"60 yaşımın dastanı"

Və yaxud ürəyim ocaqdır, sinəm buxarı...

Tez, ya gec - insan ömrünün sonu var. Lakin illərin qocaltdığı, fəqət axırına çıxa bilmədiyi bir şey də var. Ağıllı söz, hikmətli ifadə, yaşarı deyim, qanadlı el bayatıları. Sınaqlardan uğurla çıxan zərbməsəllər, nəğmələr, rəvayətlər və s. Bütün bunlar insan düşüncəsinin bəhrəsi, idrak məhsuludur.

Fəzail İsmayıl Böyükkişinin "60 yaşımın dastanı" kitabını oxuyarkən ilk ağlıma gələn düşüncələr də elə bunlar odlu. Çünki Fəzailin kitabı, doğrudan da çox zəngin faktlara söykənir. Onun hər bir cümləsində, şeirlərində, publisistik qeydlərində çox dəyəli istinad nöqtələri var. Bu istinad nöqtələri olmadan yazmaq heç mümkün deyil. Bəlkə də yazarsan, amma yazdıqlarını üzə çıxarmağa utanar, xəcalət çəkərsən. Arximed deyirdi ki, mənə bir istinad nöqtəsi verin, dünyanı yerindən oyandım. Şairlər, yazıçılar da poetik fikrin, bədii düşüncənin alimləridir. Onlar doğrudan da, istinad nöqtəsi tapanda, dünyanı fiziki cəhətdən olmasa da, mənəvi cəhətdən silkələyə bilirlər.

Qələm dostumuz, həmkarımız Fəzail Böyükkişinin yeni oxuyub bitirdiyim "60 yaşımın dastanı" əsəri həm də ensiklopedik dəyərə malikdir. Çünki bu əsərdə müəllif təkcə öz 60 illik ömrünü silkələməyib, həm də Azərbaycanın tarixində, incəsənətində, mədəniyyət dünyasında müstəsna rol oynamış tarixi şəxsiyyətlərin ömür kitabını vərəqləyib. Və onların ömür salnaməsindən müasir mətbuatımız, çağdaş söz dünyamız üçün ciddi əhəmiyyəti olan epizodlarla oxucunun maraq dünyasını kifayət qədər genişləndirməyə müvəffəq olub. Kitabda ümummilli liderimiz, müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu Heydər Əliyev, prezidentimiz İlham Əliyev, I vitse-prezidentimiz Mehriban xanım Əliyeva, görkəmli elm və dövlət xadimi Əziz Əliyev, xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlı, Mirzə İbrahimov, xalq şairləri Süleyman Rüstəm, Bəxtiyar Vahabzadə, Hüseyn Arif və digər onlarla görkəmli şəxsiyyətlərimiz Fəzailin tərəfindən xatırlanır, onlar haqqında indiyə qədər eşitmədiyimiz maraqlı əhvalatlar yada salınır. Fəzail Böyükkişi bu əsərində təkcə XX əsri əhatələmir, həm də tariximizin uzaq keçmişinə boylanır. Tarixi Azərbaycan hökmdarları və onların həyatından müharibə şəraitində yaşayan hər bir azərbaycanlı üçün qiymətli ola biləcək hikmət və ibrət dolu hadisələrin detallarını öz oxucusuna çatdırır.

İndiyədək "Yadda saxlar ellər məni", "Gedək ata ocağına", "Sökül, a dan yelim", "O gedən oldu", "Tanrı dərdi mərdə verir", "Bəs itən qeyrəti kim qaytaracaq?", "Atalı-analı dünyam", "Sözdən saray qurmuşam" və s. kitabları ilə fikir dünyamızı zənginləşdirən Fəzail Böyükkişi zahirən çox sakit və hər hansı bir daxili, mənəvi mübarizəyə cəhd etməyən biri kimi görünür. Bu, onun zahiri əlamətlərinin təcəssümü ola bilər. Amma bir şair, bir yazıçı, lap elə bir jurnalist kimi Fəzailin qəlbi, mənəvi aləmi cəmiyyətin tərəqqisi uğrunda cəngə, cihada çıxan bir döyüş səhnəsini xatırladır. Ən başlıcası isə, Fəzail həm yaradıcılığında, həm də həyatında ədalətsizliklə heç cür barışmır. Sabaha son ümidi üzülsə də, süfrəsindəki son tikəsinə gümanı qalsa da, həqiqət axtarışından qalmır. Və o həqiqət axtarışı ona bəzən taleyi, həyatı bahasına başa gəlsə də, əqidəsinə, dünyaya baxışına xilaf çıxmır.

