Gürcü familiyası

Anar - 80

Hekayə

(əvvəli ötən saylarımızda)

- Bu dəhşətdən sonra yaxşıca nahar eləmək lazımdır, - deyə o, qayğısız və şən gülümsədi. - Yaman acmışam. Yaxşı kabab yemək istəyirəm. Deyirlər burda əntiqə bir kababxana açıblar.

- Hə. Biri var Binəqədidə. Amma ora uzaqdır. Biri də Bayıldadır. Gedək ora.

- Gedək.

Kababxana kişilərlə dolu idi. Əsmər qadın çinsinin yeganə nümayəndəsi idi. Onun qeyri-adi görkəmi, geyimi hamının diqqətini cəlb edirdi və bizi hər tərəfdər süzürdülər. hamı bir balaca, ya əməlli-başlı dəm idi və, biz bu baxışların tən ortasında dayanmışdıq. Hələ ki, ancaq baxırdılar, amma qorxurdum söz-zad da atsınlar, odur ki bura gəldiyimizə lap-peşman olmuşdum. Yaxşı ki, bufetçi məni tanıdı, məsələni dərhal başa düşdü və bizə yanaşıb pəncərə qabağındakı masanın arxasına apardı. Mən arxam dənizə tərəf oturdum. Əsmər isə arxası camaata, üzü dənizə oturmuşdu və mən sifariş verən müddətdə çiynim üstündən dənizə və üfüqdə görünən çatılmaz Nargin adasına baxırdı.

- Nə içəcəyik?

- Şampan, - dedi. - Bilirəm, bu lap görməmişlikdir, kababla, şamdan içməzlər, amma mən istəyirəm. Yadındamı o axşam, sizdə...

Bəli, yadımda idi. Yadımda idi ki, o axşam bizdə Əsmər həyatında ilk dəfə şamdan içmişdi. Amma onun uşaqlıq xatirələrinin sentimental qüssəsi məni yavaş-yavaş əsəbiləşdirirdi. Həyatın pozulmaz məntiqinə görə keçib gedənləri qaytarmaq cəhdi kimə gərəkdir. Əsmər niyə bütün olub keçənləri qaytarmaq, xatirələri oyatmaq istəyir. Bura niyə gəlib? Ötən günlərinə ziyarətəmi? Kimə lazımdır bu ziyarət? Hiss edirdim ki, ovqatım getdikcə təlx olur, qarşıdakı pəncərədən səkiyə mismar kimi vurulmuş dümdüz ağaclara baxırdım və qanım daha da qaralırdı.

Kabab gətirdilər, göy-göyərti, turşu...

- Yüz ildir kəvər yeməmişəm, - deyə Əsmər ləzzətlə kəvərə kirişmişdi. Xidmətçi şampanları açırdı.

- Sənə gülməli bir şey danışım. Bir dəfə balaca bir diplomatik məclis vardı. Camal da xidmətçini közləmədi, şampanı özü açmağa başladı. Tərs kimi şampanın tıxaçı sıçradı, gedib düşdü Latın Amerikası ölkələrindən birinin səfirinin boşqabına, Camalın rəngi-rufu qaçdı, mən də qorxumdan əsirdim. Amma allaha şükür, səfir baməzə adam imiş, zarafata saldı, keçib ketdi. - Əsmər bir qurtum şampan içdi. - Yaxşı, sağ ol, içək sənin sağlığına.

- Yox, bir dayan, tələsmə. Birinci tost sənin sağlığına. Mən çox şadam, çox, lap çox şadam ki, sən gəlmisən.

Birinci badəni içən kimi başa düşdüm ki, bu gün mənə şampandan bir şey olmayacaq, daha əsaslı bir şey lazımdır.

- Etiraz etmirsənsə mən özümçün araq sifariş eləyim.

- Elə də.

