Tanıyaraq... tanımadığımız xanım...

Bu an, bu dəqiqə, elə indicə istərdim onu qızım, “generalım” çağırdığım Bənizərlə görüşdürüm: bir məqamın zülmün anlatsın! Amma yox... Bakıya gələndə danışdıracam, inşaallah, indi isə...

Hə, o XANIM... İsmayılın qızıdır! O İsmayılın ki, bəlkə də...

Azad Mirzəcanzadənin, Midhət Abbasovun tələbəsi, dostu olmuş dostum, riyaziyyat üzrə elmlər doktorluğunun bir addımlığında olan Həşim Məmmədcəfər oğlu Əliyevin mənə danışdığı bir incə ştrixlə açmasını verim:

Məmmədcəfər müəllim ali məktəb müəllimi olub: Politexnikdə, AZİ-də. Oğlunun - mənim dostum Həşimin Universitetin tətbiqi-riyaziyyat fakültəsinə qəbul olunub-olunmadığını öyrənmək üçün əsas binanın qabağına gəlir və siyahıda adını görəndən sonra ata-bala başlayırlar ordan üzüaşağı, “Baksovet” metrosuna tərəf - 1972-ci ildə “Elmlər Akademiyası” yox idi. Yolda hər iki-üç nəfərdən biri “salam” verir və hər dəfə də Məmmədcəfər müəllim təqdim edir: “Oğlumdur, tətbiqi-riyaziyyata qəbul olunub”.

Ta metroya çatanacan. Metroya girəndə isə... oğlu Həşimə deyir:

- İndi mən səni təqdim edirəm, tanıyırlar ki, mənim oğlumsan, mənə görə tanınırsan. Çox istərdim ki, zaman gəlsin, məni sənə görə tanısınlar!

Sıradan bir istək deyil! Bütün valideynlər üçün keçərli və gözəl də arzudur.

Hə, bəlkə də İsmayıl kişi haçansa qızıyla yola çıxanda, tanıyıblar, biliblər ki, bu, İsmayıl müəllimin qızıdır! Elə Məmmədcəfər müəllim kimi ölkədə, ziyalılar mühitində tanınan İsmayıl müəllim indi həm də elə qızıyla, qızlarıyla xatırlanır: İsmayıl müəllimi tanıyanlar – dostları, oxucuları, iş yoldaşları ya dünyalarını dəyişiblər, ya da dünyasını dəyişmiş kimi... susurlar.

Amma qızının mahnı bəstələnmiş 500 (beş yüz) şeirinin müəllifi olaraq dilə gəlir adı.

O qızın, o xanımın adı elə... Xanımdır!

Alqışlayaq: sevimli şairəmizi, publisistimizi, bəstəkarımızı!

Açığı deyim ki, qadın yazarələrdən, şairələrdən, həmkarlardan yazmağa tövbə eləmişdim. Xanım İsmayılqızının ad günü rastıma çıxanda anladım ki, ədəbinə, əxlaqına, yaşam tərzinə görə çox rahatlıqla “Sözümüzün, Musiqimizin, Peşəmizin Ülyahəzrəti” deyə müraciət edə biləcəyimiz xanım ... tövbəni sındır(t)maqdan da uca məqamdadır! Qoy desinlər ki, Aydın nəinki sözünü, heç tövbəsini tutmur, eyb etməz, ancaq qoy bu gözəl xanımın haqqını öz sözümlə verim! Hər gün fb-də ad günü təbrikləri yazdığım halda, bunu etməməyim... əclaflıq olardı (məni elə əclaf saysalar da)! Baxmayaraq ki, ad günü keçdi... bir neçə gün qabaq. Bir allah, bir də qızım şahiddir ki, yollarda olduğumdan çatdıra bilmədim, həm də vaxtında xəbər tutmaq imkanından məhrum oldum. Necə deyərlər, ara cümlələr və modal sözlərlə mətni ağırlaşdırmayaq, keçək sözümüzün, musiqimizin, peşəmizin ağır artilleriya Prinsessası Xanım İsmayılqızının təbrik-təqdimatına.

