ÖZGƏ QAPISI

Müzahim İSMAYILZADƏ

(povest)

əvvəli var

Nə deyəydi? Hər halda qohum idilər, tez-tez üz-üzə gəlir, ailələri görüşür, səfərlərə çıxırdılar, əgər o, bacanağı ilə sözün əsl mənasında mübahisə eləsəydi, çox güman ki, söhbətlərinin sonu əlbəyaxa döyüşlə sona çatacaqdı və söz-söhbət o yerə çatacaqdı ki, günahkar o olacaqdı. Baldızı Kifayət ağzına zurna alıb çalacaqdı ki, Məmməd paxıllığından yerə-göyə sığmır, nə bilim, bizi gözü götürmür. Ancaq o, hər şeyi rentgen şüası kimi analiz edərək aydınlaşdırmışdı ki, Əmənulla qədər xain, paxıl, lovğa, özündən razı adam yer üzündə tək-təkdi, arvadı da özündən heç geridə qalan deyil. Elə Kifayət evdə hökmranlıq edir, onun sözü son kimi qəbul edilir və Əmənulla o deyənlə oturub-durur. Onu da özlüyündə saf-çürük etmişdi ki, iki bacının ailəsi arasında səmimi münasibət çox da uzun sürməyəcək. Adi bir söz, ya nə isə əldə bəhanə tutulacaq və əlvida!

Kifayət bilirsən nəydi? Dava dağarcığı, siyasət dağarcığı. Hər sözdən, hərəkətdən min məna çıxardan! Hələ ali təhsilli, Akademiya kimi mötəbər bir elm ocağında işləyən, elmlər namizədi, bu gün-sabah Allah qoymasa doktorluq müdafiə edəcək... O qədər pulagir idi ki, Əmənullanın kisələrlə daşıdığı pullar ona bəs eləmirdi, maaşının azlığından gileylənib orta məktəbdə də dərs deyirdi. Məktəbin direktoru onun dostu idi. Çox alicənab bir qadın idi, onunla məktəbdə görüş keçirəndə qısaca söhbətləri oldu.

– Məmməd müəllim, siz Allah bağışlayın, bəlkə də heç yeri deyil, ancaq deməyə bilmirəm. Kifayət müəllimə bizdən dərs götürəndə elə bildim ki, alimdi, savadlıdı, razı oldum, ancaq hardan biləydim ki, bu mələk donunda ifritədi. Valideynlərini boğaza yığıb. Eləcə pul istəyir. Ad günümdü, filan bayramdı, filan kitabı gətirəcəm... Xəbər yollamışam, əhəmiyyət vermir. Bu tədris ilini başa vuraq, daha onunla bizimki tutmaz. Bizim məktəbdə elə şeylər yoxdu. Qarşısını almasam, kollektiv elə biləcək ki, mən şərait yaradıram. Hörmətim itir...

Nə desin? Camaat çörəyi qulağının dibinə yemir ki? Səni çox istəyirəm, özümü səndən də çox istəyirəm. Nəyə görə artıq söz götürməlidi? Bax ha, Əmənulla Maarif Nazirliyində işləyən dostundan məktəbə zəng vurdurub, arvadını işə götürdüb, o da belə. Bunlardan nə desən gözləmək olar, təki öz işləri düz getsin. Elə başa düşürlər ki, hamının bunlara borcu var.

...O gün isə... Axşam naharını təzəcə etmişdilər ki, qapı döyüldü. Şair qapını özü açdı və Əmənulla ilə Kifayətin gəlişinə təəccübləndi. Xəbərsiz-ətərsiz, qanı qara. İçəri dəvət edib elə qapının ağzında da soruşdu ki, salamatlıqdımı? Ağız-burunlarını əyə-əyə içəri keçdilər. Səfayət onları qonaq otağına ötürdü.

– Nə yaxşı oldu gəldiniz, elə mən sizinlə bir məsləhət edəcəkdim, oturun, mətbəxə dəyib gəlirəm.

Oturdular, araya çökən sükutu yenə o, pozdu.

– Nə var, nə yox, ay bacanaq?

– Sağlığın. Şükür! – Əmənulla dilucu cavab verdi və iri gözlərini arvadının üzünə yönəltdi.

– Sən nə təhərsən, a yeznə?

Kifayətin sualı ona qəribə gəlmədi, ancaq bu neçə illərdə hələ bir dəfə də olsun ona "yeznə” deməmişdi. – Sözü ağzında uddu, elə Əmənullafason ona cavab qaytardı.

