AZƏRBAYCAN XALQ
CÜMHURİYYƏTİNİN XARİCİ
SİYASƏTİ
Layihənin istiqaməti: Azərbaycanın
dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin,
elm və mədəniyyətinin təbliği
AzƏrbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında kütlƏvi informasiya vasitƏlƏrinin
inkişafına dövlƏt dƏstƏyi fondunun maliyyƏ
yardımı ilƏ
(əvvəli ötən
saylarımızda)
Azərbaycanla
Fransanın teleqraf və telefon kompaniyası arasındakı
qarşılıqlı razılaşmaya görə isə
Parisdən Bakıya xeyli avadanlıq göndərilmişdi. Azərbaycan
hökuməti xarici dövlətlərlə iqtisadi və
ticarət əlaqələrini genişləndirməklə
yanaşı, Azərbaycanın müstəqilliyinin
tanınması üçün növbəti diplomatik səylərini
davam etdirirdi.
Milli
müstəqilliyinin tanınması xahişi ilə
çıxış edən respublikalarla birgə, Azərbaycan
hökuməti də oktyabrın 5-də Paris sülh
konfransının sədri Jorj Klemansoya nota ilə müraciət
etdi. Notada müstəqilliyini yenicə əldə etmiş
respublikaların böyük dəstəyə ehtiyacı
olduğu vurğulanır və onların milli istiqlaliyyətini
tanımağın vacibliyi göstərilirdi. Sənəddə
qeyd edilirdi ki, "bizim dövlətlərimizin məsələlərinin
beynəlxalq həlli bundan sonra yubadılmamalıdır və
rus məsələsindən asılı olmayaraq həll edilməlidir.
Bunu sülhün, humanizmin və tərəqqinin mənafeyi tələb
edir". Bu notada göstərilmiş məsələlər
və Azərbaycan, Gürcüstan nümayəndələrinin
müraciəti nəzərə alınaraq, oktyabrın 29-da
Fransa müstəmləkə liqasının xarici siyasət
bölməsində Zaqafqaziya məsələsi müzakirə
olundu.
1919-cu
ilin dekabr ayında Fransadakı Azərbaycan nümayəndəliyi
Azərbaycan Respublikasının Millətlər Cəmiyyətinə
qəbul edilməsi barədə memorandum hazırlayıb bu
qurumun katibliyinə təqdim etdi. Qeyd edək ki, analoji
müraciəti Gürcüstan tərəfi də Millətlər
Cəmiyyətinə göndərdi. Bu qurum tərəfindən
hər iki respublikanın müraciətlərinə
baxıldı və Çili nümayəndəsi Antonio
Qunetsin sədrliyi ilə xüsusi komissiya yaradıldı.
Araşdırmalardan sonra komissiya belə bir qərara gəldi
ki, Zaqafqaziya Respublikaları de-yure tanınmadığı və
öz aralarındakı ərazi məsələləri tam həllini
tapmadığı üçün onların Millətlər
Cəmiyyətinə qəbul edilməsi müvəqqəti
olaraq dayandırılsın.
Paris
Sülh Konfransında ilk vaxtlar ABŞ və digər dövlətlər
Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınmasına
müsbət yanaşmırdılar. Onlar vahid və
bölünməz Rusiyanın tərəfdarı idilər.
Amma Antanta ölkələri Sovet Rusiyasının Zaqafqaziyada
yarada biləcəyi təhlükənin coğrafi
miqyasının genişlənəcəyini nəzərə
alaraq, fəal xarici siyasət kursu müəyyən etmək qərarına
gəldi. Bu məqsədlə, yanvarın 10-da Böyük
Britaniyanın təşəbbüsü ilə Paris sülh
konfransı Ali Şurasının sessiyasında Zaqafqaziya
respublikaları ətrafında yaranmış vəziyyət
geniş müzakirə olundu. Ali Şura hərbi ekspertlərin
Zaqafqaziya respublikalarına hərbi yardım göstərilməsi
barədə təkliflər verməsini vacib hesab etdi.
