Varlı
(Hekayə)
Fərəc
Fərəcov
"Müstəqillik və quruculuq"
silsiləsindən
Arifin yatağında fasilə bilmədən
qurcalanması, hərdən də uca səslə
ağzından nalayiq sözlər qaçırması, onsuz
da qaz ayıqlığı olan ömür-gün dostunun
yuxusunu yerindən etdi. Qadın başını yastıqdan çəkib
dikəldi. Sonra da ayaqlarını yelpənək
yorğanın altından çıxarıb salladı. Və sakitcə qanrılıb ərini süzdü.
Gecənin bir yarısı yatağına
uzanmış Arifin yorğun sifətinə sanki bir hirs-hikkə
çöknəmişdi. Elə bu dəm onun
üzündəki ani sükunət təkrar pozuldu və
yuxulu-yuxulu qışqırdı:
- Qorxmuram sizdən!.. Haramzadalar...
Qorxmuram!. Öz səsinə
tez də diksinib oyandı.
- Nə oldu sənə, ay Arif? Yəqin yenə
röyanda kiminləsə əməlli-başlı dava
salmışdın, hə? - deyə
xanımı bir çimdik zarafat qarışıq həyəcanla
xəbər aldı.
Arifsə yuxudamı, gerçəkdəmi
olmasını aydınlaşdırırmış kimi
başını möhkəm silkədi, hələ keyi getməmiş
yuxulu gözləriylə sağına, soluna nəzər
yetirdi. Durnanı görcək:
- Hə... yox... heç, əşşi
boş şeydir. Başını qoy yat, səhərin
gözü hələ açılmayıb, - deyə
özü də yatmaq istədi.
Marağını qınına basa bilməyən
ömür sirdaşı Durna:
- Sən mənim canım, de görüm nə yuxu
görmüsən? Kim idi səni elənki hədə-qədədən
çıxaran? Aşkarda danışırmış
kimi "Qorxmuram sizdən", - dedin. "Dedin" yox ee,
möhkəmcə çığırdın. Özü də
lap qulaq deşən zil səsinlə...
- Əşi, o mühəndis köpəyoğlu
yuxuma girmişdi. Sovxozda hamıdan artıq işləyən mən,
dildə-ağızda ən qabaqcıl mexanizator kimi təriflənən
mən, di gəl ki, pula, maaşa gələndə yenə də
quyruqlarda sürünən mən. Canı
çıxır nainsaf oğlu nainsaf pulumu düz yazsın.
Keçən gün savaşdım onunla. Haqqımı tələb edəndə üstümə
şığadı. Araya girməsəydilər, qan
düşəcəkdi... Bu azmış kimi,
yuxumda da əl çəkmək istəmir.
Gördüm ki, başına bir dəstə qoluzorlu adam yığıb evimizə hücum çəkib.
Mənə hədə-qorxu gəlir. Onda mənimki də tutdu, nə tutdu. Yuxu da olsa
dişimin dibindən çıxanı yağdırdım o əclafın
sifətinə... Hə, indi aydın oldu nəyə
görə qışqırırdım?
- Aydın oldu, aydın oldu. Amma yuxudu da ay
Arif, daha qanını qaraltma, neyləmək olar?
- Əslində, yuxu da həqiqətin bir
üzüdür. Həqiqət isə odur ki, bizim bu Allah
batırmış obşi təsərrüfatda işləyənlə,
canı çıxanla, ortada yeyib qıraqda gəzənlərə
zərrə qədər fərq qoyulmur. Real
işə fikir verən yoxdur. Yerindən
qalxan sovxozu sağılı inək bilir. İstəyirlər
ki, qamarlayıb elə nə var sağıb evlərinə
daşısınlar. Hansı əməllərdən
çıxmırlar... Əziyyət çəkib
tər tökənlər də qalır künc-bucaqdan
baxa-baxa. Dərdi-dilimizi də bilmirik kimə
danışaq, kimə ərz edək.