– Yeznə, bu nə oyundu çıxarırsan? Sualı o qədər ucadan və qəzəblə dedi ki, mətbəxdən Səfayət çay dəstgahını hazırlamağı yarımçıq qoyub özünü içəri saldı. Üzünü ərinə tutdu, onun cavabını gözlədi.

– Nə oyun, a Kifayət?

– Xəbərin yoxdu? Yoxsa bizi avam yerinə qoyursan?

Bir şey anlamayıb başını buladı. Fikrə daldı ki, görəsən nə məsələdi ki, bunları belə narahat edib.

– A Kifayət, mıs-mıs eləmə, de görüm nə məsələdi sizi belə həyəcanlandırıb?

– Nə olub, ay bacı? – Səfayət də nə baş verdiyinin marağında olduğunu açıq-aşkar gizlətmirdi. Ona elə gəlirdi ki, əri ilə bağlı bir hadisənin şahidi olacaq.

– Əmənullaya Mərkəzi Komitədən zəng ediblər ki, bəs bacanağın özünü Dövlət Mükafatına təqdim edib.

Hamının intizarına son qoyuldu, Səfayət sakitcə mətbəxə keçdi, şair yerində rahatlandı.

– Elə bu?

– Bu azdı ki? Doğrudan belədir? – Kifayət əsəbindən üzünə dağılan saçını geri itələdi.

– Elə bir şey var. Niyə narahat olursunuz ki?

– Narahat olmuruq, – Əmənulla sözə başladı, – prostu ki, raz belə məsələ var, niyə gizli-gizli iş görürsünüz? Bəyəm biz istəmirik? Niyə bizə informasiya başqa yerdən, yad adamdan gəlməlidi?

– Hə də! Sən bir başa düş, Mərkəzi Komitənin məsul işçisi Əmənullaya zəng edib soruşur ki, bacanağın belə bir iş görür, Əmənulla da ondan xəbərsiz-ətərsizdi. İndi noolsun ki, məsul şəxs Əmənulla ilə dostdu, bir qrupda oxuyublar, tonlarnan duz-çörək kəsiblər, o boyda adam anlaya bilməyəcək ki, deməli biz bacıların arasında nəsə olub, soyuqluq var ki, xəbərdən xəbərimiz yoxdu.

– Özümü o yerə qoymadım – Əmənulla acı-acı gülümsədi – dedim, şair tayfasıdı, onlar belə bir cür olurlar, hərdəmxəyal, fikirli-zikirli. Onlara çox fikir vermək lazım deyil. Hə, onunla bir xeyli söhbətimiz oldu. Kimlərin namizəd olduqlarını da dedi. Sən onları bilirsənmi?

– Bilirəm. Burda gizli heç nə yoxdu. Bir ay təqdim olunan əsərlərin müzakirəsi aparılacaq, onun əsasında da komissiya yekun rəy verəcək.

– Hə, səndən başqa üç nəfər də var. Biri xalq şairidi, bir nazir var, onun qudasıdı, biri də... Onun adamı da Mərkəzi Komitədədi. Belə çıxır ki, sən onların arasında ən zəifsən. O dostum da dedi ki, belədi də, elə şairlər var ki, prostu özlərini təqdim edirlər ki, nə var, nə var, mən də varam...

Kifayət ərinin sözünü kəsdi:

– Hə dana, özlərini təbliğ edib gözə soxmaq üçün bir vasitədi. Mamed, o mükafat neçə manatdı?

– Alanda biləcəm. Elə-belə bilmirəm. – Elə gülümsəyib gərginliyi aradan götürmək istədi.

– Alanda? Almaq fikrin də var? – Kifayətin yanaqları pörtmüşdü. Şair elə inamla alacam dedi ki, Əmənulla yerində qurcalandı, az qaldı stuldan yıxılsın. – Ayə, Mamed, konkurentlərin elə adamlardı ki, sən onların yanında qarışqa boydasan. Xalq şairini sən elə-belə bilmə, axşama kimi televizorda, dövlət tədbirlərində hökumət adamlarıynan bir yerdədi.

Əmənulla nə danışırdı, eşitmir, beynində ağır bir yükün onu narahat etdiyini düşünür, bu iki vəhşini evdən söyə-söyə qovmaq fikrindən özünü güclə saxlayırdı. Heç mətləbə dəxli var? Üzünə nurlu bir insanın – uşaqlıq və orta məktəb dostunun təbəssümlü sifəti qondu, onda şair qatarla anasını görmək üçün rayona gedirdi. Neçə illərdi üzünü görmədiyi dostunu qatarda gördü, qollarını açıb onu qucaqladı, dostu da eynən onu bağrına basdı, qatarda gecəni diri gözlə səhərə çıxartdılar, xatirələr bir-birini əvəzlədi... Onda şair yüksək vəzifəyə təyin olunmuş nüfuzlu dostunun məsləhəti ilə bu addımı atdı və özünə inamı vardı ki, sonu onun istədiyi kimi olacaq.

