FƏHLƏ
ŞƏHƏRİNİN PEŞƏKAR QƏLƏM
FƏHLƏSİ
Bir vaxtlar Sumqayıtı "Jurnalistlər şəhəri”
adlandıranlar da olub. Bu, təxminən ötən əsrin
70-80-ci illərinə təsadüf edir. Əmək
cəbhəsində xarüqələr yaradan insanların
şöhrəti fəhlə şəhərinin jurnalistlər
üçün tükənməz mövzu mənbəyi idi.
Qalib Əhmədov da mətbuat mühitinə elə
bu vaxtlar gəlmişdi. Yadımdadır,
o, orta təhsil verən 49 saylı texniki -peşə məktəbində
müəllim işləyirdi. Mən burda
tərbiyəçi olan şair dostum, ordubadlı Məşkur
Əkbərə tez-tez baş çəkir, bu küskün
şairə maddi və mənəvi dayaq olmağa çalışırdım.
Qalib Əhmədovla məni elə o tanış
etmişdir. "Ədəbiyyat həvəskarıdır,
demişdir. Arabir yazmağı da var”.
Sonralar Məmməd Araz poeziyasına sevgi bizi
daha da yaxınlaşdırdı. Q.Əhmədov
aspiranturaya daxil olandan sonra onun ədəbi mühitlə, mətbuatla
əlaqəsi daha da genişləndi və onu Mərkəzi
Komitənin "Təşviqatçı”-”Akitator"
jurnalına işə dəvət etdilər. Deməliyəm ki, bu jurnal Qalib Əhmədovun həyatında
mühüm bir dönüş mərhələsi oldu.
O, az vaxtda peşəkar və püxtə
qələm sahibi kimi tanındı. Qurub-yaradan
zəhmət adamlarının, istehsalat
qabaqcıllarının, əmək cəbhəsində fərqlənən
fəhlə və mühəndislərin yazarı kimi sevildi.
Bu maraq onu Sumqayıtla daha sıx tellərlə
bağladı. O vaxtlar Sumqayıt sözün həqiqi mənasında
nəhəng bir əmək cəbhəsi, şanlı
metallurqların, kimyaçıların,
inşaatçıların şəhəri idi. Burda zəhmət qaynar qazan kimi qaynayır, bir-birindən
parlaq, möhtəşəm ünvanlar gənc jurnalistə
yeni-yeni maraqlı mövzular və ilham verirdi. Odur ki, "Təşviqatçı” jurnalı bir
növ "Sumqayıtın jurnalına” çevrildi. Qalib Əhmədov isə "Sumqayıtın
jurnalisti” kimi ad qazandı.
İllər
keçdi, amma Q.Əhmədovun iş görən, qurub yaradan
insanlara marağı azalmadı, əksinə, istehsalat və
istehsal adamı onun üçün unudulmaz mövzuya
çevrildi. Ziddiyyətli həyatımız
onun jurnalist qələmi ilə hər gün səylə
müxtəlif adlı, müxtəlif profilli nəşrlərin
səhifələrinə proyeksiya olunurdu. O, əməkçi
insanı, gündəlik işığımızı,
suyumuzu, qazımızı, odumuzu-ocağımızı təmin
edən yüz minlərlə mühəndis, texnik,
neftçi, elektrik, mantyor, işinin-peşəsinin
adını bilmədiyimiz milyonlarla sadə peşə
adamlarını heç vaxt unutmur, o, təkrar-təkrar bu
mövzulara qayıdır, onları "unudulmağa” qoymur.
