XOCALI ŞİKƏSTƏSİ

(roman)

Ulduz Qasım

(əvvəli ötən sayımızda)

- Gedək, dedi, - bayaqkı cığır boyu qaranlığın içinə addımladı.

Xeyli getmişdilər. Birdən səs-küy qalxdı. Diksinən yad uşaq yenidən qışqırmağa başladı. Fərhad əliylə onun agzını qapayıbpıçıldadı:

- Ay uşaq, gələn ermənidi, qışqırma!

Və bundan sonrası cəmi-cümlətani üç-beş dəqiqənin içində, fantastik filmlərdəki kimi baş verdi.

Qabaqdakı adam atəs açdı. Yəqin ki bu, bir yanlışlıq, səhvən atəş deyil, sirri-xudadır, necə oldusa arxadan gələn ikinci adamın gülləsi əvvəl atəş açanı tutdu. Fərhad vurulan erməninin silahıyla atəş açdı. Bu silah necə olmuşdu ki, Fərhadın əlinə keçmişdi, o niyə atəş açmadı, arxadan gələn yaraqlı nə təhər olmuşdu ki, onları güllələmək əvəzinə öz yoldaşını vurmuşdu? Fərhad neçə illər sonra da silahın onun əlinə keçdiyini xatırlaya bilmirdi; sadəcə, donmuş barmaqlarıyla tətiyi çəkdi. Deyəsən, onlar elə iki nəfərmiş. Səs-küy dərhal kəsilsə də uşaq sakitləşmək bilmirdi. Fərhad əlindəki fanarı bir an əvvəl gəbərtdiyi adamın üzünə tutdu. Onun ölüb-ölmədiyini yoxlamaq istədi. Birdən Məryəm yerə yıxılan cəsədə baxıb qışqırdı:

- Bu, Fuadı vuran ermənidi. Evə soxulanda görmüşdüm mürdəşir yumuş sifətini...

Və aşağı çöküb yerə sərilmiş meyidi yumruqlamağa başladı:

- Əclaflar, qaniçənlər, Allah sizin bəlanızı versin! Cəlladlar! Parçalayacam səni! Tüfəngi mənə ver, Fərhad!

- Məryəm, əl çək murdar dığanın leşindən. Dur ayağa, vaxt itirməyin mənası yoxdur, tərk eləməliyik buraları. Dörd tərəf doludu qana susamış çaqqallarla. Bilirlər ki, sağ qalanlar bu yolu keçəcək.

Qadın onun dediklərini sanki eşitmirdi. Durmadan meyidi yumruqlayırdı.

- Gəbərdin! Gördün? Uzun çəkmədi körpə qanı yalamağın! Al, al, köpək!

Fərhad güclə onu meyitdən araladı:

- Özünü ələ al, aralan bu leşdən!

?

Külək yağan qarı onların üzünə çırpırdı. Sanki təbiət də bu insanların qəsdinə durmuşdu. Yerimək get-gedə daha da çətinləşirdi. Qarı yara-yara güclə irəliləyirdilər. Əl-ayaqları donmuşdu. Ancaq yenə də dayanmaq olmazdı. Hər an düşmənlə qarşılaşa bilərdilər. İrəlidə gedən Fərhad güclə eşidiləçək səslə təkrar-təkrar ana-balanı tələsdirirdi.

- Tez olun! Tez gəlin!

- Ata, üzüm göynəyir, ayaqlarım sızıldayır, daha gedə bilmirəm...

- Sağ qalmağımızın başqa yolu yoxdu, qızım, getməliyik. Qoy bu təhlükəli yerlərdən uzaqlaşaq, dayanıb bir az dincələrik. Az sonra azərbaycanca danışıq səsləri eşitdilər. Fərhad başı ilə Məryəmlə Pəriyə yaxınlıqdakı ağacın arxasında daldalanmağı işarə elədi. Özü isə səs gələn tərəfə ayaqlandı. Yaxınlıqda kimsə ağlayıb yalvarırdı:

- Ana, eləmə! Nə olar, eləmə! Qarı, palçığı axı niyə üstümə əndərirsən? Günahım nədi?