Arif ani bir səssizliyin ardınca ürəyindəkiləri
yenidən çölə tökdü:
- Bilirsən, Durna, bir dəfə lap kefimi açan sənbəyənmə
yuxu gördüm. Bu gün yox ha. On-on beş günün yuxusudur. Necə
olubsa, onu heç sənə danışmamışam. Denə nə görsəm yaxşıdır? Gördüm ki, təsərrüfatımız
dağılıb. Maşın,
traktorları da veriblər onları işlədənlərə.
Hətta torpaqları da pulsuz-filansız
paylayıblar camaata. Adamlar bir sevinir, bir
şadlanır ki, gəl görəsən. Yuxarıdan
da nə qədər adam tökülüb
gəlib. Gələnlərin içərisində ucaboy,
enlikürək bir kişi də vardı.
O cəld irəli yeriyib uca səslə danışmağa
başladı:
- Eşidin dostlar, qardaşlar, artıq dünya dəyişib,
öz torpağınıza sahib çıxmağın
zamanıdır. Gedin, əkin-becərin, nə qədər
istəsəniz mal-qara saxlayın. Çalışın
ki, hər şeyiniz bol olsun, heç nədən korluq çəkməyin.
"Kasıbçılıq"
sözünü lüğətinizdən kənarlaşdırın.
Həm də yadda saxlayın ki, bizim bu yeni cəmiyyətdə
tüfeylilərə, tənbəllərə yer qalmayacaq.
Kim əməyi sevsə, çətinliklərdən
diksinib çəkinməsə, gəliri də ürəyi bəs
deyəcək qədər olacaq. El dili ilə
desək, hamı xan-bəy kimi yaşayacaq. Kim də zəhmətdən uzaq düşsə,
yaşamayacaq, daha doğrusu sürünəcək. Vay onların halına.
Durna sözün bu məqamında özünü
saxlaya bilmədi:
- Ay Arif, lap nağılvari yuxu oldu bu. Sovet hökuməti
ölüb bəyəm torpağını,
malını-mülkünü birdən-birə pay-puş
etsin bizə?!
- Mən də bilirəm etməz, ay qadası...
Özün dedin ki yuxudu da. Mən yazıq da necə
görmüşəm, elənki danışıram... Deyirəm ee, ay Durna, kaş ki, gerçək
olaydı yuxum. Bugünkü yuxu yox ha.
O birisi, əvvəlki...
- Yəni sən istəyirsən elə olsun?
- Ağlın qaçıb?! Hələ
bir soruşursan da. Niyə də istəməyim.
Lap beş əlli razıyam. Onda öz əlim, öz başım olacaq. Ağlım, düşüncəm də havaya getməyəcək,
özümə işləyəcək. Daha
alnımın təri, əllərimin qabarı ilə
qazandıqlarım mühəndisə, direktora, nə bilim, itə-qurda
verilməyəcək. İşə
marağım da birə-yüz artacaq. Adam
fikirləşəndə ki, nə qədər çox
işləsə, o qədər də artıq qazanar.
Vallah, daha bundan da gözəl nə ola bilər?!
- Doğrudan ee, Arif, əslində çox düz deyirsən.
Həylə bir şey olsa, inan ki, səni tutan
olmaz. İşdən doyan deyilsən
axı.
- Düz də desəm, səhv də desəm, nə
faydası, onsuz da xəyaldı, danışıram
özümüz üçün. Neyləyim bəs?
- Hə da, nə bilim vallah, qoy hayan xeyrimizdi, Allah onu da
qarşımıza çıxarsın.
- Amin, amin...
***
İllər ötmüşdü. Saç-saqqalına dən
düşmüş Arif Hüseynzadə taxıl əkininin
onuncu hektarını başa çatdırıb asudə nəfəs
aldı. Xoş hisslər bütün
varlığını bürüdü. Vaxtilə
gördüyü yuxu və yuxudan sonrakı arzu, istəkləri,
daha doğrusu, xəyalları yadına düşdü.
- Həyatımız necə də gözlənilməz şəkildə
dəyişdi, - deyə öz-özünə
pıçıldadı. Ürəyimdən
tikan çıxaran dövlət quruldu. Yuxularımızı,
əlçatmaz xəyallarımızı çin etdi. Zarafat deyil, indi hər kəs halalca mülk sahibidir.