Bu ölkədə nəinki ədəbiyyatda və jurnalistikada, eləcə də bütün sahələrdə atasının adıyla təqdim olunmağa mənim tanıdığım çox az qadın ismi var! Atasının adıyla təqdim olunmağın özünün bir əfzəlliyi, müqəddəsliyi alayı səadətdir! İllah da ki, sovet dövrünün iyrənclikləri, – repressiya və digər naqis amillərdən əlavə, üstəlik də müstəqillik dönəminin üzə çıxardığı üzqaraları əxlaqlı adamları atalara, atalıq institutuna hörmət əlaməti olaraq, məcbur etdi ki, çoxlarını ya ər familiyası, ya da el(in verdiyi) ayamasıyla çağırsınlar. Dəringetmişləri öz dərbədərlikləriylə baş-başa buraxıb dərinə getməyək, dərin insanların dərinlərə baş vuracaq yaradıcılıqlarıyla zirvələrdən boylanaq.

Əvvəllər, klassik jurnalistika dönəmi olsaydı, mütləq olardı ki, Xanım İsmayıl qızı Qarayevanı ya iş yerində yaxalamalı olacaqdıq, ya da mərhəmətindən, humanistliyindən sui-istifadə edib, qapısını döyüb, buyuracaqdıq ki, danışın, sizdən yazaq. İndi bu sosial şəbəkə üstünlüyü bu “xəjələt”dən qurtardı.

Bütün sualların cavabı vikipediyada var. Bu yazı istəyi gələn kimi axtardım internetdə. Həm Xanım İsmayılqızının, həm də İsmayıl Qarayevin tərcümeyi-halını oxuduqca, bu möhtəşəm və kübar xanımı istər həyatda görməyimdən, istərsə də şəbəkə dostu olmağımdan qürur duydum. Özümə də qaşla göz arasında bir “afərin” hədiyyə etdim: adətən, bütün müqəddəs hisslərim o halda vəcdə gəlir ki, bir daha və yenidən qəlbimdə sevgi, dilimdə xoşbəxtlik, ağlımda toxunulmazlıq bəslədiyimin təkrar-təkrar ALİliyinə şahid oluramsa.

Hər sətrini oxuduqca bu tərcümeyi-halların, gözümün önündə “cəhənnəm əzabı”yla uğraşmağın vəhşəti, ağlasığmaz zəhmətkeşliyin və yorulmazlığın, dirənişin və əzmin, mübarizliyin və dəyanətin, mətanətin təntənəsi canlanırdı.

Bəlkə də kütləvi şəkildə yaradıcı adamların ailələrinin 37-ci illərdə qalan əzablarını yazıda oxumaq o dəhşəti yaşatmır, duyurmur, hiss elətdirmir, amma artıq “düz və rahat, daha təhlükəli olmayan dövr”ə çıxanda... bircə nəfər yenidən o əzabları yaşayır və o bircə nəfər də sən olursan, ailən olur, bax, o dözülməzdir! Onu həzm etmək, onu aşırmaq, onu aşmaq, kompleksə və mandraja düşmədən irəliləmək, haqlı olduğunun sübuta ehtiyacı olmadığı halda belə, haqsızcasına əzablarla yüklənmiş halda ayaq üstə durmaq, özünün, ailənin ruhunu pak saxlayıb sabaha ötürmək... təkcə qəhrəmanlıq deyil, həm də əlahiddəlik, alayılıq və özügüvəndir! Meydan oxumaqdır – hər kəsə və hər şeyə!

“Repressiyaya məruz qalmışdır. Lakin həbsxana illəri ruhdan düşməyib bədii yaradıcılığını davam etdirmiş, neçə-neçə roman, povest, hekayələr yazmışdır. Azadlığa çıxandan sonra bir müddət Bakıda, sonra isə ömrünün sonuna qədər doğma kəndində yaşamışdır. Ölümündən sonra bəraət almışdır”.

Əminəm ki, bu soyuq cümlələrin zindan ağırlığını bugünkü oxucu yəqin ki, anlayır. Həm də onu anladığına əminəm ki, Süleyman Rəhimov və Əli Vəliyevin zəmanəti ilə SSRİ Yazıçılar İttifaqına üzv qəbul edilmiş (28.02.1973), ümumittifaq tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şurasının üzvü seçilmiş (1976), Ədəbiyyat Fondunun üzvü olmuş (12.09.1973) bir... yazıçının, şairin, publisistin özünün və ailəsinin – qız balalarının sarsıntısı nə boyda olub! Düzdür, onda indiki kimi televiziyalar çox olmasa da, istənilən halda, elə bircə dəfə birkanallı ölkənin televiziyasında səslənməsi də adamların sifətini müəyyən etməyə bəs edib: indikilər elə ondakıların varisləridir.

