ŞƏHRİZADIN... TARZƏN RAMİZ QULİYEV NAĞILI

Rafiq HACIYEV, yazıçı-jurnalist, Cəfər Cabbarlı və Rəsul Rza Ədəbi Mükafatlar laureatı.

OXUNUŞCA DAHA ŞİRİN, DAHA MƏNALI “MİN BİR GECƏ” HEKAYƏTLƏRİNİN ÜSLUBUNA SALINMIŞ LİRİK SÜJETLƏR ƏSASINDA

MİN DÖRDÜNCÜ GECƏ

düşdükdə Dünyazad üzünü bacısına tutub dedi:

- Baci can, nağılını davam etdir.

Şəhrizad da bacısına cavabında dilləndi:

- Şahım icazə versə, davam etdirərəm.

Padşah buyurdu:

- Danış.

Qız nağılın mabədini danışmağa başladı:

- Ey bəxtiyar şah, muğamlar görməyi və dinləməyi bacaran Ramizin hafizəsində güclü iz salır, ona qüvvətli təsir göstərirdi. Bu muğam və mahnılarda o, qəlbini çağlayan kədərsiz şənliyi və gizli acısı olmayan dalğınlığı daha canlı hiss edirdi.

Mən eşitmişəm ki, fikir şairi Bəxtiyar Vahabzadənin (Onun ruhu şad olsun!) bu barədə yaxşı bir qəzəli var. Şəhrizad avazla həmin qəzəli oxudu:

Daş ürəklərdə yanıb daşları sındırdı muğam.

Haqqa düşmən olanı haqqa tapındırdı muğam.

Nə güman eyləmisən ondakı tilsimləri sən,

"Kürü ahıyla qurutdu", "Salı yandırdı" muğam.

Onun hər guşəsi bir xatirə, bir çanlı kitab,

Keçilən yolları hərdən bizə andırdı muğam.

Su çilər kinli ürəklərdə qəzəb tonqalına,

Neçə qəsdin üstünü kəsdi, dayandırdı muğam.

O, ürək yanğısı, göz yaşları, bir çəngə bulud.

Oyadıb yaddaşı, vicdanı utandırdı muğam.

Dəfn edin siz mən "Zabul segah"ın mayəsinə,

Deyirəm, bəlkə, məni bir gün oyandıra muğam.

Çox kitablar oxudum, zənn elədim bəxtiyaram,

Mənə çox mətləbi ahəstəcə qandırdı muğam.

Hətta indinin indisində belə Ramiz muğamları dinləyərkən yaşadığı həyəcanı təsvir etməkdə acizdir. O bu gün də belə hesab edir ki, yeniyetməlik illərində yaşanan bədii təəssürat adamda bütün həyatı boyu dərin iz buraxır.

Musiqişünas alimlərin yazılı mənbələrində oxumuşam ki, "musiqi istedadı adətən ilk uşaqlıq dövründə - təfəkkür qığılcımlarının təzəcə şəfəq saçdığı zaman meydana çıxır. Buna görə təsadüfi deyil ki, musiqi ilk hisslər aləmi ilə bu qədər sıx əlaqədardır. Yenə də təsadüfi deyil ki, musiqidə laylay yaxud oxşama-hıçqırma kimi sadə təsirli intonasiyalar mühüm rol oynayır. Lakin illər keçdikcə, uşağın həyat təcrübəsi zənginləşdikcə onun musiqi yaradıcılığı da təkmilləşir və daha mürəkkəb hissləri səslərdə əks etdirməyə qadir olur".

Bəs, görəsən, dediyim bu qəribə proses Ramizdə necə baş verib? Musiqi cəhətcə istedadlı olan bu uşaq necə və hansı qüvvənin təsiri ilə tarzən olub? Verdiyim suallara cavab almaq üçün istərdim ki, onun təbii istedadının uşaqlıq çağlarından başlayan inkişaf mərhələrinə yaxından birgə nəzər salmağa cəhd edək.