Torpağında əkinini əkib becərir,
çeşid-çeşid məhsul istehsal edir, bazara mal
çıxarır. Ən əsası da
bolluca qazanc götürür. Mənim
özümün artıq on hektar əkinim hazırdır.
Hələ yenə də əkmək fikrim var.
Çünki maşın-traktor sarıdan dağa-daşa
düşmürəm. Bütün texnika
özümüzündür. Bir zamanlar sovxoz təsərrüfatına
məxsus sınıq-salxaq traktor işlədirdimsə, indi
Allaha şükür, qəttəzə kombaynın, taxılsəpənin,
ot biçənin, kip bağlayanın,
adını çəkə bilmədiyim başqa
texnikanın da yiyəsiyəm. Bunları mənə hansı
bir imkanlı, yaxud vəzifəli qohumum verməyib ki! Hamısını özüm almışam. Öz ağlımla, öz zəhmətimlə əldə
etmişəm. Bir də axı sağ olsun dövlətimizi...
Həmişə arxamızda durub, kömək
edib. Hökumət hər texnikanın
satışında bizə dəyərinin 30-40 faizini
keçib. Azacıq ilkin ödənişdən
sonra da qalmış xərcini ödəməyə illərlə
vaxt ayırıb. Sözümün canı
odur ki, kənddə artıq heç bir texnika sarıdan
korluğumuz yoxdur. Heç yadımdan
çıxmaz, sovetin çöküşü zamanı bəzi
xeyirsöyləməzlər bilirsiz nələr
danışırdılar? Deyirdilər ki,
kimdi bundan buyana kəndə kombayn, traktor verən.
Olub-qalanlar da dağılıb gedəcək, sonrası necə
olacaq, Allah bilir...
Sözlərimi lovğalıq kimi qəbul
etməyin, mən ancaq çox nikbin baxırdım baş verənlərə. Tanış-bilişimə
də anlatmaq istəyirdim düşündüklərimi.
Deyirdim ay qardaşım, ay əzizim, müstəqil
olmağın özü elə əvəzsiz bir nemətdir.
Bir az dözün, səbr edin, hər
şey yaxşıya doğrudur... Min
şükür, düşündüyüm kimi də oldu.
Hələ gözləntilərimdən də
bir qədər artıq. Naxçıvanımız
yol-yolağa çətinliklərinə baxmayaraq hər
işi vaxtında edə bildi. Torpaqlar ilkin
özəlləşdirildi, kolxoz-sovxozların
maşın-texnikası yönnü qiymətlərlə kənd
adamlarına satıldı. Torpaq sahiblərini
vergilərdən də azad etdilər. Sənə
daha nə gərəkdi, ay kənd adamı?! Bizə qalırdı işləmək, yenə də
işləmək.
Yeni quruluşa xüsusi yanaşması
olan Arifin köksünün altı dolu idi. Harada gəldi ayaq saxlayıb içindən
keçənləri süfrə kimi sərirdi: - Sizə
andım yoxdur, - deyirdi, - öz canım üçün,
ürəyimin tən ortasından süzülüb gələnləri
söyləyirəm. Diqqət eyləyin, təkcə
elə muxtar respublikanın özündə nələr
baş verməyib? Həm də cəmi-cümlətanı
5-10 ilin ərzində. Ən əsası
da erməni təhlükəsindən azad olmuşuq. İndi bizi qoruyan əjdaha təkin ordumuz vardır.
Hər yerdə əmin-amanlıqdır. Evimizdə də, işimizdə də
arxayınıq. Hansı yana gedirsən,
hara göz gəzdirirsən, adamın qəlbi dağa
dönür. Vallah, bu azadlığın, bu
dövlətin qədrini bilməliyik. Ən
vacibi ona görə ki, işləyənin, zəhmət
çəkib tər axıdanın üzünü
güldürür. Yəni əlini
boşda qoymur.
İnanın, mən eşitdiklərimi
yox, elə öz başıma gələnləri
danışıram. Bir fikir
verin, hər il təkcə taxıl əkini
üçün dövlət mənə (təbii ki,
hamıya) əlavə haqq ödəyir. Məhsulumu
münasib qiymətlə qəbul edir. Hansı yerdə
belə şey ola bilər?!
