Ədəbi Zəkanın bu günü və gələcəyi

 

 (Şair KƏRAMƏTLƏ gözlənilən söhbət)

 

- Hörmətli Kəramət müəllim, biz bütün ədəbi mühtü çox mənalı olaraq sizin istedadınız, ədəbi vicdanınızı qəbul edir. Amma bütövlükdə götürəndə "ədəbi vicdan" nəyi həll edir ki?

- Dünyada elə deyişməz dəyərlər var ki, onlar konyuktural deyil, gündəlik bazara hesablanmır, yəni yaradıcılıqda o missiyanı yerinə yetirir ki, gündəlik alver məhsulu deyil. Bütün dəyərlər əslində belədir.

- Mənə elə gəlir ki, siz ədəbiyyata başqa müstəvidən, başqa prizmadan yanaşırsınız. Belə olan halda məğlubiyyət qaçılmaz olur.

- İlk növbədə qarşıdurma inkarçılığın bütün formalarıyla, "intiligent intiqantlığıyla", qurdumuzu öldürməklə göz aldadırıq. Təəssüf ki, mətndə-məzmunda, poetikada bu inkarçılıq o səviyyədə deyil. Dekorativlik güclüdür. Bir tərcümənin xüsusi çəkisi artmaqdadır, maklaturanın çapında, təbliğində şəriksiz üstünlük nəzərə çarpır, qadağa mövzulara müraciət güclənib. Müasir nəzəri prinsiplərə hesablanan yazılar çoxalıb. Bu fonda seyrək olsa ədəbiyyat adına çıxılası nümunələrə rast gəlməyimiz sevindiricidir. Bütün bunlarla bərabər mağara ədəbiyyatı davam etməkdədir. Bu çox utandırıcı bir haldır. Həyatda ləyaqət, ədəbiyyatda ləyaqət olmadıqda, dünyada ləyaqət olmaz.

- Səbəbləri nədə görürsünüz? Yoxsa sizin dedikləriniz tezis, deklorasiya kimi yozulacaq.

- İzah eləmək mənim işim deyil. Şükür Allaha ki, xeyli qocalı-cavanlı araşdırıcımız var, amma işarələr vura bilərəm. Əvvəlcə qarşıdurma, inkarçılıq, bir az da məsələni tündləşdirsək "inqlabçılıq" əhvalı aparıcıydı. İndi bütün bunların səngidiyinin fərqindəyik. Yəni estetik görüşün sistemsizliyi sadəcə "o məhv olmalıdır"ı qabardırdı. Kamyunun bir ifadəsi yadıma düşür, təqribən belə qalıb yaddaşımda ki, yaradıcılıq olmayan yerdə inqilablar başlayar. Ədəbi prosesin sərhədləri genişlənib, ədəbiyyat ixrac eləyən, istehsal eləyən ölkələrin bazarına çevrilən ölkələr sırasındayıq. Ona görə o "bazar ədəbiyyatı" istiqamətinə yönəldənlərin tərəfindəyik. Bu prosses hər bir ölkədə özünə məxsus şəkildə gedir. Yeni Dünya Düzəni, Vahid İnsan Tipinin yaradılmasının gedişatı yeni ədəbiyyatın yaradılmasını diktə edir. Leninin dediyi o ədəbiyyatın "təkərcik, vintcik" funksiyası indi qloballaşmaya transfer olunur. İndidə o prosesi izləyiri ki, vahid İnsan tipi, qloballaşma öz işləkliyini itirib. Buda təbiətin harmoniyasına uyğundur. Belə olmalıdır.

- Demək istəyirsiniz ki, yeni ədəbiyyat dünyada gedən ictimai-siyasi prosseslərin diktəsidir. Səhv eləmədim ki?

- Əslində fiziki mənəvi anlamda Yeni, Köhnə ədəbiyyat yoxdur, yeni zəkalar yaşca gənc olsa da köhnə zəkalar var. Sadəcə bunlar arasında fəri görmək lazımdır.

- Maraqlı mülahizələrdi..... Deməli, ədəbiyyat idarə olunan hadisədi. Bir az Ədəbiyyatın möhtəşəmliyinə xələl gətirirsiniz.

- Mübahisəli olsa da sizin mülahizələriniz həmişə maraq doğurur. Bəlkə birmənalı qarşılanma özü elə bir "taftalogiya"dır.

- Gerçəkdən dünyadakı insan resusları, enerji layihələri bəlkə hər şeyi həll edir?

- "Amma" sı-zadı yoxdu. Gəl təəssübkeşlikdənsə reallıqlarla yaşayaq, özümüzü aldatmayaq. Ədəbiyyat tarixi hadisələri qeydə alan bir hadisədir, müşahidəçidir, iştirakçı deyil. Ədəbiyyatçı həm hadisəçidir, bu ya digər anlamda bədii səlnaməçidi, bədii dərk izah sahibidir. Həm enerji daşıyıcısı ədəbi enerji ötürücüsüdür.

- Gəl, bir az da özümüzdən danışaq, öz ədəbi problemimizi çözək.