Yəqin ki, kiçik vaxtlarında kimsə maraqlanıb soruşsaydı ki, Ramiz, qardaşları Feyzulladan (Onun ruhu şad olsun!), Adildən və bacıları Alidədən, Validədən, Səidədən (Onların ruhları şad olsun!), Simadan nə ilə fərqlənib, başqa uşaqlardan nə ilə ayrılıb-bütün şahidlər - Əyyub ağa, anası Balaxanım ana (Onların ruhları şad olsun!), müəllimləri (Allah onların hamısına rəhmət eləsin!) yekdilliklə təsdiq edərdilər ki, bu oğlan cazibədarlığı ilə seçilib.

Onun sifətində istedadlı olduğunun izləri aydın görünüb, eyni zamanda bu sima xeyirxahlıq və zəka ilə parıldayıb. O, şən, zarafat sevən, sözəbaxan, oyun zamanı zirək və şux olması ilə diqqəti çəkib.

Kiçik yaşlarında tarı və kitabı oynamaqdan üstün tutduğuna baxmayaraq o, əsl uşaq olub. Özü də çox mehriban bir uşaq kimi sevilib.

Nazpərvərişlə böyüyən, dərs oxuyub savadlanan bu uşağın daxili aləmi barədə orta təhsil illərində onun sinifdaşları, şagird yoldaşları da Ramizi gülərüzlü, tərbiyəli və dərslərini çox yaxşı oxuyan oğlan, məktəbdə hamının ərköyünü kimi xatırlayırlar.

Bəlkə də ona görə ki, uşaqların arasında o, daha səmimi və xeyirxah bir adam olub. Gözəl bacarığı - ona aşılanmış əməyə vicdanlı münasibət bəsləmək bacarığı hələ uşaqlıqdan özünü göstərib.

Məhz elə yaşının bu gözəl və unudulmaz, təkrarolunmaz çağlarında büllur kimi saf olan mənəvi aləminin çeşməsinə bir musiqi çeşməsi də qovuşub. Necə deyərlər, musiqi oğlanın həyatına üzvi surətdə daxil olub.

Musiqiyə qəlbən bağlı olan atası Ramizin bu sahədəki inkişafı üçün hərtərəfli şərait yaratmağa səy göstərib. Mütərəqqi adam olan ailə başçısı musiqini ürəkdən sevib, çalıb-oxuyanlara rəğbət bəsləyib.

Xüsusən də öz övladlarını böyük ata məhəbbəti ilə sevən, daim onların qayğısına qalan Əyyb ağa (Onun ruhu şad olsun!) dörd qızının və üç oğlunun savadlı olmaları, ali və musiqi təhsili almaları üçün əlindən gələni əsirgəməyib.

Qardaşı oğlunun tara olan sonsuz məhəbbətini duyan Həbib kişi də (Onun ruhu şad olsun!) günlərin bir günü (onda Ramizin ad günü idi) öz sədəfli tarını (o, Böyük Vətən müharibəsində sol biləyindən ağır yaralandığına görə tar çala bilmirdi) Ramizə hədiyyə verərək deyib: "Çalış, yaxşı tarzən ol! Tarını mən verirəm, ilhamını özün köklə!"

Bundan sonra səylə çalışmaq, inadkarlıq Ramizin qəlbinə hakim kəsilib və onun xasiyyətinin ən ümdə, üstün cəhətlərindən birini məhz bu ahəngdarlıq təşkil edib. Bu cəhət Ramizin gələcək yaradıcılığında da həmişəlik qalıb, ifalarında yaşayıb.