Mən də, İsmayıl kişi kimi, iki qız atası olaraq, onun hansı hissləri-sarsıntıları yaşadığını dəqiq bilirəm: Bənizər mən tutulan ili ali məktəbə qəbul olunmuşdu. Dərsə getməyinə cəmi 8 gün qalmışdı: mənim iş və tələbə yoldaşım olmuş üç televizya nəhəngi bu kadrları 10 gün ard-arda gündə 10 dəfə xəbərlərdə fırlatmışdılar, ta ki, qızımın tələbə yoldaşları da baxsın, bilsin! Bunlar “demokrat azərbaycanlı həmkarlar” – hələ Avropa, Amerika haqsız həbslərə etiraz edən dönəmdə, siz indi təsəvvürünüzə “kommunist həmkarları”, kəsilən başa sorğu olmayan dönəmi və üzüdönüklüyün təntənəsi zamanını gətirin! Özü də...

Və elə bir imza ki... mən 52 yaşımda ilk dəfə məhz onun – İsmayıl Qarayevin MİKROROMAN müəllifi olduğunu bildim! Başqası varmı? Deyim ki, mən ondan başqa mikroroman müəllifinə rast gəlməmişəm!

İlkini 1964-cü ildə, sonuncusu 2003-cü ildə olmaqla 25 kitab müəllifinin qızı olmaq özü də ağır bir mükəlləfiyyətdir! O mənada ki, əgər Atanın getdiyi yolu eyniylə gedirsən – Atanın oxuduğu fakültədə oxuyursan, Atanın işlədiyi nəşriyyatda işləyirsən, Atanın müəllif verilişi apardığı televiziyada müəllif verilişi aparırsan, Atanın yazdığı kimi, şeir yazırsan, Atan kimi yazıçı-publisist olursan, Atan ömrünün illərini itirir, Sən ömrünün oğlunu itirirsən və ... Atandan bir addım da irəli gedirsən: “Xanım İsmayılqızı 2003-cü ildə "Planet dostları" adlı layihədə, Amerika bəstəkarı və söz yazarı Stan Slauqhter ilə birgə "Doğma diyar" adlı vətənpərvər mahnılardan ibarət albomun müəllifi olub. Bu alboma daxil olan 12 mahnıdan 7-sinin həm söz, həm də musiqi yazarı - Xanım İsmayılqızı, 5-nin həm söz, həm musiqi yazarı - Stan Slauqhter olub. Bu albom həm Amerikada, həm də Azərbaycanda yayımlanıb”.

Üstəlik də, mükafatların sıralanır: “Qrand” (ilin mahnı şairi) 2000, “Zirvədəkilər”, “Bakı gecələri” müsabiqəsinin diplomantı (ilin mahnısı), “Vətənpərvər mahnı” müsabiqələrinin qalibi, İmarət fan klubu "Azarkeşin sevimli bəstəkarı", 2013, “Dədə Qorqud” mükafatı. 2014.

Yazdığı şeirlər bir çox xarici dillərə çevrilib, xarici mətbuatda dərc olunub, antologiyalara daxil edilib – bu fikri yazmasam, özümə xəyanət etmiş olaram: heç harda da Xanım İsmayılqızının qışqırıqlı səsi gəlmir. Ki, yıxılın ayaqlarıma, səcdəmə gəlin, dünyaya çıxmışam, mən... mən... mən... verin!.. verin!.. verin!..

Elə bil, Efiopiyadan, Amerikadan keçib gələn Xanım İsmayılqızı bu deyil! Elə bil, tərcümələri bu xanım etməyib, elə bil, 300 mahnının bəstəkarı, 500 şeirinə mahnı bəstələnmiş şair bu Ülyahəzrət deyil!

Elə bil...

