Coşğun hisslərin poeziyası: Nurəngiz
Gün
İstedadlı şairə Nurəngiz Gün poeziyasına ötən əsrin son on illərindən bələdəm və bunun bir səbəbi yaşımla bağlıdır. Sakit, dəbdəbəsiz və coşğun şeirləri onun fərdi yaradıcılıq xüsusiyyətlərilə bağlı idi. Digər qadın şairlərimizdən şeirlərindəki təbii hissləri, fikir tutumu ilə seçilirdi. Görünür, Nurəngizin poeziyası haqqında həmin illərdə də yazmaq olardı. Amma tale cari illərimizə qismət etdi, bu, o mənada mənim üçün maraqlı oldu. Poetik kökündən düşmədi, nə yazdısa Məni oldu, lirikanın ən zərif yarpaqlarını soldurmadı, payızlaşmadı; heyif ömrü ömrün bu fəslinə qovuşdu. Allah qəbrinə nur çiləsin...
Mən şairənin poeziyasını gül ağacının ilk dəfə açdığı yarpağa bənzədərdim. Hələ gülünü gətirməmiş budağa bülbül yox, yırtıcı quş qonubdur. Və bununla da o gül ağacının taleyi gətirməmişdir. Bəli, Nurəngiz Gün şeirimizdə ən ilhamlı şair olmaqla, yaşamaqdadır.
Mən onu şeirlərində həzin bakirəlik və içində xəbərsiz ağlayan şairə kimi tanımışam. Vallah, belə hissli-emosiyalı şairə yoxdur, təbiəti poeziyasına hopmuşdur. Məndən yəqin ki, inciməzlər, çünki şeir aləminin bir yazılmamış qanunu da var: şairə, xüsusilə, şeirini özünə oxşatmalıdır, özünün daxili aləminə etibar etməlidir, sonra yazmalıdır. Bizim Nurəngiz Gündən fərqli olaraq şairlərimiz var - şeirlərini oxuyanda bilmirsən təfəkküründən gəlir, yoxsa emosional təxəyyülündən. Halbuki, hər iki qanad o şeiri uçurmalıdır. Bir də şeir "ah-uf" da deyil: "Gedərəm, yana-yana qalarsan", "Gələrəm, gözlərinə baxmaram", "Daha məni axtarma" və ilaxır - əslində soyuq yalvarışlardır! Qadın hissiyyatından gəlib, yoxsa kişi zabitəsindən?! Poeziya belə deyil. Xüsusilə, qadınların şeir dünyası tez inciyən, küsəyən, üz döndərən olmalıdır, etiraf edilmiş zəriflik olmalıdır, kübar qadın sevgisi, səadət və şöhrət nuruna boyanmalıdır. N.Gün poeziyasında mənəviyyat və əxlaqi təmizlik timsalını, duyğu azadlığını özündə təcəssüm etdirməlidir. Və bu mənəvi mərdliklə yol getməlidir:
Saçlarımda rüzgarım,
Ruhumda ana laylası,
Başımda məğlub eşqim
Yol gedirəm, sinəm qaralanədək.
Önümdə silsilə dağlar,
Sərt qayalar, soyuq dəniz
Qərib canla, bu tək cana, qürub çağı
Yol gedirəm, öləziyib saralanadək.
Arxamda sarp enişlər,
Çiynimdə Günəş tayası,
Ağuşumda Jaləm və titrəyişim,
Yol gedirəm, yol olanadək.
Nurəngiz Günün poeziyasında qadın-xanım cəsarətinin, kövrək ziddiyyətlərin anatomiyası, astadan pıçıldamaq səriştəliyinin vərdişi, işıq süzülən nöqtəni axtarıb tapmaq fəhmi olmalıdır.
Biganəliklə çox yaşamaq ehtirasının obrazı gizlənməməlidir. Bu baxımdan şairənin bir şeirini etiraf dəyərində qiymətləndirərdim; hansı ki, üzünü günəşə tutur. Dünyanı, Yer kürəsini qızdıran Günəş bir şairəni isidə bilmir, səbəb nə?
Günəş! Mənə soyuqdur...
Axı, mən qütbə gedən tək gəminəm.
Məzlum mənzərəsinə dözümsüz olaram.
Axı, üşüyürəm mən hərdən,
Azad qanad yoluna atəş açan
Zalım ovçu üzündən.
