Milli dövlətçiliyin əsas sütunlarından olan ədliyyə sistemi modern inkişaf mərhələsindədir

 

Azərbaycan Ədliyyəsi - 100

 

Azərbacanda ədliyyə sisteminin xalqımızın müstəqillik uğrunda mübarizəsini, onun şanlı keçmişini əks etdirən zəngin tarixi vardır. Müstəqil dövlətimizin ədliyyə tarixinin ən şərəfli anları 1918-ci ildə Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaranması ilə başlanır. Yəni, yüz il öncə, may aynın 28-də müsəlman şərqində ilk demokratik respublika kimi öz varlığını dünyaya bəyan edərkən onun Ədliyyə Nazirliyi formalaşıb. Təcrübəli dövlət xadimi Xəlil bəy Xasməmmədov isə ilk ədliyyə naziri təyin olunub həmin ilin noyabr ayının 22-də nazirliyin Əsasnaməsi təsdiq edilərək, onun funksiya səlahiyyətləri müəyyən edilib.

Əlbəttə ki, Ədliyyə Nazirliyinin cümhuriyyətin yaradıldığı gün təsis edilməsi milli dövlət quruculuğunda ədliyyə sisteminə xüsusi əhəmiyyət verilməsinə dəlalət edir.

Lakin ADR-in taleyində olduğu kimi bu nazirliyin fəaliyyət istiqamətində mühüm hadisələrlə yanaşı, keşməkeşli səhifələr olub. Nazirliyin çətin mürəkkəb dövrü sayılan sovet hakimiyyəti illərindəki fəaliyyəti, o cümlədən ədliyyə orqanlarından repressiya aləti kimi istifadə olunması, uzun müddət onun təşkilinə ehtiyac belə bilinməməsi ədliyyə tarixinin reallıqlarıdır.

Belə ki, 1920-ci ildə ölkə işğal edildikdən sonra milli dövlətçiliyin əsas sütunlarından olan Ədliyyə Nazirliyi ləğv olunub. Əvəzində Xalq Ədliyyə Komissarlığı yaradılaraq, onun səlahiyyətlərinə qanunvericilik layihələrinin hazırlanması, məhkəmə işçilərinin seçilməsi, təlimatlandırılması onlara inzibati rəhbərlik edilməsi, qanunçuluğa ali nəzarət istintaqın aparılması daxil edilib. Lakin 1930-cu ildə Xalq Ədliyyə Komissarlığı ləğv edilərək onun funksiyaları prokurorluq, Ali Məhkəmə, Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinə digər orqanlara verilib.

1933-cü ildə Xalq Ədliyyə Komissarlığı yenidən təşkil edilsə 1959-cu ildə bir daha ləğv edilib, məhkəmə orqanlarının fəaliyyətinə rəhbərlik nəzarət, məhkəmə statistikasının aparılması Ali Məhkəməyə həvalə olunub, digər səlahiyyətləri Nazirlər Soveti yanında hüquq komissiyası ayrı-ayrı dövlət orqanları arasında bölüşdürülüb. Bir sözlə, ədliyyə sisteminin stabil funksiya struktura malik olmaması onun inkişafına ciddi əngəllər törədib.

Ədliyyə Nazirliyinin yenidən əsaslı surətdə yaradılması ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrə təsadüf edir. Belə ki, 27 oktyabr 1970-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qərarı ilə Ədliyyə Nazirliyi təsis edilib, bununla da Azərbaycan ədliyyə tarixində yeni mərhələ başlanıb.Həmin dövrdən Ədliyyə Nazirliyi sabit fəaliyyət göstərərək Ali Məhkəmədən başqa bütün məhkəmə orqanlarına təşkilati rəhbərliyi məhkəmə idarəçiliyini həyata keçirib, əhaliyə hüquqi yardımı, notariat fəaliyyəti məhkəmə ekspertizasının aparılmasını, hüquqi biliklərin təbliğini təmin edib.1972-ci ildə Ədliyyə Nazirliyinin Əsasnaməsi təsdiq edilib, ədliyyə sisteminin yeniləşən fəaliyyətini tənzimləyən mühüm normativ sənədlər qəbul olunub, ən əsası isə ədliyyə işinin gələcək inkişafı üçün hərtərəfli zəmin yaranıb.