Müstəqillik illərində Qalib Əhmədov
"Sumqayıtın jurnalisti” adını bir daha doğrultdu. Sumqayıtın 50 illiyi
1999-cu ildə şəhərin rəhbərliyi tərəfindən
sükutla qarşılansa da Qalib Əhmədov bu şanlı
tarixi yubileyə öz tövhəsini verdi:
"Sumqayıt və sumqayıtlılar”, "Sumqayıtla
birgə ucalanlar” adlı kitabları həmən ili
işıq üzü gördü. Şəhərin
60 illiyinə də o, əliboş gəlmədi. "Mühitim,
Müasirlərim”, "Mənəviyyat məbədi”,
"Corat: Qloballaşan dünyanın daş yaddaşı”
adlı kitablarını ona həsr etdi. Ümumiyyətlə,
Qalib Əhmədovun indiyədək çap olunmuş 16
kitabından altısı bilavasitə Sumqayıta və
sumqayıtlılara həsr olunub. Hazırda
intizarla öz çapını gözlədiyi
tamamlanmış əsərlərin içərisində
Sumqayıtla bağlı "namizədlər”
üstünlük təşkil edir. Bura böyük
xeyriyyəçi H.Z.Tağıyevin 25 il davam edən su
uğrunda mübarizəsinin fonunda onun adını
daşıdığı qəsəbədə
(keçmiş Nasosnı) Şollar suyunun Bakıya
çatdırılması üçün Almaniyadan alıb
gətirdiyi bahalı nasos quyularının
quraşdırılması ilə bağlı göstərdiyi
fədakarlıq, qarşıya çıxan çoxsaylı
maniə və əngəlləri, erməni-daşnak təxribatçılarının
qəsdlərini böyük bir müdrikliklə aradan
qaldırmaq məharətindən bəhs olunur. Tarixi
faktlara söykənən bu əsəri müəllif
"Sumqayıtın sələfi H.Z.Tağıyev”
adlandırmışdır. Habelə
ötən əsrin 50-ci illərinin ortalarında Beriya və
M.C.Bağırov "xalq düşməni” kimi aradan
götürüldükdən sonra Anastas Mikoyanın tövsiyəsi
və tapşırığı ilə 1945-ci ildən
başlayaraq yenicə tikintisi genişlənən Sumqayıta
intensiv erməni-daşnak axınının bəhs edən
"Axıntı” əsəri də Sumqayıta həsr
edilmişdir. Daşnaklar A.Mikoyanın
"Sumqayıtda məskunlaşmalı, Bakıda möhkəmlənməli!”
şüarını əldə rəhbər tutaraq
ümumittifaq tikintisinə çevrilən Sumqayıta
böyük axın və kütləvi yürüş təşkil
edirlər. Şəhərin ticarət,
ictimai iaşə, nəqliyyat və digər xidmət sahələri
ermənilər tərəfindən tutulur və zəbt edilir.
Müəllifin sənədlərə istinadən
yazdığı bu tarixi -publisistik əsər erməni millətçi
terrorçularının 1988-ci ildə şəhərimizdə
törətdiyi qanlı aksiyanın mahiyyətini müasir
oxuculara açmaqda onlara yardımçı ola
bilər. Bu, bir daha onu göstərir ki,
yaşıdı və yaşadığı doğma
Sumqayıt çoxşaxəli yaradıcılıq potensialına
malik jurnalistin tükənməz mövzu çeşməsi
olub və bu gün də həmin ülvi sevgi onun qəlbində,
qələmində yaşamaqdadır.
Qalib Əhmədov sovet dönəmində partiya mətbuatında
çalışdığı üçün onun
yazılarında elmi-nəzəri və siyasi -publisistik istiqamət
üstünlük təşkil edrdi. "Təşviqatçı”
jurnalından sonra o, "Dialoq”, "Azərbaycan kommunisti”
jurnallarında partiya işi və ideologiya şöbələrinə
rəhbərlik edib. Respublika Elmlər
Akademiyası Fəlsəfə İnstitutunun dissertantı kimi
fəlsəfi araşdırmalar aparıb, siyasi şüur və
siyasi mədəniyyət problemlərinə aid bir sıra
maraqlı məqalələr yazıb və çap etdirib.
Qalib Əhmədovun elmi-nəzəri
yaradıcılığı onun "Dövlət və rəhbər”,
"Partiyalar. Liderlər. Cərəyanlar” adlı əsərlərində cəmləşmişdir.
Həmin əsərlərdən hazırda təhsil
ocaqlarında dərs vəsaiti kimi istifadə olunur. O,
SSRİ Fəlsəfə cəmiyyətinin üzvü olub. Müəllifin çoxsaylı elmi-nəzəri və
ədəbi-tənqidi yazıları, dövri mətbuatda
çap olunmuş məqalələri onun maraq dairəsinin
genişliyindən, elmi dünyagörüşünün
miqyası və intellektual səviyyəsinin yüksəlişindən
xəbər verir. Bu səbəbdən onun
jurnalist fəaliyyəti mövzu rəngarəngliyi ilə diqqəti
cəlb edir. Onun publisistikasında milli
xarakter, milli ideologiya, Vətən və vətəndaş məsuliyyəti,
ləyaqəti insan mövzusu mühüm yer tutur. Qalib Əhmədova görə hər kəsin dəyəri,
onun gördüyü işin dəyəri qədərdi.
Bu cəhətdən onun "İnsan- cəmiyyətinin
nüvəsi və simasıdır” məqaləsi pozitiv fikirlərlə
zəngindir.