Şeirin zahiri çaları poetik funksiyasını ödəyir, daxili mətləbə varanda şairin psixoloji və həyat qütblərinə güclü istəyi oxucunun əhvalına sığal çəkir və yenə də Günəş obrazı, amma bu dəfə yanar "planet" yuxularda şairə ilə görüşür, sadəcəmi?
...Günəşim! Tez-tez röyalarımdasan!
Bir dəfə də xəyalımda
səninlə öpüşəndə
qucaqlaşıb demişdim:
Məhvəşim! Atəşim! Sahib dur!..
Məşum toxunur hər şey.
Çək məni, apar məni.
Apar, apar!...
Yerdə
mənə yaman soyuqdur, Günəş!
Şairlərin iddiası ilahi umacağıdır, - desəm
yanılmaram; onlar fərəhsiz zülmət
işığında məftun
təbəssüm axtarırlar,
qüssə içində
ruhi həyata qovuşmaq istərlər,
xüsusilə, qadın
şairlərimiz. Müəllifi isidə bilməyən
günəş obrazı
məntiqə uyuşmayan
bir predmetdir və formalığından,
maddiliyindən çıxır.
Bir də axı, şairəni Yerdə içində boşluq kabusu gəzdirən bir ovuc adamlar,
paxıllar və istedada qısqananlar rahat buraxmamışlar.
Bir şahid kimi Nurəngiz Günü bu baxımdan izləmişlər.
Özü isə ovqat ifadəsini, sözün dəyər dərəcəsini
yüksək tutmuş
və qayəsini kinayə, məcaz və rəmzi yozumlarla pıçıldamışdır. Totalitar ideoloji
düşgünü olmamışdır.
Mərdanəliklə həyatının mənəvi
və maddi iztirablarını yaşamışdır. Nurəngiz
Günün oxuculara çatdırdığım bu
şeir daima məni düşündürmüşdür:
öz poetik həzinliyi və fəlsəfi yükünə
görə:
Açılıb uzanan hər sap
düzümü
ömür deyilmiş,
ömrün hər dözümü ömür
deyilmiş!
Bağışla!
Aldandıq, aldatdıq, nələrdən
döndük.
nələrdə yanıban,
nələrdə söndük.
Bilməzdim bu qədər üzü dönükdük!
Bağışla!
Pisi əzizləyib, yaxşını
atdıq,
Olub ki, bəzən də xeyrə şər qatdıq,
Beləcə sivişib ömür
uçdu ki!
Ömür quşdu ki!
Sevdalı yolları unutmuşuq
ki!
Bağışla!
Bağışla!
Bu poetik fantom-etiraf-bax epiqraf budur! Həyatın iti baxışını,
ağılın ayıq
dəlillərini, hətta
dünyaya ironik baxışını sezmək,
poeziyaya gətirmək.
Nurəngiz Günün bəzi şeirlərinin adlarını
xatırlayıram. "Gümüş
köçü", "Bəyaz qiyafə",
"Boz dünya",
"Ağ qanadlar"...
Şeirlərin lirik-fəlsəfi mahiyyəti qədər orijinaldır, mövzu ilə məntiq yozumunda "barışmayan"
şair düşüncələrinin
qənaəti. O, təxəyyülünə
"daman" mövzularla o halda razılaşır - mütləqa qəlb kövrəkliyindən, həzin
duyğularından keçirməlidir;
şairənin fərqli
bir orijinallığını
da bu hisslər
diqtəsində axtarmalıyıq!
Mən deyərdim, bu məftunluq onun analıq qüdsiyyətindən
bir paydır.
İlahi!
Kömək ol! O təkdir! Anadır,
Tək qalıb torpağın üstündə, biçarədir...
Yaxud:
Gör ki, nə vaxtdır
Qolları, əlləri oğul arayır.
Bir gör nə vaxtdır
Bu ananın ağ
saçını
Qərib
küləklər darayır...
Kimsə
yoxdur, nə bir nəfəs,
nə bir səs!
Haraylar açılır o ananın
qulaqlarında
Damlalar quruyar yanaqlarında.
Təşvişli və həyəcanlı
misralarında belə,
şairə öz özəl poetik üslubundan ayrılmır,
sanki şeirləri ondan keçəcək ki... Küsüb hörümçək torunun qəfəsinə üz tutacaqlar. Bu, Nurəngiz Günün
qəlb paklığından,
bahar üçün
darıxan kəpənəyin
arzusundan çiçəklərə,
güllərə çevrilən
ömür intizarından
doğan taleyidir.
Yaşadığı şeiriyyət ömrünün
tükənməzliyindən gələn səsidir.