Ölkəmizin şərəfli ədliyyə tarixi ildə dövlət müstəqilliyimiz bərpa edildikdən sonra da davam edib ötən dövrdə ədliyyə sistemi uğurlu inkişaf yolu keçib.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi xilaskarlıq missiyası nəticəsində milli dövlətçiliyimizin itirilməsi təhlükəsi aradan qaldırıldı.Bir sözlə, ictimai həyatın bütün sahələrində köklü islahatlar həyata keçirildi. İslahatların ən geniş vüsət aldığı sahələrdən biri hüquq sistemi oldu.

Ölkədə Hüquqi İslahat Komissiyası yaradıldı qısa müddət ərzində keçmiş sovetlər birliyindən miras qalmış hüquq sistemi demokratik prinsiplər əsasında tamamilə yenidən quruldu, hüquq sisteminin fəaliyyətini tənzimləyən bütün əsas qanunlar məcəllələr beynəlxalq hüquq normalarının tələbləri nəzərə alınmaqla yenidən qəbul edildi.Həyata keçirilən islahatlar çərçivəsində ədliyyə işinin müasir tələblər səviyyəsinə qaldırılması üçün əsaslı tədbirlər görüldü, Ədliyyə Nazirliyinin üzərinə yeni mühüm vəzifələr qoyuldu. Ölkəmizdə insan haqlarının əsil müdafiəsinə xidmət edən müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin formalaşmasına xüsusi diqqət yetirilərək, 2000-ci ildə ilk dəfə hakimlərin test üsulu ilə seçimi keçirildi, həmin ilin sentyabr ayından isə yeni 3 pilləli məhkəmə sistemi fəaliyyətə başladı.

Beynəlxalq norma prinsiplərə uyğun inkişaf yoluna qədəm qoydu, onun çoxşaxəli fəaliyyətinin tənzimlənməsi üçün 10-larla normativ sənədlər qəbul edildi.Ədliyyə işçilərində mənəvi stimul yaradılması tarixi irsin qorunması məqsədilə ümummilli lider Heydər Əliyevin 11 noyabr 2000-ci il tarixli Sərəncamı ilə 1918-ci ildə Azərbaycan Demokratik Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin Əsasnaməsinin təsdiq edildiyi gün - 22 noyabr ədliyyə işçilərinin peşə bayramı günü kimi müəyyən olundu.

Ulu öndərin hüquq siyasətini uğurla davam etdirən Azərbaycan Prezidenti cənab ilham Əliyevin insan haqlarının etibarlı qorunması, hüquqi xidmətin yaxşılaşdırılması, ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin artırılması barədə tapşırıqlarının icrası üzrə görülmüş tədbirlər nəticəsində Azərbaycan ədliyyə sistemi öz inkişafının yeni, müasir mərhələsinə qədəm qoyub.Ədliyyə fəaliyyətinin normativ hüquqi əsasları təkmilləşdirilib, 2006-cı ildə ölkə Prezidenti tərəfindən nazirliyin yeni Əsasnaməsi təsdiq olunaraq cəmiyyətdə mühüm rolu təsbit edilib, ona hüquq mühafizə orqanı statusu verilib. Bu sahədə görülən tədbirlər sırasında ölkə Prezidentinin fərmanı ilə ədliyyə sahəsində çalışan çoxminli kollektivin digər hüquqşünas kadrların tədrisinə xidmət edəcək yüksək statuslu tədris ocağının - Ədliyyə Akademiyasının təsis olunması xüsusi qeyd olunmalıdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 13 iyul tarixli 685 nömrəli Fərmanına əsasən yaradılan "ASAN xidmət" mərkəzlərindəisə Ədliyyə Nazirliyinin qeydiyyat notariat şöbələridə fəaliyyət göstərir. Bu gün mütərəqqi hüquqi islahatlar aparılmaqla notariat sistemi yeni mərhələyə qədəm qoyub, onun fəaliyyətini tənzimləyən "Notariat haqqında" Qanun qəbul olunub.

Dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin ədliyyə fəaliyyətinin müasirləşdirilməsi, qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi, insanlara layiqli xidmət göstərilməsi ilə bağlı tapşırıqlarına uyğun olaraq aparılan islahatlar çərçivəsində notariat təsisatının təkmilləşdirilməsi, vətəndaşların ədliyyə orqanlarına müraciət imkanlarının asanlaşdırılması, onlara göstərilən hüquqi xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi üzrə ardıcıl işlər həyata keçirilir.

