MƏMMƏD ARAZLA BAĞLI KÖVRƏK XATİRƏLƏR

Çoxlarına məlumdur ki, ustad şairimiz, Azərbaycan poeziyasının günəşi Məmməd Arazın sağlığında bizim bağ şairlər, alimlər, ziyalılar məskəni olub. Mənim xudmani "Ordubad bağı”ma zaman-zaman akademik Budaq Budaqov, akademik Vasim Məmmədəliyev, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk, Söhrab Tahir, Musa Yaqub, Əjdər Xanbabayev, Məmməd İsmayıl, Zəlimxan Yaqub, Sabir Rüstəmxanlı, Məmməd Aslan, Əşrəf Veysəlli, Çingiz Əlioğlu, İslam Səfərli, Zahid Alqayıtoğlu və bir sıra mötəbər alimlər, respublikamızın tanınmış şəxsləri və rəhbər işçiləri təşrif gətirmiş və məşhur "Məmməd Araz talvarı”nın altında çörək kəsib, çay içiblər. Bağ Ordubadın nadir meyvələrindən sayılan - şərəli, tərəli, şəkəri armud, hülü, bir neçə növdə ərik, cənnət alması ağacları ilə zəngin idi. Hələ kəklikotusunu, baldırğanını və s. demirəm. İndi onlardan az miqdarda ağaclar qalıb. Abşeron şoranlığı bu meyvələrin axırına çıxdı. Baxmayaraq ki, dostlarım Fikrət müəllim Sadıxov və Nurəddin Babayevin köməkliyi ilə mənim və yaxın qonşunun bağı drenaj olunub.

Bağda öz əlimlə calaq vurduğum ağaclar çoxdur. Onlardan ən dəyərlisi, mənim üçün ən qiymətlisi üç üzümü bir-birinə calayaraq aldığım üzüm növüdür ki, bunun da adını ustad Məmməd Arazın şərəfinə "Arazi” qoymuşdum. Digəri isə üç almanı bir cır armud gövdəsinə calayaraq aldığım "Abşeron gözəli” idi.

Burada bir məsələni qeyd edim ki, mənim ustad şairimiz, yarım əsrlik dostum Məmməd Arazla bağlı çoxlu acılı-şirinli xatirələrim var. Onların bir qismini bu dahi insana həsr etdiyimiz "Haqqın var yaşamağa” və "Bu da belə bir ömürdü” kitablarında vermişik. Bu xatirələr isə heç yerdə dərc olunmayıb və dərc olunmayan neçə belə xatirə mövcuddur ki, onları da zaman-zaman gün işığına çıxarmaq niyyətindəyəm inşallah.

"Abşeron gözəli” və namərd barmağı

Bu alma ağacını çoxları görmüş və meyvəsindən dadmışdı. Şair Məmməd Aslan "Azərbaycan” nəşriyyatında, Məmməd Arazın baş redaktoru olduğu "Azərbaycan təbiəti” jurnalının redaksiyasında bu almadan akademik, dünyaşöhrətli alim Həsən Əliyevə verəndə, o gözlərinə inanmamışdı (Burada bir məsələni xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, görkəmli akademik Həsən Əliyev "Azərbaycan təbiəti” jurnalını yaratdıqdan sonra Məmməd Arazın həyatının ən çətin məqamlarında böyük bir xeyirxahlıq göstərərək şairi bu jurnala baş redaktor gətirmiş və görkəmli şairimiz ömrünün sonuna kimi bu jurnala rəhbərlik etmişdir). Həmin saat Sumqayıtın birinci katibi Şənlik Müslümova zəng edir Həsən Əliyev:

- Cəfər həkimi tanıyırsan?

- Əlbəttə, şəhərimizin məşhur cərrahlarındandır. Mənim də üzərimdə xırda əməliyyat aparıb.

- Bağında olmusanmı?

- Xeyir.

- Çox təəssüf. O, bağında elə bir növ alma yetişdirib ki, dünyada tayı olmaz. Mən bu axşam xaricə uçuram. İnşallah xaricdən qayıdan kimi gedərik həkimin bağına.

Bu səs-səda bütün Sumqayıta yayıldı. Bunun canlı şahidləri o illərdə İcraiyyə komitəsində müavin işləyən Təvəkgül Məmmədov, raykomun katibi Mələk xanım Bayramova və ailəmiz idi. Amma mən bu hadisəni yazılı şəkildə gündəliyimdən başqa heç yerdə qeyd etməmişəm. Ancaq tarix ölməsin deyə indi yazıram. O illərdə Ordubadın İaşə idarəsinin müdiri işləyən, yaxın dostum Fikrət Mehdiyevi Şəmsəddin Xanbabayev işdən çıxarmışdı. Özü yanıma gəlmişdi Fikrətin. Elə oldu ki, bir gün sonra mən Ordubada yollandım. Şəhərin özündə yox, Aza kəsiyində düşdüm. Qardaşım İbrahim məni qarşıladı. Vənənd kəndində müşavirə keçirən Şəmsəddin Xanbabayevin görüşünə getdik. Mən bir cavan oğlana dedim ki, Bakıdan gəlmişəm, katiblə vacib işim var. Yavaşca deyin ki, Cəfər həkim sizi maşında gözləyir.