Şəhər 1 nömrəli Uşaq Musiqi Məktəbinin tar sinifində təhsil alarkən ona "Nə vaxtdan tar çalmağa başlamısan?" sualını verəndə, adətən cavabı bu olardı: musiqini başa düşəndən bəri. Musiqini isə o, həyatı dərk etməyə başlayandan eşidib. Yeddi-səkkiz yaşında olarkən musiqinin dərinliyini və gücünü duyub. Məhz bu dövrdə onda daxilən musiqini qavrama qüvvəsi meydana çıxıb və bu qüvvənin vasitəsilə o, tara yaxınlaşmadan tam sükut şəraitində "musiqini eşidib".

1957-ci ildə gənc musiqiçilərin Bakı şəhərində keçirilmiş Respublika Baxış Müsabiqəsində on yaşlı tarzənin çalğı qabiliyyəti, ifaçılıq fəallığı, özünəməxsus muğam barmaqları münsiflər heyətinin nəzər-diqqətini cəlb edib.

İlk laureat diplomunu böyük musiqişünas alim, görkəmli bəstəkar və dirijor Əfrasiyab Bədəlbəylidən (Onun ruhu şad olsun!) alanda isə Ramiz Quliyevin sevincinin həddi-hüdudu olmayıb!

7 illik Musiqi Məktəbinin tar sinfini bitirəndə (1960) o, gənclik tələbkarlıgıyla dolu olan hissləri ilə daha ürəklə, ilhamla və şövqlə çalıb. Elə bil ki, lap, lap böyük adam sayağı. İndi onun çalğısını məktəbdə oxuduğu ilk illərin çalğısı ilə müqayisə belə etmək mümkün deyildi. Çünki günü gündən musiqi onun həyatını mənalandırıb, daha yaxşı çalmaq üçün qüvvət verib. Tarda öyrəndiyi mahnılar və muğamlar harda olursa-olsun, nə edirsə-etsin daima onu təqib edib.

Ramiz isə hələlik öz istedadına sahiblik eləyə bilmirdi, bəlkə də istedadı Ramizin özünə hakim kəslilirdi.

Tarda improvizə etdiyi zamanı özünü büruzə verən və onun daxili aləmini mənaladıran musiqilər, məhz onun özündə yaşayırdı və hələlik heç bir yaradıcılıq iradəsinə, heç bir texniki vərdişə malik deyildi. Lakin bütün buna baxmayaraq mahnılar, muğamlar Ramizin qəlbinin, həyatının ayrılmaz bir hissəsi idi və onunla birlikdə inkişaf edir, onunla birlikdə yaşa dolurdu.

Musiqi məktəbində Ramiz elə yetişib ki, müəllimləri bu oğlanın diqqətəlayiq istedadına getdikcə daha artıq inanıblar. Ona son dərəcə həssaslıqla, qayğı və tələbkarlıqla yanaşıblar, Ramizə yaşlı adamlar kimi hesablaşıblar, daha çətin musiqi əsərlərini çalmaq barədə tapşırıqlar veriblər.

Gənc tarzənin çalğısı nəinki müəllimlərini ürəkdən razı salıb, yaşıdlarını və dinləyiciləri belə həyəcana gətirib. Mahir, ustayana tarzən, qüdrətli pöhrə olan Ramizin ciddi ifaçı olduğu görünüb.

O, rayon Pionerlər Evinin ən fəal üzvü kimi tez-tez orta və musiqi məktəbinin şagird gecələrində verilən könsertlərdə solist kimi çıxış edib, yuxarı sinflərdə isə hətta musiqi üçlüyündə rayondakı məşhur xanəndələrin tarda müşayiətçisi olub, həm də bir çox muğamları tarda solo çalıb.

Belə konsertlərdə yaxından iştirak edən Ramiz əmin olub ki, getdikcə ona olan məhəbbət və rəgbət peşəkar musiqçilərin məhdud dairəsindən bir qədər də uzaqlara yayılır.