Görülən tədbirlər nəticəsində ölkəmizdə beynəlxalq təcrübəyə uyğun xüsusi notariat institutu yaradılaraq geniş tətbiq olunur onlar bu gün respublika üzrə bütün notariat korpusunun 83 faizini təşkil etməklə notariat hərəkətlərinin rəsmiləşdirilməsinə öz töhfələrini verirlər.

Eyni zamanda, "e-hökumət" prinsiplərinə uyğun olaraq əhaliyə geniş elektron xidmətlər göstərilir, nazirliyin "e-xidmətlər" bölməsi vasitəsilə vətəndaşlara notariat hərəkətlərinin aparılması qaydalarına, tələb olunan sənədlərə rüsumların məbləğlərinə dair məlumatlarla tanış olmaq, müvafiq çıxarışlar əldə etmək, banka getmədən bütün ödənişləri kart vasitəsilə nağdsız həyata keçirmək imkanı yaradılıb. Belə xidmətlərdən yararlanmaq üçün notariat kontorlarında universal elektron xidmət köşkləri tətbiq olunur. Təkcə bu ilin altı ayında nazirliyin elektron xidmətlərindən, o cümlədən notariat fəaliyyəti ilə bağlı 2 milyondan çox insan faydalanıb.

Müasir texnologiyalardan istifadə etməklə, həmçinin "Elektron notariat" informasiya sistemi qurularaq, onun əsasnaməsi qəbul edilib. Beynəlxalq təcrübədə yalnız bir neçə inkişaf etmiş dövlətlərdə rast gəlinən belə sistem vasitəsilə notariat kontorları vahid şəbəkədə birləşdirilməklə notariat hərəkətlərinin rəsmiləşdirilməsi xeyli sadələşdirilib.

Təsadüfi deyil ki, ictimai xidmətlərin müasir modeli olan "ASAN xidmət" mərkəzlərində 200 şəxsin çalışdığı notariat orqanları tərəfindən 2018-ci ilədək üç milyon yarım əməliyyat aparılmaqla vətəndaş məmnunluğuna nail olunub, bu günədək mərkəzlərdə verilən sənədlərin 41 faizi məhz notariat orqanlarının payına düşür bu göstərici ilbəil artır.

Notarius korpusunun komplektləşdirilməsi, bu zaman regionların sosial-iqtisadi tərəqqisinə uyğun olaraq hüquq təsisatlarının inkişafı, yerli hüquqşünasların işlə təminatı Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən daim diqqətdə saxlanılır, bu məqsədlə mütəmadi müsabiqələr keçirilir.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, dövlətin davamlı inkişafı üçün möhkəm hüquqi bazanın yaradılması, ədliyyə və məhkəmə-hüquq sisteminin formalaşdırılması vacib şərtdir. Azərbaycan ədliyyəsinin inkişafında əsas amil insan faktorudur, kadrların düzgün seçilib yerləşdirilməsidir. Bu gün ədliyyə orqanlarına işə qəbul test üsulu ilə, şəffaf prosedurlar əsasında aparılaraq sağlam düşüncəli gənc hüquqşünas işə qəbul edilir. Dövlət başçısının tapşırıqlarına uyğun olaraq penitensiar sistemin müasirləşdirilməsi, məhkumların hüquqlarının qorunması, infrastrukturunsaxlanma şəraitinin, tibbi təminatın yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər davam etdirilir.

Ədliyyə və məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi üzrə əldə olunan bütün nailiyyətlər Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə ölkəmizdə həyata keçirilən genişmiqyaslı islahatların real təzahürüdür. Cənab İlham Əliyevin uzaqgörən və müdrik siyasəti nəticəsində qazanılmış hərtərəfli nailiyyətlər respublikamızın beynəlxalq arenada imicinin daha da möhkəmlənməsi ilə müşayiət olunur.

 

Telman Mustafazadə,

Sumqayıt şəhər 3 saylı xüsusi natariot kontorunun notariusu

 

Ədalət.-2018.-28 sentyabr.-S.7.