Jurnalist üçün irili-xırdalı hər bir
yazı, hər bir məqalə cəmiyyət
qarşısında onun açıq hesabatıdır. Q.Əhmədov
50 ildən çoxdur ki, "Qələm fəhləsi” kimi
oxucularına hesabat verir Bu müddətdə o, demək olar
ki, hər şeydən yazıb. Amma ilk
yazısını heç vaxt unuda bilmir: "Dərin zəka,
möhkəm hafizə” adlandırdığım və
1966-cı ildə rayon qəzetində çap olunmuş bu məqaləni
o, yaxın dostuna həsr etmişdir. O vaxt onun bir niyyəti
vardı: istəyirdi ki, çox istedadlı və nadir riyazi
qabiliyyətli olan dostu Oktaedr Məmmədovu hamı
yaxından tanısın və sevsin. Əlbəttə, bir məqalə
ilə o bu nəcib istəyinə nail ola
bilməzdi. Amma həmin yazı öz işini gördü:
onu həmişəlik jurnalistika aləminə bağladı.
Məşğuliyyətini birdəfəlik müəyyənləşdirdi:
insanı öz-özünə tanıtmaq sənətinə
yiyələnməyin bünövrəsini qoydu. O vaxtdan onun qələmi
bu nəcib işə xidmət edir.
Ömrün ilk yazıları artıq arxada qalıb. 70
yaşlı jurnalist hazırda özünün "sonuncu
yazılar” mövsümünü yaşayır. O, bu
yazılarını da tərəddüd etmədən
yalnız insana-dostumuz və düşmənimiz olan İnsana,
ömrü boyu öyrənməyə ehtiyac hiss edən
İnsana həsr etməkdədir. Daim axtarmaq və
araşdırmaq bu insanın borcu və təbii
ehtiyacıdır. Amma bilməli, dərk
olunmalı şeylər də çoxdur dünyada. Yarpaqdan tutmuş ulduzlara qədər hər şey
müəmmalıdır. Nə qədər
öyrənirsən, yenə öyrənməli nəsə
qalır. Onu da səndən sonra gələnlər
öyrənir. Və beləliklə, bəşər
övladı bir-birini öyrədə-öyrədə
"növbəni” özündən sonra gələnlərə
təhvil verir.
Hind müdriki İndira Qandi deyirdi ki, ən böyük
zərurət insanları sevməkdir. Onun sözünə
qüvvət olaraq demək istərdim ki, ən böyük
ehtiyac insanların öz biliyini fasiləsiz olaraq zənginləşdirmək
və müasirləşdirmək tələbatıdır.
İndiyə gələcəyin gözü və
keçmişin təcrübəsi ilə baxmaq
lazımdır. Keçmişə əsaslanıb
gələcəyi görmək tarixin tələbidir. Gələcəyinə hakim olmaq istəyənlərin
başqa yolu yoxdur. Lakin bu da bir həqiqətdir
ki, keçmişi əla təhlil edə bilən, gələcəyi
aydın görə bilən adamlar da mövcud çətinliklər
qarşısında aciz durumda qalır. Bundan bir
çıxış yolu var: inadkar əmək, ardıcıl
fəaliyyət, səy və qətiyyət.
Cavanlıqda
materialist-marksist mövqedən çıxış edən
Q.Əhmədov yazır: "İnsan ictimai varlıq kimi cəmiyyətə,
bioloji varlıq kimi isə öz geninə bağlıdır.
O, cəmiyyət qarşısında o vaxt yüksəlir ki,
özünə qalib gəlir. Kim cəmiyyəti
kamil görmək istəyirsə, qoy əvvəl özü
kamilləşsin. Kim vətəni yüksəltmək
istəyirsə. qoy əvvəl
özü yüksəlsin. Xırda şəxslər
heç vaxt xalqına başucalığı gətirə
bilməz. "Kiçik adamların”
böyüklüyü ondadır ki, onlar bəşəriyyətin
imdad və istinad yeridir. Belə insanlar
dialektikanın əyani təcəssümü, materiya ilə
ideyanın canlı vəhdətidir”. Danılmaz
faktdır ki, mühiti, şəraiti dəyişdirən məhz
belə insanlardır. "Kim
dünyanı irəlilətmək istəyirsə, qoy əvvəl
özünü irəlilətsin” (Sokrat).
Jurnalist bu fikirdədir ki, hazırda bəşəriyyət
üçün təhlükə çox, insanların eyibli
və tüfeyli, müftəxor olmalarından doğur. Öz
naqisliyinə və qüsurlarına qalib gəlmiş insan isə
cəmiyyətin bəzəyi, fəxri və qürurudur. Müasir dünyada mürtəce qüvvələrin
təsiri ilə öz-özündən
uzaqlaşdırılmış, özünə və öz
problemlərinə yadlaşdırılmış insan siyasətçilərin
gah döyüş alətinə, gah da döyüş
meydanına çevrilməkdədir. Jurnalistin vəzifəsi
insanı bu ziddiyyətlərdən xilas etməkdə,
özünə və dünyaya sağlam münasibətini bərpa
etməkdə ona kömək göstərməkdən ibarətdir.