Araq stəkanını başıma çəkdim və hiss etdim ki, bütün təfərrüatlar, xırda detallar hamısı əriyib gedir və əsas şeylər qalır. Mənim xəyalımda da keçmiş oyanırdı, tikə-tikə, parça-parça oyanırdı. Amma qeyri-real uşaqlıq illərinin keçmişi yox. Keçmiş illərin ərzində hissi varlığını itirmişdi, sadəcə hadisələr, faktlar sadalığı kimi qalmışdı, ona görə də heç bir duyğu oyatmırdı. Mənim xəyalımda yaxın keçmiş - hələ solub sönməmiş, uzaqlaşıb itməmiş keçmiş - təhsil illərim, Moskva canlanırdı. O illər, o künlər ki, bütün həyatım hələ irəlidə idi. Qəribə, dumanlı arzularla, xəyallarla dolu ömrüm - hələ ancaq kələcək idi. Ömür tərəzimin keçmiş gözü yüngül idi, göyün üzünə qalxmışdı. Gələcək gözü ağır idi, dolu idi, yükündən aşağı düşmüşdü.

Qarşımdakı həyat böyüklüyü və təxminiliyinə görə sərhədsiz-kənarsız, formasız və sahilsiz bir şey kimi görünürdü. Elə bil uzaqdan yaxınlaşdığın naməlum bir şəhərin peyzacıydı. Hər şey də bir az duman içində idi. Elə bil ekranda fokusu düzəlməmiş filmə baxırsan. Bu dumanlı mənzərədən- dumanlı şəhərin siqnal işıqları kimi, televiziya qülləsinin qırmızı işıqları kimi ayrı-ayrı nöqtələr körünürdü - hadisələr, qələbələr, döyüşlər. Ancaq bu gələcəyə yaxınlaşdıqca, yaşın artdıqca, kənd kinomexanikinin göstərdiyi film-dəymiş kimi fokus düzəlir, duman çəkilir, dumanın arxasından real həyat çıxır - real həyatın konturları, formaları, sahilləri, sərhədləri və onda bir çox şeyləri başa düşməyə, düzgün görməyə başlayırsan. Başa düşürsən ki, dünyanın rəngi bozdur və ayrı-ayrı hadisələr, qəribə işlər varsa da, onlar vadilər kimi vaxtın sonsuz səhrasında itib gediblər. Həyat elə uzundur ki, parlaq ola bilməz. Və ancaq sonda - axıb getmiş keçmişə dönüb nəzər salarkən çıxıb getdiyin, əbədi tərk etdiyin şəhərə baxan kimi, ona baxarkən, yenə də başa düşürsən ki, bu arxada qalan şəhər, bu mənzərə, bu axşam qaranlığında görünməzləşən keçmişində hər halda nəsə var - hadisələr, sevinclər, qələbələr, məğlubiyyətlər. Və indi onları körürsən - tərk etdiyin şəhərin axşam qaranlığında televiziya qülləsinin işıqlarını görən kimi.

İçən kimi başlayıram çərənləməyə, dərin qırıldatmağa. Necə deyərlər, stəkanda tufan. Amma su stəkanında yox, araq stəkanında...

Çaxırla dəm olmaq - işdə pillə-pillə qalxmaq kimidir. Bəs araq? Bir stəkan bəsdir. Bir stəkandan sonra kim istəsən olursan. İçən kimi Moskvadayam. Təyyarəsiz, qatarsız, pulsuz, biletsiz. Daraqomilov küçəsində yasəmənlər açır, bütün dostlarım yanımdadır, dünyada nə qədər közəl şeylər var - axşam radio xoru, "küçələrə su səpmişəm" mahnısı, Moskva mayı, kişi dostluğu, arvad barmaqları - uzun sərin barmaqlar, dəniz, yazın erkən çağında torpaq, Zuğulbada aylı kecə, Ağsu dolamalarını keçəndən sonra yağış, Tallinin qışı, Kürcüstan, bir də Heminqueyin yazdığı iri, ləng atlar - Monsuri parkındakı atlar, Monsuri parkı Parisdədir... Parisdə də, mən heç vaxt olmamışam. Bir də İçəri şəhərin əbədi daşları - heç kəsin dağıdıb sovura bilməyəcəyi daşlar. Əsmərə danışdım ki, bir dəfə bir dostumla İçəri şəhərə gəlmişdik. Qədim hamamı sökürdülər. Kiminsə səhlankarlığı ucundan hamama tarixi abidə lövhəsini vurmayıblar, cavan, sarışın buldozerçi də entuziastlar mahnısını oxuya-oxuya müdhiş maşınını bu yazıq, biçarə, sanki qorxusundan büzüşüb qalmış tikintinin düz üstünə sürürdü. Biz haray-həşir qaldırdıq. "Mənə nə var, - dedi, - mənə deyiblər, mən də sökürəm. Yoldaşım qaçdı ora-bura zəng eləməyə, mən də oturdum buldozerin parçına. Buldozerçiyə dedim ki, hünərin var, məni burdan düşür.