Səfayət çay dəstgahı açdı, gördü ki, soyuqluq aradan götürülməyib.

– Vallah, nə yazır, nə pozur, mənciyəzin heç nədən xəbəri yoxdu. Siz eşitdiyinizdən də, tövbə bir kəlmə bilmirəm. Yaxın oturun, çayları soyutmayın, boş şeylərdi.

Özü də yanını stula qoyub əvvəlcə bacısına, sonra Əmənullaya qıyqacı göz yetirdi, qaşığı mürəbbə qabında gəzdirdi. Belə gərgin vəziyyətdə danışmaq onun üçün çətin idi elə bil.

– Sən nəsə demək istəyirdin, ay Səfa? – Kifayət bacısının köməyinə gəlmək istəsə də, sözlərində kinayə vardı, buna isə səbəb əri idi. Şair arvadının nə deyəcəyini bilmirdi, ancaq Rəvanənin qəbul imtahanı haqqında indi söz açacağına inanmırdı.

– Heç.

– Nə heç, az? Sözünü denən da! Sən də ərindən öyrənibsən gizli işlər görməyi. Saa düşmən ha deyiləm? Həmişə əlimiz üstünüzdə olub. İndi keçi tərs doğub?

– Nə gizli işim olacaq? – Səfayət özünü ərindən ayırdı. – Rəvanənin imtahanlarını deyirəm. Gecə-gündüz oxuyur, ancaq medinstitutu bilmirsinizmi? Əsas adamdı. Oxumağa kimdi baxan?

Əmənulla istədi o saat nəsə desin, Kifayətin barmağının tıqqıltısı onu dayandırdı.

– Oxumaq lazımdı, ancaq ora təkcə adamnan deyil, həm də pulunnandı. Siyahılar da Novruz bayramından sonra tutulur. Hələ tələsmə. Ona kimi Əmənulla orda bəzi adamlarnan söhbət eləyər, baxar görər ki, nə var, nə yox, sonra elə çətinlik yoxdu.

Şair mürəbbəni kənara itələyib qənd parçasını ağzına aldı.

– Nə qədər pul lazım olur? – Səfayət bacısına üz tutdu.

– Keçən il on min manat idi. Bu il hələ bilinmir. Ola bilsin ki, bir az artsın, ola da bilər ki, elə yerində qalsın.

– Elə də böyük məbləğ deyil. – Əmənulla axır ki, bu işin təşkilatçısı və icraçısı kimi sözə başladı. – Düzdü, on min az da pul deyil, ancaq sən uşağının gələcəyi üçün ona ömürlük sənət verirsən, elə bir sənət ki, özünüz görürsünüz də. Həkimlik belədi ki, həmişə əli pulnan oynayır, day aylıq maaşa baxıb gözlərinin kökünü saraltmır. Mamed elə bilər ki, bir il kitabı çıxmayıb.

– Həlbət ki... – Şair arvadının sözünü ağzında kəsdi.

– Sağ ol, bacanaq hörmətin və məsləhətin artıq olsun.

– Uşağın təhsilinə xərclənən pul itmir, Mamed. Bilirəm, indi moizə oxuyacaqsan ki, bizdə təhsil pulsuzdur, rüşvət-filan yoxdu, uşaq özü oxuyub imtahan verməlidi...

– Elədi, düz fikirləşmisən. Lazım olsa, mən özüm qızımın işinə qarışaram. Bu söhbətə nöqtə qoyun.

– Nə nöqtə? Camaat qapı-qapı düşüb əlində pul adam axtarır?

– Çay süz... Sən qarışma!

Səfayət çay süzəsi olmadı, Əmənulla ilə Kifayət sağollaşmadan qapının ağzına tələsdilər...

***

– Bağışlayın, siz kimsiniz?

Şair gözünü güclə açdı, ancaq ona elə gəldi ki, ətrafda nələr olduğunu görmür, onun tanımadığı yad bir yerdə, yad bir otaqda, yad bir çarpayıda uzanıb və yerindən qalxsa hara gedəcəyini, nə iş tutacağını bilmir. Paltarı yanındakı stulun üstündə görünmürdü, otaq səliqə-sahmanlı idi. Televizor açılmamışdı və qara daş kimi dayanmışdı. Stolun üstündə "İstisu” şüşəsi və stəkan vardı. Şüşənin yarımçıq olmasından hiss etdi ki, gecə qalxıb su içib. İndi də həm başı daş televizor kimi ağır idi, dodaqları çat-çat olmuşdu. Su içmək istəyirdi.