O, insanın mahiyyət və mövcudluğu məsələsində
marksistlərlə cəmiyyətin sinfi təsnifatı
başlanan nöqtəyədək yoldaşlıq edir. Ordan o
tərəfə fikirlər haçalanır, ziddiyyət həmrəyliyi
üstələyir.
Belə ki, Q.Əhmədovun fikrincə marksist fəlsəfənin
fikrincə "İnsanın özünü əmək
yaratmışdır” kəlamı yanlış
hökmdür. Düzdür, insanı əmək qədər
ucaldan ikinci heç bir vasitə olmayıb və yoxdur. Lakin bu
fikir ona görə yanlışdır ki, insan dünyaya məhz
insan kimi gəlib. İnsanın əcdadı elə
insandır. Axtarmaq, çalışmaq, onun xislətindədir.
Qarışqa, bal arısı nə qədər əməksevər
olsa da dönüb "insan” ola bilmir. XIX əsrin
ortalarında dialektik materializmin metofizika üzərinə
"geniş cəbhə boyu hücumu” zamanı, tarixi
materializmin özünə hər sahədə səylə dəlil-sübut
topladığı bir dövrdə, bir sözlə, dialektika
qanunlarının bəxti açıldığı bir məqamda
materialistlər, xüsusilə dialektik materialistlər hər
şeyi, hətta insanın ləyaqətini də ona
qurban verməli olmuşlar. Təki dialektik tarixi materializm
ideyası sübut olunsun.
Gələcək insan barədə 70 yaşlı qələm dostum çox nikbin və pozitiv fikirdədir. Onun rəyincə, XXI əsr insanın idrak və xeyirxahlığı əsri olacaqdır. Yeni ictimai-iqtisadi quruluşa doğru insanlar güclü sıçrayış edəcəklər. Bu, ictimai inqilabların fərdlərin daxili inqilabları ilə əvəz olunması sahəsində mümkün olacaqdır. İnsanlar özlərində yaşayan qeyri-insani "məni” təslim etməklə indiki ağlı-qaralı, məkrli-məhəbbətli dünyanı nurlu dünyaya çevirəcəklər. İndiyədək insanlar heç vaxt dünyanı indiki kimi bütöv görə bilməmiş və ona görə də heç vaxt bütöv düşünməmişlər. Hər şeyi, o cümlədən özünü də yarımçıq, natamam görmüşdür. Buna baxmayaraq, insan özünə doğru xeyli yaxınlaşmış, qloballaşan dünyanın astanada durub giriş qapısını açmağa hazır olan səyyah vəziyyətindədir. Amma bu qapını onun üzünə heç kim elə-belə açmayacaqdır. Mübarizəsiz ötüşməyəcək bu istək də. İnsan özündəki qeyri-insani "mənə” qarşı möhkəm silahlanmalı və qəti, amansız mübarizə üçün özünü fikrən və ruhən hazırlamalıdır, səfərbər etməlidir. Bundan sonra insanın indiyədək əsasən özündənkənar mühitdə, ətrafında və ətrafındakılarla apardığı mübarizə öz məkanını və mənasını dəyişərək, insanın öz daxili mübarizəsinə çevriləcəkdir. Düzdür, bu mübarizə həmişə gedib, ancaq xarici mübarizənin fonunda o çox vaxt olduqca sönük, görünməz və əhəmiyyətsiz təsir bağışlayıb. İndiyədək hər şey üçün özündən başqa hamını ittiham edən insan özünü hamıdan öncə ittiham etməyə başlayanda dünya tarazlıq tapacaq.
O başa düşəcəkdir ki, öz acizliyi, zəifliyi və naqisliyinin öhdəsindən gələ bilməyən miskin, qeybətcil və faydasız insanın başqalarını bunda ittiham etməsi və özünün etməli olduğunu başqalarından umması nəinki əxlaqsızlıq, habelə cinayətdir.
İlk yazılarına imicmeyker kimi başlamış Qalib Əhmədov, özünün dediyi kimi, "sonuncu yazılarında” onlara fəlsəfi-psixoloji vüsət vermiş, "Nəriman Nərimanovda təcəssüm edən milli xarakterimiz”, "Şərq müdriki” H.Z.Tağıyev, "H.B.Zərdabi dühası”, M.İbrahimov, M.Ə.Sabir, M.F.Axundov və başqa dəyərli simalarımız haqda yazdığı yazılarında bu fikirləri daha da dərinləşdirmişdir.
Cəfər
Quliyev,
əməkdar həkim
Ədalət 2019.- 22 avqust.- S.4.