Danışdıqca
qızışıram... sinəm doludur, saxlayan deyiləm...
sovxoz vaxtı ha çalışırdım,
çabalayırdım ki, süfrəmdə bir loxma
çörəyim olsun. Demirəm olmurdu, olurdu, ancaq artıra bilmirdim. Ala-babat dolanışacaqdan uzağa getmək
mümkün deyildi. O dövrdə şəxsi
maşın almaq, ev tikdirmək də asan
məsələ sayılmırdı. İldə satış
üçün bir, ya iki maşın rayona gətiriləndə,
onu da əlləri harama uzanmış bəzi vəzifə dəllalları
sənin, mənim kimi fəhlənin adına
aformut edib qamarlayırdılar. Lakin indi
baxın, mənim də, böyük oğlanın da şəxsi
maşınımız var. Özü də ucuzlu deyil ha.
O ki, qaldı evə. Artıq ev, torpaq fikri
çəkmək ağılsızlıqdır. İntəhası gərək alnının təri,
əlinin qabarı ilə pul qazanmağı bacarasan.
Pulun varsa, haradan istəsən ev də,
torpaq sahəsi də, maşın da ala bilərsən. Mən özüm fors olmasın,
oğlanlarımın ikisinə də təzə imarət
saldırmışam. Qızlarımın da bəyəniləsi
ev-eşikləri vardı... Bilirsiniz niyə
sadalayıram bunları? Ona görə ki,
mənə bu gün şəstlə danışmaq imkanı
yaradan müstəsil dövlətimiz var. Bir də dilimi hər
zaman uzun edən öz halal zəhmətimdir. Ailə üzvlərimiz də mənim yaxın
köməkçilərimdir. Hər birinin öz iş
sahəsi vardır. Sürüylə davar
saxlayırıq. Qara malımız da az
deyil. Yemə də pul vermirik. Neçə
hektar çoxillik ot əkmişik. İmkanlarımızı götür-qoy edib kərpic
istehsal edən sex də açmışıq kəndimizdə.
O işlərə böyük oğlan baxır. Elə bilərsiz bu sadaladığım yerlərdə
təkcə yalnız ailə üzvlərimiz
çalışır. Xeyir. Neçə-neçə həmkəndlimizə,
başqa yerdən gələnlərə də çörək
veririk. Tək elə kərpic sexində on-on beş nəfər işləyir. Mal-heyvana baxanlar, texnikamızı işlədənlər
də nə qədər ailənin ümidgahıdır.
***
İki min fərdi təsərrüfatlı Qızıl
Qaya kəndində Arif Hüseynzadə kimi qoçaq,
iş bacaran adamlar barmaqla göstəriləsi deyil. Çoxdur öz halal zəhmətləri ilə
kasıblığın daşını atanlar. Hətta kifayət edəcək vara, dövlətə
yiyələnənlər. Kim ki,
boş-bekar durmayıb faydalı bir işə girişirsə,
peşmançılıq çəkmir. Qazanır,
tələbatını lazımınca ödəyir,
qalmışını da satışa çıxarır.
Bir də görür ki, özü belə hiss
etmədən zəngin adama çevrilib. Aqillər
demiş, qazanmağın, varlı olmağın əsas şərti
isə əlindəkini düzgün,
ölçülü-biçili məsrəf etməkdən,
israfçılığa yol verməməkdən keçir.
"Varın varsa imkansızlara əl
tutmaq da unudulmamalıdır". Bu fikri də aqillər dönə-dönə
xatırladıblar. İnsafən hekayəmizin
qəhrəmanı Arif bunları əsla nəzərdən
qaçırmır. Ehtiyacı olanları
sevindirməyi bacarır. "Əl tutmaq
Əlindən qalıb" - deyir. Yaradanına
daim şükürlər edir. Onu bu mərtəbəyə
ucaldan dövlətinə də dualarını dilindən əksik
etmir. - Nə qazanmışamsa, hamısı müstəqilliyimizin
və dövlətimizin sayəsindədir - fikrini hər
söhbət əsnasında dilinə gətirir.