Fərhad yaxınlaşdı. Əl fanarının işığını səs gələn tərəfə tutdu. Fənərin sarımtıl işıq zolağının düşdüyü yerdə nə baş verdiyini tam da olmasa, görmək mümkün idi.

Orada sanki havalanmış bir qadın donmuş torpağı, qarı, buzu eşələyib əlinə keçəni xəndəyin içinə tökür və ara vermədən danışırdı:

- O namussuzların əlinə düşənə qədər burda ölsən yaxşıdı. Qoy görüm ki, öldün, əllərimlə torpağa basdırdım. Öləndə də rahat ölüm. Yoxsa, gorum çatlayar. Özümü bagışlamaram heç zaman. Elə ölüm var ki, yaşamaqdan milyon dəfə şərəflidir. Namussuzluqla yaşamağın nə mənası var? Cavab ver, nə mənası var?

Fərhad Gülnisəni tanıdı. Qadın özündə deyildi. Buzlu torpağı eşməkdən qanamış əllərini də sanki hiss etmirdi:

- Neyniyirsən, ay bacı, bir dayan, görüm.

- Sənsən, ay doxtur?

Xəndəkdən səsi gələn Lətifə idi, Gülnisənin dost doğma balası:

- Həkim, qurban olum, qurtarın məni bu arvadın əlindən! Ha yalvarıram, əl çəkmir, deyir diri-diri basdıracam səni.

Gülnisə hönkürdü. Qarda eşənək atmaqdan əl saxladı, dizi üstə xəndəyin qar basmış tirəsinə çöküb, başını heysiz tövrlə azca yuxarı qaldırdı. Sanki indi bir az əvvəl çalaya yuvarlayıb üstünü torpaqladığı dost-doğma qızını, tək balasını da unutmuşdug Namusunu qorumaq, yeniyetmə, bakirə qızını yad əllərə düşməkdən xilas etmək üçün övladını diri-diri yerin altına basdırıb nəfəsini kəsməkdən özgə bir yol düşünə bilməyən ana donuq gözlərini məchul nöqtəyə tutub belə deyirdi:

- Bir Allah şahiddir ki, atası öləndən sonra təkbaşıma, hansı zillətnən böyütdüm. Bir üzü gəlin, bir üzü qız ikən, gənc yaşımda dul qaldım. Yad ata yanında minnətli çörək yeməsinə qıymadım. Göz bəbəyim kimi saxladım balamı. Sən də yaxşı bilirsən, ay doxdur, bircə haram loxma yedizdirməmişəm ona. Birinə yun daradım, birinə cəhrə əyirdim, birinin evini, tövləsini təmizlədim. Əlimin halal qazancıyla yekəltdim. Bir yalan, bir əyri söz öyrətmədim. İndi neyləyim, mən bədbaxtın qızı, gül kimi balamı erməni dığasına əsir verim? Allah keçsin günahımdan, imkan versin balamı öz əlimlə torpağa qoyum. Namusu itə atıblar, it yeməyib. Məni min dəfə öldürsünlər, uf da demərəm. Bilirəm ki, görsələr, əsir alacaqlar. Qonşu qız-gəlinləri komasıynan yığıb apardılarg

Fərhad qadını özünə gətirmək üçün dedi:

- Şükr Allaha, ay bacı, xilas ola bilmisiniz...

Qadın sanki həkimi nə görür, nə də duyurdu.