Sağ olsun, beş dəqiqə keçməmiş gəldi. Uca səslə:

- Ay Allah, gör kimlərlə məni görüşdürürsən?!

Hal-əhval tutduq.

- Dadaş, səninlə işim var, - dedim.

Əhvalatı ona danışdım. Bir an susdu. Sonra:

- Baş üstə, bərpa edərik, - dedi.

Çox təkid etdi ki, qalım, qonağı olum. Amma mən Sumqayıtda ağır xəstələrimin olması səbəbindən qala bilməyəcəyimi deyib, üzrxahlıq etdim.

Mən qardaşım İbrahimə dedim ki, Naxçıvana sürsün.

- Ay qardaş, Sumqayıtdan gələsən, qohum-əqraba ilə görüşməyib qayıdasan, adama nə deyərlər?! Bəs atamıza nə deyəcəm?

- Əhvalatı danış, qoy atam da məni bağışlasın. Allah qoysa bir həftədən sonra məzuniyyətə gələcəm.

- Ata sənə dörd quzu ayırıb.

-İnşallah gələndə o məsələlərə baxarıq. İndilikdə hamıya mənim salamımı çatdır.

Qardaşım məni Naxçıvana gətirdi. Təyyarənin uçmasına az qalmış, əlindəki sovqat bağlamasını mənə uzatdı, görüşüb ayrıldıq. Mən Bakıya uçdum.

Evə, sonra isə işə getdim. Evdə də, işdə də dedilər ki, Təvəkgül müəllim səni axtarır. Zəng etdim.

- Hardasan, ay qardaş? - soruşdu.

- Böyük vətəndən bala vətənə getmişdim. Gözlənilmədən, plansız olduğu üçün sənə deyə bilmədim.

- Bilmirəm - dedi, - iki saatdan sonra bağda görüşərik. Yəqin ki, Ordubad lavaşı, pendiri gətirmisən? - əlavə etdi.

- Gətirmişəm, üstəlik təzə şor, təzə nehrə yağı...

Bağa Təvəkgül müəllim, Mələk xanım və Fəzail Tağıyevlə birlikdə getdik. Bağa girəndə balaca hovuzdakı balığa baxdım. Salam verdim. Təvəkgül müəllim hündürdən güldü. Mən əlimdəki çörəkdən biraz kəsib balığa atdım. Hazırlıq gördük. O vaxt bağ evim birmərtəbəli idi, qabağında eyvan vardı. Süfrəni açdım, sonra:

- Qardaş, qoy biraz batırınc yığım, şorla ye, yaxşı olur.

Mələk xanım soruşdu:

- Batırınc nədi?

Təvəkkül müəllim gülə-gülə:

- Sən dağlar qızısan, sizin dağlarda, bağlarda bu göyərtidən bitməz, - dedi.

Onu da deyim ki, Sumqayıtdan bağa gələndə Təvəkgül müəllim mənə akademik Həsən Əliyevin Şənlik müəllimlə danışığının qısa xülasəsini anlatdı.

- Ay Təvəkgül müəllim, belə bir daxmaya akademik gələrsə, mən yerə girərəm, - dedim.

- Narahat olma, biz o məsələyə qayıdarıq.

Kərdiyə yaxınlaşanda ləkin ortasındaki "Abşeron gözəli” almasının budağının yerə dəydiyini görüb duruxdum.

- Hə, niyə dayandın, qardaş?

Mən alma ağacını göstərdim. Dördümüz də elə bil lal olmuşduq. Alma ağacı iki il idi ki, bar gətirirdi. Gördük ki, ağacın dibi qazılıb. Mən ağacın dibini eşdim, nə görsək yaxşıdı?! Alma ağacını dibindən mişarlamışdılar. Onda bağın daş hasarı yox idi. Bir hissəsi məftillə, bir hissəsi isə taxta ilə hasarlanmışdı. Darvazası da yox idi.

Dördümüz də fikrə getdik. Ağacın ətrafını genişləndirib baxdım ki, kəsilən yerdə barmaq endə qabığı qalıb. Ağacın ətrafını mişar daşı ilə bir cərgə hördük, peyin verib, dibinə su tökdük. Ağacın bar gətirən budaqlarının bir neçəsini kəsdik. Yanlarına taxtalar vurub budaqları bağladıq.

- İnşallah, qurumaz, - dedi Təvəkgül müəllim.

- Olan olub, amma görəsən bu işi hansı alçaq görüb?