- Əslində elə özümüzdən danışırıq da... qloballaşan dünyada ayrıca götürülən, mənəvi sərhədləri çəkilən yox, açıq insan tipindən söhbət gedir. Burada ancaq ancaq zaman məkanca bütöv eyni zamanda xaosda yaşayan, fraqmentlərdəki obraz qavranılır, kolorit, sərhəd-filan götürülür. Cəmiyyətin Yeni Dünyaya hazırlanması gedişatında iştirak edən Ədəbiyyat heç sənət növləri içərisində qabaqcıl deyil. Kino ilə müqayisədə ədəbiyyatın həcmi çox aşağıdır. "Ədəbi ictimaiyyət" deyilən bütöv cəmiyyətin bir kəsimidir. Yəni cəmiyyəti sözlər idarə edir. Çox az sayda Şəxsiyyətlər tapılar ki, öz seçimi ilə yaşasın. Ədəbi kütlə oradan da dalğavari genişlənən çoxluqlar baş verənləri həmin o təbliğat-təşviqatla qiymətləndirir. Bu, artıq öz qiyməti deyil.

- Ədəbiyyat idarəetmə pultuna tabedirsə, ədəbi kütlə təbliğat-təşviqat maşınına "qulaq asırsa", öz seçimi yoxsa, onda öz yerinizi harada görürsünüz? Yaxud özünüzü necə dəyərləndirirsiniz?

- İndi ədəbi şoular, şoumenlik, internet yazıçılıq sairlərin meydanı genişdir. Bu da ötüb keçir yaxud keçməkdədi. Bəziləri kimi özümü ədəbiyyatın "jek" rəisi yerində görmürəm, Kəramət yaxud başqasına arayış vermirəm ki, bu ədəbiyyatxananın hansı binasının hansı mənzilinin sakinidir. Sualına cavab vermək üçün yaddaşımda sənəti qarşısında iki əlimi qaldırdığım ssenarist, rejissor, aktyor Kitavanın sözləri səslənir: "Mən bilmirəm Holluvudda vur-çatlasınla, hay-küylə çəkirlər, ancaq mən çəkdiyimi yaxşı bilirəm".

- Mənə elə gəlir ki, söhbətimiz yarımçıq qaldı. Bəzi məsələlərdən yan keçdik, bəzi məsələlərə atüstü toxunduq, bəzi məsələlər heç yada düşmədi.

- Ədəbiyyat söhbəti bitən söhbət deyil, sağlıq olsun.

- Sizə qəzetimiz adından maraqlı söhbətə görə, "çox sağ ol" deyirik.

 

GÜL, gül...

 

Sözüm harda qaldı... yadıma sal bir

Bələkmi, kəfənmi geyənə kimi

Yüz tale yaşayıb dönüb gəlmişəm

"Mən səni sevirəm" deyənə kimi.

Atılıb getməkdən kimsə ölmədi

Gedəcək yerim yox getmək yerinə

İlahi söz gəzdim, tapa bilmədim

"Mən səni sevirəm" demək yerinə.

Dünya kompyuterin camı boydadı

İnternet yaddaşa köçür yuxunu.

Ağlamaq-sızlamaq bizdə qaydadı

Gülüşə döndərrəm sənin ah-ını.

Bu həllsiz misalda özünü yorma

Atılmaq, həsrət səadətdi, bil.

Bir yerdə güləkmi başdaşınıza

Bir qəbrə qoyulub öləkmi, gül... gül...

 

HÖRMƏTLİ HƏYAT XANIM,

 

yaşımın bu yaşında

Özünü yorma, sən Sənin canın.

Ağlatmaq-sındırmaq qədim peşəndi

bu da sənin işindi.

MƏN, MƏN, MƏN...

AĞLAMAĞA-SIZLAMAĞA

DOĞULMADIM

öləndə misgin-misgin ölmərəm.

(Burda bir yalanım var-Ağladım

çiynimdəki mələklərin yanlışıyla

keçəl başımla, ağaran saçımla

rişxəndlə gülən üzümlə ağladım

Bu başqa ağlamaqdı)

Mənim yazığım gəlib həyata

ömrümdən çalanlara.

HÖRMƏTLİ, HƏYAT XANIM

İtimlə-pişiyimlə, həyətimdəki

ərik ağacını qucaqlayıb ağladım

İnsana güldüm, ancaq

İnsan ağlayacaq qədər gülməlidi.

hələ çəkdiklərimin dörddə biri deyil BU

40 il əvvəl yazmışdım

-Rüzgarlar əymək dilər

əyilməz başdaşım da

 

Yanar işıldaböcəklər,

sönər işıldaböcəklər

Sevdalı sevdasızım,

"Sevda" dərsi keçilməz

Allahı sonradan qazanmaq olmur

O səndə var, ya da yox

Yanar işıldaböcəklər,

Sönər işıldaböcəklər.

Nəğmələrin qolları

qandal götürməz,

Türmə böyüklərin uşaq bağçası

Uşaqların türməsidi bağçalar

Sonradan azadlıq qazanmaq olmur

Adam azad doğulur

ya da ki, kölə.

Yanar-sönər işıldaböcəklər.

Külqabıya gül qoyursan hələ

Güldanlara kül tökürsən hələ

Həyatda HAQQ aramaq

özü haqsız işdi

Haqqı da sonradan qazanmaq olmur

Allahı da elə

Sevdanı da elə

Yanar işıldaböcəklər,

Sönər işıldaböcəklər,

 

Ədalətqızı, Zemfira.

Ədalət  2018.- 12 may.- S.13.