El arasında yaxşı bir məsəl var: Allah deyir səndən
hərəkət, məndən bərəkət. Arif çox xoşladığı bu el məsəlinə
əlavə də edir. O bildirir ki, sözügedən məsəli
sanki indiki zəmanəyə görə deyiblər. Yoxsa keçən vaxtlarda nə qədər
çalışıb əlləşirdinsə
Tanrının bərəkəti heç gözə dəymirdi.
Çulun elə cırıq qalırdı... Özümün
necə ki, başıma gəlmişdi. Nə demişəm
indiyə... Maraqlıdır ki, indi
Tanrımızın dedikləri ilə dövlətimizin fikri,
məqsədi üst-üstə düşür. Bir
baxın, bu gün dövlətimiz belə buyurur: Səndən
hərəkət, məndən də əməli kömək,
əməli dəstək! Doğrudan da hansı
arzuma, hansı istəyimə yetmişəmsə, orada həmin
köməyi, dəstəyi görmüşəm.
Arifi yaxşı mənada tay-tuşlarından fərqləndirən
cəhətlər az deyil. Bircəciyi də
odur ki, o öz iş libasını əynindən çox
nadir hallarda çıxarır. Necə deyərlər,
gecəli-gündüzlü ev-eşiyinin, təsərrüfatının
üstündədir. Onu təkcə
xeyir-şərdə geyimli-kecimli görmək olar.
Arifin həddən ziyadə
çalışması, zəhmətə qəlbən
bağlılığı elə olur ki,
tanış-bilişi arasında birmənalı
qarşılanmır. Bəzi ağzıgöyçəklərin hərəsi
bir avaz çalır. Kimi deyir bu qədər
varın ola-ola niyə əlini cibinə salıb fors edə-edə
gəzib dolanmırsan? Başqa biri də
sözünü bu cür çatdırır:
- Ay ağlı yox, beş
günlük dünyadı, ye, iç, kefini çək.
Belə də deyənlər tapılır:
- Nəyin yoxdur ay kişi, nə çayxana
tanıyırsan, nə kababxana.. Özün də qapında işlətdiyin fəhlələrdən
seçilmirsən.
Təmkinini pozmayan Arif isə bu kimi
sözlərə, atmacalara zərrə qədər də məhəl
qoymaz, onları laqeydliklə qulaqardına vurardı. Hətta öz növbəsində
belələrinə gülər və onları
"yazıq" adlandırardı. Dilinə gətirməsə
də ürəyində deyirdi: ay bədbəxtlər, cibinizdə
sıçanlar oynaşa-oynaşa quru bəylik etməyiniz nəyə
gərəkdir? Siz nə anlayırsınız
halal zəhmətlə pul qazanmağın dadını, ləzzətini.
Küçədə, bayırda başınızı
dimdik tutsanız da, arvad-uşağınızın,
qohum-qardaşınızın yanında həmən dimdik
başınız ətəyinizə sallanır. Ondan-bundan borc istəmək peşənizə
çevrilib. Avara dolanmaqdan, xeyirsiz vaxt
öldürməkdən heç xəcalət çəkmirsiniz?
O ki qaldı mənim gəzməyimə, yeyib-içməyimə.. heç naratat olmayın.
Mən elədiklərimi reklama çevirən
deyiləm.
Arif çox zaman el ifadəsiynən desək,
maşenniklərə, tənbəllərə dahi Nizami Gəncəvinin
kərpic kəsib dolanan, halallıqla ruzisini qazanan
qocasını xatırladaraq deyirdi: gedin
çalışın, alnınızı tərə, əlinizi
qabara alışdırın ki, bir qarın loxma
üçün onun-bunun qarşısında əyilməyəsiniz.
O boyda boy-buxununuzu əziyyətə salmayın.
***
Arif həyat yoldaşı Durna xanımla
keçmiş illərdə gördüyü yuxunu, onunla
etdiyi xəyali söhbətləri ara-sıra yada salıb
ürəkdən gülər, arzu və diləklərinin
gerçəkləşməsinə görə
şükründən, duasından qalmazdı.
Həmişəki kimi iş üstündəydi Arif.