Şairənin səsində də
bir duyğulu hıçqırtı vardı,
səsi şeirlərindən
qopurdu, misralarına himayəlik edirdi, küləkdən, çovğundan
qoruyurdu. Hayıf ki,
poeziyaya hələ çox-çox gözəl
şeirlər bağışlayacaqdı;
buna haqqı çatırdı. Nə
edəsən ki...
Nurəngiz Gün poeziyasının dolu nəfəsi son şeirində belə, boşalmadı, çün
o, tənhalığı xoşlamırdı,
insan ünsiyyəti üçün darıxırdı. Bunu şairə-xanımın
iç-daxili dünyası
diqtə edirdi. Və bir şeirindən:
Bomboş
bir səssizlik
bomboş...
Boşluqda nə sevgi, nə nifrət,
nə səadət, nə hiss, nə səs!
Atlıydım. Bəs hanı?
Qamçım vardı, bəs hanı?
Atım
sizə qalsın -
qaytarın qamçımı!
Qamçılamaq istəyirəm
bu boşluğu!
Şairə heç zaman səssizliyi sevməzdi, poetik ovqatına arxayın idi, şeiri onun üçün darıxırdı; o isə yox. Çün istedad, ilahi pay onda anadangəlməydi! Adətən, qadın şairlər ayrılıqdan qorxurlar o mənada - qəlb kövrəkliyi, itkiləri övladlarının taleyi xofu rahat buraxmır. Nurəngiz xanımın payına "ayrılıq" çox düşmüşdür, xüsusilə, repressiyanın intiqamı! O, bir şeirində bu hissini poetikləşdirmişdir:
Ah, ayrılıq!
Biz ki, çoxdan tanışıq!
Elə əvvəlki tək hamımız
sopsoluq...
Xoş gəldin son ayrılıq,
qolboyun olaq -
artıq qorxum yox!
Şairədəki güclü yaşamaq
və yazmaq hissindən doğan paradoks! Daha nədən qorxmalı?
Qorxmalı-darıxmalı bir
nəsnə üçün:
öz qəhrəmanın
düşdüyü vəziyyət
üçün. Tarixən belə
bir psixoloji hal yaşanmışdır
müəlliflər tərəfindən.
Onere de Balzak ağır dəqiqələrində - ölüm
ayağında başına
yığışan yaxınlarından,
dostlarından çılğınlıqla
tələb edir ki, əzrayılı qovmaq üçün Doktor Byanşonu çağırın. Və Parisi
ələk-vələk edirlərsə,
belə bir doktoru tapmırlar. Yazıçınınsa solğun
baxışları qapıdadır
ki... Kim idi
Doktor Byanşon?
Balzakın əsərinin
qəhrəmanı - obrazı!
Müqayisədə heç bir
şişirtmə yoxdur
və istedadlı şairənin, yazıçının
qarşılaşdığı bir həqiqət.
Nurəngiz Gün görünür,
daxilindəki çılğınlıq,
poetik narahatlıq, haradasa onu gözləyən
ayrılığın illüzyalarında
"Tanrı bəşər
övladları" povestini
qələmə almışdır;
qəhrəmanı valideynlərini
itirmiş növrəstə
qızın taleyi təsvir olunmuşdur: bir ailədə qulluqçuluq edir, əzabla günlərini yaşayır... Yazıçı-şairənin qızı Jalə
xanımın şəhadətinə
görə, anası bu qızın - obrazının taleyindən
çox nigarançılıq
keçirirmiş, kədərlənirmiş.
Nurəngiz Gün çağdaş şeirimizin ləyaqətli
və istedadlı nümayəndəsidir. Şahidiyəm:
O, adi danışığında,
şeir oxuyanda da həzin, səmavi həsrətini büruzə verən xanım idi. Və son şeirinə və son ömrünəcən bu munis hissi saxladı.
Və
son sözümü yazıçı-şair
Vaqif Nəsibin Nurəngiz Günə həsr etdiyi şeirilə tamamlayıram.
Hər məzar doğmalara
Boylanır acı-acı.
Bəlkə ziyarətlərdi
Onların ehtiyacı.
O iki gözə dönüb
Heç zaman tək qoymayın.
Günəşli günlərdə heç
Üstə çiçək qoymayın.
Adını ondan alıb
O günəş balasıdı.
Odlu çiçəklərini
Göylərdən alasıdı.
Çiskinli günlərini
İlk bahara döndərin.
Sevimli gülləriylə
Günə salam göndərin.
Ədalət 2018.- 17 mart.- S.6.