Ancaq heç nəyi xatırlamırdı. Dünən gecə "Turşsu” restoranındakı qonaqlıqdan sanatoriyaya necə gəlmişdi, otağına liftlə necə qalxmışdı, qapını açarla necə açıb yerinə uzanmışdı – bunlar ona möcüzə kimi gəlirdi və inana bilmirdi ki, bütün bunları o özü tək eləyib. Çox güman ki, iki, bəlkə də üç nəfər onun qoluna girib hamının gözü qarşısında səndirləyə-səndirləyə katibin maşınına oturdub. Biabırçılıq! Əməlli-başlı biabır olub. O cür tədbir keçirilsin, ona həsəd aparılsın, sonda bütün hörmət və izzətini bir şüşə zoğal arağı yuyub aparsın. Hər şey qaydasında idi, məclis də, ona münasibət də! Şair özünü xoşbəxt sayırdı. Çıxış edib sağlıq deyənlər şəninə elə sözlər deyirdilər ki! Görüşdəki ansambl da burada idi və onun sözlərinə bəstələnmiş mahnılar ifa edilirdi. Laləzar Coşqun və başqaları onun şeirlərini söyləyirdilər. Ona elə gəlirdi ki, bu təkrar görüşdə iştirak etməyən birinci katib üçün göstərilir. Muxtar Dadaşzadə onun üçün xoş təsir bağışlayırdı. Yanaşı oturmuşdular və birinci katib ona xüsusi qayğı göstərir, hətta qulluq edirdi. Ən iri və yağlı tikələri Muxtar müəllim çəngələ keçirib onun boşqabına qoyur, quzu ətinin xüsusiyyətləri haqqında izahlar verir, araq içəndən sonra bulaq suyunu məsləhət görürdü, çünki bu bulaqların suyunun tərkibində hansı kimyəvi maddələr aşkar olunubmuş ki, bu həm orqanizmin müqavimətini artırır, həm də arağın təsir gücünü azaldırmış. Katib bir neçə şorabanın da adını çəkdi – onlar şairin indi yaddaşında qalmamışdı – bunlar rayon ərazisində bitən bitkilərdən tutulmuş və çox dadlıymış. Doğrudan! Şairin öz doğma rayonunda da bu bitkilərdən var idi, ondan da şoraba hazırlayırdılar, bircə fərq ondaydı ki, adlar ayrı cür idi...

Yorğanı üstündən qırağa itələyib ayağa qalxmaq istədi, başı gicəlləndi, az qala ağzı üstə yerə yıxılacaqdı, birtəhər çarpayının dəmirindən yapışıb özünü saxladı, yerində oturub bir də otağı süzdü. Günəşli yay günü idi. Divardan asılmış taxta saatın gümüşü əqrəbləri 11 tamamı göstərirdi. İndiyə müalicələri başa çatmalı idi, ancaq həm vaxt ötmüşdü, həm də onda hal yox idi.

Bir də özünü toparlayıb stuldan, sonra stoldan yapışdı, şüşənin qapağını kənara atıb başına çəkdi və son damlasına qədər içdi. Suyun soyuqluğunu və ağırlığını mədəsində hiss etdi. Ürəyi bulandı. Papiros həvəsi ilə stuldan çəlik kimi yapışıb şkafa sürütlədi. Kostyumu səliqə ilə köynəyinin, qalstukunun üstündən asılmışdı. Bu, onun işi deyildi ki, sərxoş halda paltarını soyunub asılqana keçirsin. Bəlkə də! Ola bilər ki, adam sərxoş olanda özü də bilmədən gözəl işlər tutsun.

Əlini pencəyinin cibinə atıb "Marlboro” qutusunu və alışqanı götürdü, deyəsən daha özünü nizamlaya bilirdi, eyvanın qapısını açıb çölə çıxdı, papirosunu yandırdı. Ancaq heç iki-üç qullab almamış ağzında zəhər hiss etdi. Bədənində titrətmə vardı. Axşamkı yemək boğazında dayanmışdı. Qaytarmaq istəyirdi, odur ki, papirosu yarımçıq külqabıya basıb hamama tələsdi.

Ardı var

Ədalət 2019.- 30 aprel.- S.7.