Üzeyir Hacıbəyli adına Ağdam Orta İxtsas Musiqi Texnikumunun 4 illik tar şöbəsində oxuduğu illər ərzində musiqi onu öz yoldaşlarından kəskin surətdə ayırıb. Həmişə fikirli, nəyinsə qayğısını çəkən, simasında daima nurlu təbəssüm olan bu oğlan vaxtını saatlarla musiqi otağında keçirib, pencəyinin qollarını çırmalayaraq ehtirasla tarı dilləndirib, danışdırıb.

Sinifdə tək qalıb tarı sinəsinə basaraq improvizə etməsilə öz ruhi aləmini zənginləşdirən vaxt təsadüfən kimsə Ramizin simasının məsumluğunu görsəydi ona heyran kəsilməyə bilməzdi. Bu vaxt o, ətrafında heç bir şeyi hiss etmədən nə isə uzaqlara baxıb çalardı. Tələbə yoldaşlarının sinifə girdiyini, tar çalarkən xəyala dalıb fikirləşən zaman ona diqqət yetirdiyini hiss edən tək o, dərhal çalğısını saxlayardı.

Deyim ki, orta ixtisas musiqi texnikumunda qazandığı bu peşəkar vərdişin qiymətli əhəmiyyəti göz qabağında idi. Müəllimləri Cəlal Əliyevdən, Əlipaşa Daşdəmirovdan və Xosrov Fərəcovdan (Onların ruhları şad olsun!) aldığı not və muğam dərsləri gələcəyin virtuoz tarzənini texniki cəhətdən əsaslı surətdə hazırlamışdı. Məhz buna görə də, o, sözün ən dəqiq və yüksək mənasında peşəkar kimi, sənətkar kimi işləyirdi...

Adı bütün rayonla bir olan 13 yaşlı Ramiz Ağdam "uçilişası"nın ilk kursunda Mədəniyyət evinin nəzdində Əfrasiyab Bədəlbəyli, Səid Rüstəmov, Süleyman Ələsgərov (Allah onların hamısına rəhmət eləsin!) kimi bəstəkarların xeyir - duası ilə yaranıb fəaliyyət göstərən və Qarabağın əfsanəsi sayılan, onun sərhədsiz musiqi səmasında lap Dan ulduzu kimi parlayan məşhur "Şur" ansamblına dəvət edilib. Kollektivlə birlikdə bir çox müsabiqələrin və festivalların iştirakçısı olub.

Ramiz elə bir musiqi, sənət fədailəri sırasına qoşulub ki, onlar musiqidə özlərini yox, özlərində musiqini axtarıblar. Onlar yaratdıqları mənəvi aləmə, səs, söz, sehr dünyasına tale kimi, qismət kimi baş əyiblər. Şərqin böyük mütəfəkkiri Rabindranat Taqor (Onun ruhu şad olsun!) bu sözləri sanki onlar üçün yadigar qoyub: "Musiqidə... və musiqiyə xəyanət olmaz!"

1962-ci ildə 15 yaşlı Ramiz Quliyevin bu ansamblın tərkibində Moskvda SSRİ Xalq Təsərrüfatı Naliyyətləri Sərgisindəki Azərbaycan pavilyonunda uğurlu çıxışı və həmkarları ilə birlikdə xalq çalğı alətlərində ifaçılıq müvəffəqiyyətlərinə görə sərginin Qızıl medalına layiq görülməsi qəlbində Prometey odu gəzdirən gənc tarzəni dillər əzbəri edib.

Təbii ki, konsertlərdə bu cür çıxışları Ramizin böyük gələcəyi üçün bir istedad nişanəsi idi. O ifa etdiyi muğamlara, mahnılara ehtirasla aludə olurdu, buna görə də ifası bulaq kimi axıb dinləyicilərin qəlbinə yol tapırdı. Tarzən ifalarında iztirabı, qəmli tərəddüdü, insan kədərinin bütün dəqiqliyini fövqəladə qüvvə ilə verə bilirdi. Tez-tez "çox qəşəng çalır" kimi xeyirxah sözlər eşidirdi. Artıq az bir zamanda onun çalğısının şöhrəti yurdunun günçıxanından yurdunun günbatanına kimi yayılmışdı.