"60 yaşımın dastanı" kitabı uğurlu bir əsər olmaqla yanaşı, həm də müəllifin tərcümeyi-halı kimi oxunur. Fəzail Böyükkişi, bir yaradıcı insan kimi dəfələrlə taleyin zərbələrinə tuş gəlib. Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetini bitirsə də, yaman əllər, yaman dillər ona sevdiyi ixtisası üzrə işləməsinə imkan verməyib. Bəlkə də elə bu səbəbdən bir vaxtlar sevib-seçdiyi ömür-gün yoldaşından da ayrı düşüb. İllərin sərt sınağı, həyatın bəd üzü şairi hər zaman ayrılıqlarla sınağa çəkib. Amma adını özünə imza seçdiyi əmisi Böyükkişi həyat yollarında ona daim yardımçı olub. Fəzail unutqan insan deyil. Bir çox şeirlərində, məqalələrində əmisinin adını hörmət və ehtiramla xatırlayır.

Fəzail Böyükkişinin 60 yaşının dastanı irihəcmli əsərdir. Kitabın yeganə qüsuru da elə onun irihəcmli olmasıdır. Nisbətən yaşlı oxucunu belə ağır kitablar yora bilər. Çünki kitabı vərəqləmək, o üz-bu üzə çevirmək də oxucudan açıq-aşkar güc, enerji istəyir. Kitabdakı şeir və poemalar nəzmin var olan bütün üsullarında qələmə alınıb. Onların içərisində adını müəyyənləşdirə bilmədiyim, ədəbiyyat üçün yeni olan bir üslub da diqqətimi çəkir. "Cavad heyətimdir", "Məracım" poemaları da üslubuna görə təzədir. Kitabda bundan başqa Vətən, Qarabağ münaqişəsinə, yurd həsrətinə aid şeirlər də çoxluq təşkil edir. Ən əsası isə şair hər misrasını ağrı-acıyla dilləndirir. Yəni ortada bir rəsm, bir tablo yaranır. Elə bunun adına insan mənzərələri deyək. Fəzail yaşadığı ömrün əzablarını çəkə-çəkə ömrünün bu çağına yetişib. Elə misraları var ki, bir dəfə oxumaqla yaddaşa hakim olur. Məsələn,

Oğrunu da qınamıram,

Doğrunu da qınamıram,

Sinəmdəki bu dəhşətli

Ağrını da qınamıram.

Heç kim inanmasa da,

İnanardı atam, anam.

Mən qəribə şairəm,

Mən qəribə insanam.

Və yaxud Nəsimi fəlsəfəsini yada salan misralarını misal gətirirəm:

İnsan oğlu,

İnsan qızı,

Heç kəsə,

Heç nəyə

Getməsin xəyalın.

Nə əmələ sahibsənsə,

Üzündən oxunur

Tərcümeyi-halın.

Fəzail Böyükkişi o şairlərdən, o yazarlardandır ki, onun tərcümeyi-halı təkcə əsərlərindən oxunmur, həm də elə simasından oxunur. Vay o gündən ki, insanın kimliyi üzündən oxunmaya...

"60 yaşımın dastanı"ndan yığcam bir şeiri də diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. O şeir ki, müəllifin həqiqətən şair ürəyinə, şair qəlbinə və nəhayət şair istedadına malik olduğunu bir daha təsdiqləyir.

Bu dünyanın hər üzünü,

Əyrisini, düzünü,

Acını, toxunu,

Azını, çoxunu,

Şəddadını, Fironunu,

Homerini, Bayronunu.

Xülasə, əlqərəz,

Kimi desəniz,

Nəyi istəsəniz,

Görmüşəm,

Xirtdəkdən yuxarı.

Ürəyim ocaqdır,

Sinəm buxarı.

...Fəzail İsmayıl Böyükkişi təmənnasız bir insandı. Qəlbi işıqlı, niyyətləri saf şairlərimizdən biridir. Cəmiyyətdən çoxlu gileyi, şikayəti də var. Olsun! Amma bir xoşbəxtlik də var ki, Fəzail Azərbaycan ədəbi fikir tarixində sözünün yiyəsidir. Dedikləri də özü kimi haqq və dürüstdür. Yüzlərlə qələm adamı yığışa, Fəzailin mənəvi, ədəbi portretini özü qədər kamil cıza bilməz: "Ürəyim ocaqdır, sinəm buxarı"...

Ədalət 2018.- 2 mart.- S.6.