Mələk xanım:

- Təvəkgül müəllim, biz çox paxıl millətik. Birimiz qalxmaq istəyəndə tez ayağından tutub aşağı çəkirik. Eşidiblər ki, bağa akademik Həsən Əliyev gələcək, paxıllıqdan bu işi görüblər.

Düzü mən elə ağladım ki...

- Biz indi Şənlik müəllimə nə deyək?

Hamımız susduq. Mən dilləndim:

- Bir gün öncə mən Şənlik müəllimdən icazə alıb Ordubada getmişdim. Deyək ki, Cəfər həkimin dostları yığışıb gəliblər bağda ad günü keçirməyə. Hamısı yeyib-içib. Axşam gedəndə samovarın qaynar suyunu bilmədən alma ağacının dibinə töküblər. Ağac da bu hala düşüb.

- Ağıllı məsləhətdi - dedi Təvəkgül müəllim. - Mən elə bilirdim ki, "pinəçilik”dən başqa sənin əlindən bir iş gəlmir, - əlavə etdi.

Fəzail müəllim əsəbi halda başını bulayaraq:

- Ay həkim, buna görəsən hansı namərd qıyıb? Bilsəm, vallah... - dalını gətirmədi (Fəzail müəllim Yardımlı rayonundan idi. Çox yaxşı dost, mülayim kişi idi).

- Təxmini bilirəm. Bu bağa çox gəlib-gedib o adam. Onu da öyrədən var, mənim Allahım ona qənim olacaq inşallah (İnanın, aradan bir ay keçmədi ki, həmin adamı ticarətdə yeyinti olduğuna görə tutub zindana saldılar, 3-4 il yatdı). Amma mən bu adamın kim olduğunu heç kimə demədim. Abşeron gözəlinin taleyi bununla bitdi.

Həmin qurumuş alma ağacını bağın başında çəpərə bağlamışdım. Hər dəfə gedib ona baxardım. Bəzən gözlərimdən yaş da axardı... Həyat yoldaşım Ləyaqət xanım bunu hiss edəndən sonra qurumuş alma ağacını bacıoğlum Babaşın əlilə bağdan çıxartdırır...

Məmməd Araz talvarı və "Arazi” üzümü

Bu üzüm 3 il ərzində o qədər şaxələndi ki, bütün Məmməd Araz talvarının üstünü ötrdü. Hər dəfə şair gələndə onun altında oturardı. Oktyabr ayı idi. Baxdım ki, üzümün yarpaqları saralır. Dibini boylama qazdım və at peyini tökdüm. Sonra şaxlarını budadım. Nə etdimsə kömək olmadı. Bu ağacı hamıya qısqanırdım. İstəmirdim çox olsun. Bağın digər bir yerində calaq etmədiym üçün özümü heç vaxt bağışlamıram. Yadıma düşəndə özüm-özümü çox qınayıram. Noyabr ayının axırları idi. Ləyaqət xanıma dedim ki, Məmməd Arazın başında nəsə bir iş var. Bax, baldırğan qurudu, kəklikotu yox oldu. Heyva ağacına calaq etdiyim sini armud hanı?

Dedi ki, qoca-qoca danışma, hər şey yaxşı olar.

Ürəyimdə "bu qocalıq da bir bəla olub boğazımdan yapışıb mənim” dedim...

...Bir gün Məmməd Arazın ömür-gün yoldaşı Gülxanım müəllimə mənə dedi:

- Cəfər qardaş, o gün Məmməd məndən soruşdu ki, Gülü, bu il Cəfər bizi niyə bağa dəvət etmir görəsən? - Dedim ki, darıxma, onun işi başından aşır. Sənə nə var, qabağında pürrəngi çay, kağız-qələm, gecə-gündüz sözlərlə məşğulsan. Amma Cəfər qardaş amansız xəstəliklərlə ölüm-dirim savaşındadı.

Bir dəfə Məmməd Araza baş çəkməyə gedəndə Gülxanım bacı bunun səbəbini bir daha məndən soruşdu:

- Bacı - dedim - dərdim böyükdü, sonra danışaram...

Bir payız günü meynənin üstündə olan üzüm salxımları büzüşməyə, gilələnib tökülməyə başladı...

...1 dekabr 2004-cü ildə mənə görə dünya məhvərindən oynadı, günəş batdı, sular axarını dayandırdı, dənizin dalğaları özlərini dağa-daşa çırpdılar. Göydən yerə qar əvəzinə daş ələndi, içim zədələndi. Məmmədim bizləri tərk edib, Allahın dərgahına yön aldı...

Mən Ləyaqət xanıma:

- Gördün, qocanın sözü göyərdi. "Arazi” üzümünün nağılı da burda bitdi.

Hacı Cəfər həkim QULİYEV,

Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü,

"Şöhrət” ordenli həkim-cərrah

Ədalət 2018.- 16 yanvar.- S.5.