağıllı və istedadlı övlad hamımızındır, Vətənindir, millətindir.

Hörmətli Asif Rüstəmli, (bu bir qədər rəsmi müraciətdir) danışdığımız kimi, hazırladığım kitabı qurtardım. "Redaktordan" yazısı səni gözləyir. Televiziya üçün çəkiliş də başa çatmayıb, unutmamısansa, sənin çıxışın olmalıdır. "Söz və qan" kitabım üçün yazdığın rəyi tapmadım. Rəyləri toplayıb ayrıca bir kitab buraxmaq istəyirəm.

Bu da belə. Qardaşım, həyatımda dostların sayının çox böyük sürətlə azaldığı indiki vaxtımda hələ də fikirlərimi bölüşmək üçün kimlərinsə olduğu mənim üçün böyük təskinlikdir. Mən indi daha çox inanıram: "Yaşamaq yaratmaqdır". Yaratmaq eşqin sönməsin.

Səni hər vaxt arzulayan

Əli Rza XƏLƏFLİ

Ədalət 2018.- 7 fevral.- S.5.