Təəccüblü deyildi ki, hamıdan ötrü aydın və çoxları üçün doğma olan bu ifaçılıq belə gözəl rəğbət qazanmışdı. Gənc tarzənin pərəstişkarlarının sayı müntəzəm surətdə və durmadan artırdı. Onlar Ramizin adını səmimiyyət və ehtiramla çəkirdilər.

Ramizin çalğısına musiqiçilər də həvəslə, heyranlıqla qulaq asır, gənc tarzəni qızğınlıqla alqışlayır, eyni zamanda onun ifasına tələbkarlıqla yanaşır, istedadını düzgün qiymətləndirirdilər. Dinləyici auditoriyasında onsuz da hamı çox gözəl bilirdi ki, kiçik yaşlarından muğam çalıb-oxuyan qarabağlıların tərifə ehtiyacı yoxdu.

Buna baxmayaraq, tamaşaçıların hərarətli alqışları, onların ürəkdən gələn xoş sözləri gənc tarzənə qol-qanad verib, onu daha yüksək zirvələrə ucalmağa həvəsləndirirdi. Hər dəfə sinəsindən keçən arzular karvanıyla yol gedəndə, ürəyini suvarmağa başlayan xoşbəxtlik hisslərinə yeni bir istək də qarışır və bu istəyin işğında sənət yolunun nurlu sabahları Ramizi ciddi düşündürürdü. Onun dimağının (ağlının, şüurunun) hər bir zərrəsi gələcək üçün işləyirdi.

On yeddi yaşlı tarzənin rayon Pionerlər Evinə tar ixtisası üzrə dərnək rəhbəri, az sonra 1 nömrəli Uşaq Musiqi Məktəbinə müəllim və nəhayət, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev adına Ağdam Dram Teatrına musiqi hissə müdiri kimi dəvət olunması, taleyində baş verən sıçrayışlı dəyişikliklər, gələcək nailiyyətlərinin uğurlu başlanğıc mərhələləri idi.

Dərindən hiss etmək və öz duyğularını ifdə etmək qabiliyyətinə malik olan Ramiz çox gözəl bilirdi ki, necə olursa-olsun ali musiqi təhsili almalıdır. Onun işıqlı sabahlara açılan sənət kəhkəşanındakı böyük addımları mütləq konservatoriyadan atılmalıdır.

Həyat isə astanada durub qalmır, yeniyetməlikdən sonra gənclik dövrü gəlirdi. Ramiz elə həmin vaxtdaca möhkəm və qəti qərara gəlib özünə çətin bir ömür yolu seçdi.

Bütün fikirlərinin mərkəzi olan gələcək Ramizə, ətrafında sərin kölgəli ağaclar bitmiş, yaşıl çəmənliklərin arasında günəş altında şüşə kimi parıldayan geniş bir yol kimi görünürdü - bu yol hamının səadət içində yaşayacağı geniş, əzəmətli, mürəkkəb, gözəl, haylı-küyrlü, izdihamlı şəhərə doğru aparırdı. Və...

1964-cü ilin xoş bir günündə, o, Ağdam-Bakı qatarının qoynunda təpələrdən yel kimi, dərələrdən sel kimi keçərək düz Bakıya qədər yol getdi. O, çox gözəl bilirdi və sövqi-təbii olaraq duyurdu ki, paytaxt şəhəri gələcəkdə yaradıcılığının doğma beşiyinə çevriləcək, onun həyat müşahidələri burada daha da genişlənəcək, ifaçılığı kamilləşəcək və inkişaf edəcəkdir...

Şəhrizad bu yerdə səhərin açıldığını görüb öz söhbətini yarımçıq qoydu.

(ardı növbəti sayımızda)

Ədalət.-2019.-9 aprel.-S.6.