Topçubaşovun başçılığı ilə Azərbaycan
diplomatik nümayəndə heyəti konfransda ardıcıl və
məqsədyönlü iş aparırdılar. Digər tərəfdən
cənubi Qafqaz üçün Rusiya təhlükəsi
günü-gündən artırdı. Bunu nəzərə
alan İngiltərə konfransda Rusiya imperiyası ərazisində
yaranmış yeni dövlətlərin tanınması təklifi
ilə çıxış etdi. Ali Şuranın iclasında
İngiltərənin xarici işlər naziri lord Kerzon
çıxış edərək, Lloyd Corcun Azərbaycan və
Gürcüstanın müstəqilliyini tanımaq məsələsini
müzakirə etməyin tərəfdarı olduğunu
bildirdi. İclasda çıxış edən Avropa dövlətlərinin
xarici işlər nazirləri həqiqətən də Azərbaycan
və Gürcüstan ətrafında təhlükəli vəziyyət
yarandığını vurğuladılar. Lord Kerzon Azərbaycan
və Gürcüstan hökumətlərinin Antanta dövlətlərinə
yardım üçün müraciətlərini nəzərə
alaraq, Azərbaycan və Gürcüstanı de-fakto
tanımağın vacib olduğunu bildirdi. Yanvarın 11-də
Ali Şuranın qəbul etdiyi qərarda bəyan edildi ki,
"müttəfiq və birlik ölkələri Azərbaycan
və Gürcüstan hökumətlərini birlikdə de-fakto
səviyyəsində tanıyırlar". Fevralın 7-də
Yaponiya hökuməti də Ali Şuranın bu qərarını
müdafiə etdiyi halda, ABŞ bu məsələni rəsmi
surətdə dəstəkləmədiyini bildirdi. Həmin
vaxt ABŞ hökumətinin mövqeyi bundan ibarət idi ki,
Birləşmiş Ştatlar Böyük Britaniyanın və
Fransanın Azərbaycana və Gürcüstana yardım
göstərməsinə etiraz etmir, lakin onların müstəqilliyinin
tanınmasını Rusiyanın parçalanması kimi dəyərləndirir.
Beləliklə, 1920-ci ilin yanvarın 11-də Azərbaycan və
Gürcüstanın müstəqilliyi de-fakto tanındı.
Yalnız ABŞ rəsmi surətdə bundan imtina etdi.
Böyük dövlətlər tərəfindən Azərbaycanın
bir dövlət kimi tanınması böyük diplomatik
uğur idi. Bu münasibətlə Bakıda bayram şənlikləri
və hərbi parad keçirildi.
Beləliklə
qısa müddətdə AXC-nin xarici siyasəti uğurlu
oldu, 1920-ci ilin əvvəllərində Bakıda
dünyanın 20-dən çox dövlətinin nümayəndəlikləri
fəaliyyət göstərirdi.
Sonda
AXC-nin xarici siyasət dövrü və həmin dövrün
xarakterik xüsusiyyətləri ilə müasir müstəqil
Azərbaycanın xarici siyasət istiqamətindəki oxşar
cəhətləri göstərmək istərdim:
- Hər
iki dövrün xarici siyasəti dünyadakı gərgin
siyasi proseslər zəminində formalaşıb inkişaf
etmişdir;
- Azərbaycanın
müstəqilliyini ilk olaraq tanıyan dövlət hər iki
dövrdə Türkiyə dövləti olmuşdur ki, bu da
Türkiyə ilə qarşılıqlı münasibətlərin
əhəmiyyətini bir daha göstərir;
- Qərbyönümlü
siyasət xətti hər iki dövrdə xarici siyasətdə
önəmli yer tutmuş və Avropa dövlətləri ilə
əlaqələrin qurulmasında həm AXC hökuməti, həm
müstəqil Azərbaycan dövləti davamlı addımlar
atmışdır.
-
Xarici siyasətdə neft kəmərləri və neft kəmərlərinin
təhlükəsizliyi haqqında sazişlər iqtisadi əlaqələrin
müxtəlif dövrlərdə əhəmiyyətliliyini
sübut edir;
-
Xarici siyasətin qurulması dövrlərində erməni və
rusların fitvası ilə Bakı və digər şəhərlərdə
vətəndaş müharibəsi törətməkdə
maraqlı olan qüvvələr fəallıq göstərirdilər;
- Hər
iki dövrdə xarici iqtisadi əlaqələrə xüsusi
diqqət ayrılır;
-
ABŞ-la diplomatik əlaqələr qurulması, bu əlaqələrin
korlanmasında erməni "barmağının"
olması faktı mövcuddur.
-
Milli təhlükəsizliyin qorunması və Ermənistanın
təcavüzkar işğalçılıq siyasətinə
qarşı mübarizə hər iki dövrdə yer
almışdır;
Bu
gün Azərbaycan Respublikası AXC-nin sədaqətli,
demokratik dövlət quruculuğu proseslərini sürətlə
həyata keçirir və inkişaf etdirir. AXC-nin tariximizdəki
yüksək yeri və onun qurucularının əvəzsiz
xidmətləri hər bir azərbaycanlının qəlbində
yaşayır və yaşayacaq. 70 illik əsarətdən
sonra 1991-ci ildə yenidən müstəqilliyini bərpa edən
Azərbaycan Respublikası bu gün daha güclüdür və
beynəlxalq müstəvidə öz sözünü deyə
bilir. İkinci dəfəki müstəqillik illərində
Ulu Öndər Heydər Əliyevin apardığı qətiyyətli
daxili və xarici siyasət onun layiqli davamçısı
möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən
uğurla işıqlı gələcəyimizə doğur
irəliləyir. Yaşasın müstəqil Azərbaycanımız!!!
Könül
Kərimova
Azərbaycan Pedaqoji Universitetinin
Şəki Filialının baş müəllimi
Ədalət 2018.- 19 may.- S.4.