- Bilirsən gəl nəyin sağlığına içək? Bax, sən Moskvadan uçub gəlmisən. Camalla dünyanın yarısını gəzmisiz. Amma ən yaxşı səyahət bilirsən hansıdır? Bilmirsən... Ən yaxşı səyahət araq şüşəsinin boğazından dibinə səyahət etməkdir. Gəl bax bu səyahətin sağlığına içək.

Bu mənim ənənəvi tostumdur. Kiminsə başını tovlamaq istəyəndə bu tostu deyirəm. Bəs Əsmərə niyə bunu dedim? Ancaq daha özümü saxlaya bilmirdim. Danışır, danışır, danışırdım. Deyirdim ki, heç vaxt bir adam başqasını başa düşə bilməyəcək. Deyirdim ki, allah yoxdur, amma mən bir dəfə onu eşitdim: Açarların zəngindən eşitdim. Bu açarlarla o bizi - insanları təklik kameralarında bağlayıb, indi də gəzir özüyçün, açarlarını cinkildədir. Amma bu təklik kameralarında insanlar hamısı eyni şeyləri görür - ulduzları, ayı, buludları, çarmıxa çəkilmiş səmanın bir tikəsini, bir udumunu, yağışı - bizim ümumi ərazimizi. Hər adamın həqiqəti onun içində bağlıdır. Seyf kimi, şkaf kimi. Bu seyfi, bu şkafı başqası aça bilmir, çünki birinin açarı başqasına düşmür. Hər adam öləndə torpağa onun açarlarını da basdırırlar. Biz öləndə də torpağa bizi - heç bir vaxt açılmamış şkafları basdıracaqlar.

Aman allah, mən nə qədər boş-boş danışırdım. Dəm olsam da, birdən hiss elədim ki, o, mənə qulaq asmır və harasa baxır.

- Hara baxırsan? - deyə mən kəskin soruşdum.

- Orda güzgü var. Güzgüyə baxıram görəm mən hansı cür şkafa oxşayıram.

Dənizə tərəf getdik. Gəmiyə iki bilet aldım.

Dənizdən əsən külək Əsmərin saçlarının mürəkkəb səliqəsini alt-üst edirdi, o iki əllə yaylığından yapışıb, saçlarını birtəhər qorumağa çalışırdı. Mən onun çiyinlərini qucaqladım. Gəmi şəhərdən get-gedə uzaqlaşır, dənizin çil-çıraqlarının əksinə boyanmış işıqlı tərəfindən ağır qaranlığına doğru gedirdi. Televiziya qülləsinin konturları itmişdi, onun qırmızı işıqları-gecənii düymələrinə oxşayırdı.

-Əsmər dəsmalıyla üzünü örtdü, ancaq alnı və gözləri açıq qalmışdı. Alnı və gözləri közəl idi. Mən onun. baş yaylığını götürüb alnını və gözlərini örtdüm. İndi burnu, dodaqları, çənəsi açıq qalırdı və onlar da közəl idi. Mən yaylıqla onun sifətinin müxtəlif tərəflərini örtürdüm və hər dəfə qalan hissələr gözəl, kamil idilər.

Gəmi uzun bir fit verdi və geri dönməyə başladı. Mən barmaqlarımı onun sərin əlində gəzdirdim.

- Əzizim, - dedim, - sənin beş barmağın varmış.

- Qəribədir, eləmi, qəribədir ki, altıbarmaq deyiləm. O bu sözləri yaylığın dalından dedi, mən yaylığı onun dodaqlarından qopardım və Əsməri öpməyə başladım. Mən hiss elədim ki, yaylığı boynuma keçirdi və bərk-bərk dartdı. Onun sifətinin bütün formalarını, bütün əzalarını duyur və Əsmərin pıçıltısını eşidirdim.

- Bax, görürsənmi, səni buxovladım, yaylığımla. Biz aerodroma gedirdik və mənim fikirlərim quma batmış maşının çarxları kimi bir yerdə hərlənirdi. hərlənib eyni br cümləyə qayıdırdı: "Sahil boyu səpələnmiş balıqçı komaları..." Bu qırıq cümlə hardan düşmüşdü beynimə. Onun mənası nə idi, o kimdən, nədən danışırdı və nəyə görə bu cümlə bütün qəlbimi titrədir, ağrıdır?