Xanım Qarayeva hər yerdə, hər məclisdə, - şairə kimi poeziya şölənlərində, publisist kimi mətbuatda, tərcüməçi kimi sənətdə, bəstəkar kimi musiqidə, - özü olsa da, İsmayılın qızı olaraq qalıb, qalır, qalacağı da dəpdəqiqdir! Ömrün ekvator xəttini keçərək də buna nail olmağa görə həm təbrik etməyə, həm hörmət bəsləməyə, həm də sevməyə dəyər! Artıq heç nə bu yaşamın məhəkini dəyişəmməz: yaş o yaş deyil! İndiyə qədər yaşada bilibsə, bundan sonra yaşatmamağı mümkün olası deyil!

Xanım Qarayeva şairə olmaya bilərdi! Bəstəkar da həmçinin. Publisist olmamağın da ziyanı olmazdı. Tərcümələrsiz də keçinmək mümkün idi. Əlbəttə ki, itkilər yeri doldurulmayacaq qədər çox böyük olardı, baxmayaraq ki, ayrı şeirlər, ayrı bəstələr kimlərisə, hansısa kontingentisə qane edərdi! Ancaq “İsmayılın qızı” olmamaq, vaxtilə adıyla tanındığın Atanı tanıtmamaq bağışlanmaz və çox böyük itki olardı, həm də boşluğu zərbə olacaq qədər – bu ölkədə Atasının Qızı çooox azdı, lap azdı, getdikcə də azalır!

Həə, İsmayılın qızı, Sözümüzün, Musiqimizin, İxtisasımızın Ülyahəzrəti, Sizi bəxş etdiyiniz, - Xalqa və Ölkəyə, - səadətlə sevə-sevə təbrik edirəm, “üzü öpülənin əli öpülməz”, - deyilsə də, öpürəm notları, sözləri nizamlayan əllərinizdən!

O şeirlər “qadın şeirlər”, “qadın mahnılar” deyil, çox gözəl XANIM-XATIN GÖZƏLLİKLƏRDİR: sevimli, ehtizazlı, məsum, mübhəm və möhtərəm!

Yaşam nümunənizi də üstünə gələndə... möhtəşəm alınır. Bu möhtəşəmlik sevgiləri və səcdələri haqq edir!

Haqqınızı – təbrik-təqdimatı qəbul edin, lütfən!

p.s. 300-dən artıq mahnını, 500-dən artıq mahnı-şeiri ədəbi-bədii süzgəcdən keçirmək artıqdır. Onları oxumaq, dinləmək və dincəlmək lazımdır! Ölkənin ən məşhur bəstəkarları diqqətə alıb və istedadlı, görkəmli müğənniləri ifa edib. Belə sənətkarlıq təftiş və təhlil olunmur, təhmid və təqdir üçündür! Təkbir səviyyəsində! - hər şeirinə yekdilliklə “eşq olsun!”, “super!”, “ruhuna sağlıq” yazılan, mahnıları ciddi auditoriyada sevilən Xanım İsmayılqızı deyilmi? Yalnız bircə fikrimi hədiyyə edə bilərəm: nəinki özümüzdə, eləcə də indiki dünya ədəbiyyatında qısırlaşma gedir və bizlər çox vaxt bir anlıq nəfəslərə, ya da bir misralıqlara şahid oluruq, bir bəndi aşan bir əlin barmaqları qədər də deyil, hətta bütöv şeir müəllifləri nadir hallarda rastımıza çıxır, amma... amma... amma... Xanım İsmayılqızı bütün yazdıqlarında, bəstələrində nəfəsdir-misradır-bənddir və sonda... bütöv şeirdir-mahnıdır!

p.p.s. Əgər yazdığı şeirə musiqi bəstələyib həm də özü ifa etsəydi... həm də xanım bardımız olardı – bax, MƏNİM SEVİMLİ İMZAMIN,edə bilmədiyimi, etmək istəmədiyimi təkcə budur!

p.p.p.s. yazı... sözləri Xanım İsmayılqızına məxsus “Bir aləm var” mahnısına (musiqisi: Cabbar Musayev) qulaq asıla-asıla yazılıb: Könül Kərimovanı bu ifasıyla təkrar-təkrar dinləməyin mümkün olduğu da üzə çıxdı!!!

Aydın Canıyev

Ədalət 2019.- 24 aprel.- S.5.