Əvvəlcə taxıl biçini, yem tədarükü
üçün hazırlanan maşın-mexanizmlərə
baş çəkdi, tapşırıqlarını verdi. Sonra sahələrə
çıxmaq istəyirdi ki, qəfil bir qara "Cip"
yaxınlaşıb dayandı. Maşından
bir neçə geyimli-keçimli şəxs
düşdü. Aralarında qadın da
vardı. Dedilər jurnalistdir. Bakıdan gəlib. Mərkəzi
qəzetlərdən birində çalışır. O
birilər də rayon nümayəndələriydi. Arif adətinə xilaf çıxmayıb
qonaqları gülərüzlə, xoş-beşlə
qarşıladı. Hansı niyyətlə
gəldiklərini də soruşmadı. Sonra, onları
ofis kimi istifadə etdiyi və təzəcə təmirdən
çıxardığı iş otağına dəvət
etdi. Tez-tələsik çay süfrəsi
açdırdı. Ortaya çeşidli
mürəbbələr və şirniyyatlar düzdülər.
Arif:
- Yol gəlib yorulmusuz, buyurun, nuş edin, - dedi.
Söhbət əsnasında nüfuzlu
dövlət qəzetinin əməkdaşı məqalə
hazırlayacağını bildirdi. Onu da əlavə etdi ki, nümunəvi təsərrüfat
adamı kimi məhz Arifi nişan veriblər.
Ölkənin ərzaq tələbatının ödənilməsində,
yeni iş sahələrinin yaradılmasında onun özünə
məxsus rolunu xüsusi olaraq qeyd ediblər. Daha
bakılı yazarın da qəhrəmanı üçün
başqa seçim etməyə ehtiyacı qalmayıb.
Gələn qonaqlar Arifin əkin sahələrinə,
keçmiş MTS-ləri xatırladan zəngin
maşın-traktor parkına, qaramal, davar tövlələrinə
baxdılar, sözü gedən məkanlarda
çalışan zəhmət adamları ilə söhbətləşdilər...
Gəzib gördüklərindən dolayı məmnunluğu
üz-gözündən oxunan xanım jurnalist ayrılarkən
yerli sahibkara son sualını ünvanladı:
- Arif müəllim, məlumdur ki, hazırda biz müstəqil
dövlətdə yaşayırıq. Maraqlıdır
mənim üçün bəs siz bir əmək adamı
olaraq müstəqilliyi necə qiymətləndirirsiz?
İş adamı Arif sualı gözləyirmiş
kimi pauza yaratmadan cavablandırdı.
- Səmra xanım, - dedi - əvvəla indiki quruluşa
da, dövlətimizə də çox-çox minnətdaram. Həm də borcluyam. Niyə?!
Ona görə ki, müstəqil ölkəmiz işləyənlə
işləməyəni, iş bacaranla, bacarmayanı bir-birindən
ayırdı, hər kəsə öz doğmaca yerini göstərdi.
Təvazökarlıqdan kənar da olsa
sözümü içimdə boğmayacayam, deyəcəyəm.
Yəni bu hökumət məni və mənim
kimiləri itib-batmağa qoymadı, üzə
çıxardı, tanıtdı, eyni zamanda varlı-karlı
etdi. Sovetin paltarını hələ də
əyinlərindən çıxarmaq istəməyən bəzi-bəzi
ələbaxanları, ortada yeyib kənarda gəzənləri
sıralarımıza yaxın buraxmadı. Bir diqqət
yetirin, bizim gözəl dövlətimiz üzünü sənə
də, mənə də, ona da tutub səslənir:
- Buyurun gəlin, siz də nəhəng quruculuğun bir
səmtindən özünüzə yer edib
çalışın. Çox
çalışın, çox qazanın. Zəhmətiniz havada qalmayacaq. Çunki biz
sizin arxanızdayıq...
***
Heç bir neçə gün ötmədi
ki geniş oxucu coğrafiyasına malik ölkə qəzetində
Arif haqqında əhatəli və ibrətamiz məqalə
çıxdı. Yazı qəhrəmanı onu ilk olaraq qəzetin
internet saytından oxudu. Başlığı da beləydi:
"Varlı".
Arif özü də hiss etmədən duyğulandı və
gözləri yaşardı.
Ədalət.- 2018.- 28 iyun.- S.8.