Əsmər mühacirlərdən danışırdı. Müxtəlif ölkələrdə rast gəldiyi mühacirlərdən. Bəzilərinin görürsən güzəranı da pis keçmir, amma hamısının gözlərində eyni bir ifadə var - qəriblik, yalqızlıq ifadəsi.

Mən düşündüm ki, bəlkə biz də, Əsmər də, mən də mühacirik. Böyüklər diyarına uşaqlıq ölkəsindən gəlmiş mühacirlər. Geri qayıtmaq imkanından əbədi məhrum olmuş mühacirlər. Vətənləriyçün qəribsəmiş mühacirlər.

- Deməli, bircə Həştərxanda düşəcəyik, səhər də Moskvadayam. Heyf ki, sənin ad gününə qala bilmədim, Bir gör sən allahg - sonra o əlavə etdi: - Hələ ki, Moskvadayıq, gəl. Camalla mən çox şad olarıq. "Yenə də Camalla mən!"

- Mən bilmirdim ki, Camal belə mənsəb qazanıb. Diplomatik məclislərdə şampan açmaq nadir şəxslərə nəsib olan səadətdir.

- Yaxşı, acıdil olma, o, ayrı işlərlə də məşğul olur.

- Bilirəm, bilirəm, onun əlindən hər iş gəlir. Səhv eləmirəmsə, cavanlıqda çəkməçi olub.

- Sən isə cavanlıqda da axmaq olmusan, elə indi də axmaqsan. Bəli, Camal çəkməçilik eləyib, böyük, ailə saxlayıb və özü də oxuyub. Belə şeyə rişxənd eləmək ayıbdır.

Mən doğrudan da xəcalət çəkdim. Təyyarəyə yarım saatdan sonra minəcəkdilər, biz aeroportun kafesində oturmuşduq, vaxt çox ağır keçirdi. Elə dəqiqələr olur ki, lim-həlim doludurlar, heç bilmirsən necə keçirlər. Boş dəqiqələr də olur, içilmiş şüşə kimi, bilmirsən onları neyləyəsən. Minik elan edəndə rahat nəfəs aldım

- Bağışla, bir az artıq-əskik danışdım, - dedim.

- Eybi yoxdur,- o hələ də incik idi.

- İndi dediklərim heç, bayaq kababxanada da çox səfeh sözlər danışırdım.

- Keçər, - dedi və bu ondan eşitdiyim son sözlər idi.

Trapın yuxarı pilləsindən çevrilib, əl elədi, sonra təyyarənin qaranlıq qapısında qeyb oldu. Bir neçə dəqiqədən sonra o, uca qara köydə iki qırmızı, bir yaşıl işıq nöqtəsi idi. İyirmi dəqiqə də keçdi, ayın otuzu oldu və mənim sinnim bir yaş artdı. Bu vaxt mən şəhərə yaxınlaşırdım və kecə vitrinlərinin işıqları soyuq, soyuq idi.

Amma nə isə xoş bir rahatlıq hissi, azadlıq, asudəlik hissi içimi doldurmuşdu. Mən işim-peşəm haqqında düşünürdüm. Düşünürdüm ki, sabah, yox, artıq bu kün səhər iş masamın ardına keçəcəm. Masamın üstündəki böyük ağ planşet haqqında düşünürdüm, fikirləşirdim ki, tuşun nə yaxşı iyi var, yaxşı qəddənmiş qələmlərin nə gözəl forması var. Bir də düşünürdüm ki, işdən, fəaliyyətdən gözəl dünyada nə var və bunların olmaması nə böyük faciədir. Böyük şəhər - mənim peşəm - üstümə axırdı.

Səhər məni yuxudan bacımın cingiltili səsi oyatdı.

- Təbrik edirəm, təbrik edirəm. Böyük oğlan olasan, balaca bacını incitməyəsən. - Əyilib məni öpdü, - sənə teleqram gəlib. Həştərxandan. Gürcüdəndir.

Mən teleqramı qapdım. İki söz. "Təbrik. öpürəm." Bir də imza:

"Kamikadze".

1967

Ədalət 2018.- 16 mart.- S.6.