- Biri evə soxulmuşdu. Məni görmürdü, arxadan yaramaçayla boynunun dalından vurdum. Yıxıldı. Öldü, ölmədi bilmirəm. Qaçdıq, çölə. Bura qədər də dizin-dizin, sürünə-sürünə gəlmişik ki, səsimizi eşidib tutmasınlar. Qurbanın olum, sən vur onu! Qoy, barı bir namuslu insanın gülləsinə tuş gəlsin qızım. Yalvarıram, sən balalarıyın canı, vur onu. Yoxsa, dözə bilmərəm əsir alsalar. Eşidirsən, həkim, dözə bilmərəm!

Fərhad qadının nə halda olduğunu anlayırdı. Bilirdi ki, hər bir azərbaycanlı qadın üçün namus nə deməkdi. Və onu da bilirdi ki, yer üzündə bizim qadınların tayı-bərabəri yoxdu. Bəlkə buna görə bu qədər əzab, faciə varkən, yenə də ürəyində qəribə bir təskinlik dolaşdı. Gülnisə hələ də ona yalvarırdı:

- Niyə durmusan? Ürəyin gəlmir onu vurmağa? Bəs, onlar qızımı aparsalar, dözə biləcəksən? Bilə-bilə ki, aparsalar nə namussuzluq edəcəklər. Güləcəklər bizə. Ələ salacaqlar nəsli-kökü namus, qeyrət bilməyən soysuzlar!

Gülnisə Fərhadın ayaqlarını qucaqladı:

- Eşidirsən, həkim, yalvarıram sənə, vur onu, sakitləşim.

Özünü saxlaya bilmədi. Səssizcə ağlayırdı Fərhad. Sanki sinəsinə yanar köz basmışdılar. Göynədirdi içini eşitdikləri. Birtəhər özünü ələ alıb qadını ayağa qaldırmağa çalışdı:

- Hara aparırlar qızını, ay Gülnisə? Qalx ayağa! Vaxt yoxdu. Gəlin dalımca, görək neyləyirik? Buralardan mümkün qədər tez aralaşmalıyıq.

Sonra da yarı basdırılmış qızı güclə xəndəkdən çəkib çıxardı. Ana ağlaya-ağlaya danışırdı:

- Yox, mən onu heç yerə apara bilmərəm. Elə bilirsən bizi tapmayacaqlar? Sənə elə gəlir. Onlar elə süləngi itdilər kig

Elə bu vaxt yaxınlaşanlar göz açmağa imkan vermədilər. Fərhad xəndəyin içinə atıldı. Pıçıltıyla dedi:

- Bura addayın, tez olun!

Ancaq ana-bala imkan tapa bilmədi. Göz qırpımında hər ikisini vurub yerə sərdilər.

Fərhad onların dörd, ya beş nəfər olduğunu görüb atəş açmadı. Ətrafı axtaracaqlarından qorxdu. Ələ keçə bilərdilər. Gülnisəni də, qızı Lətifəni də öldürmüşdülər. Gələnlər, deyəsən, öz aralarında ətrafda daha heç kimin qalmadığını müzakirə edirdilər. Məryəmgil hələ ki gizlənə bilmişdilər. Allah tərəfi, yad uşaq da səsini kəsmişdi. Yuxulamışdı müəllimənin qucağında. Yaraqlılar xeyli uzaqlaşdıqdan sonra Fərhad xəndəkdən çıxıb ana-balanın sağ qalıb-qalmadığını bir də yoxladı. İkisi də canını tapşırmışdı. Geri, gəldiyi yerə tərəf addımladı. Məryəmlə Pəri orada yoxdu. Həkim ürəyini yedi: "Nə iş gəldi başlarına? İlahi! Yoxsa?.. Birdən erməni uşağının ağlamaq səsini eşitdi. O səmtə yaxınlaşdı. Güclə eşidiləcək səslə:

- Məryəm, Məryəm, mənəm, hardasınız? - deyə çağırdı.

Həyat yoldaşının səsi elə bil quyunun dibindən gəlirdi:

- Burdayıqg

Onların salamat olduğunu görən Fərhadın ürəyi üstünə gəldi.

- Şükr Allaha, sizi görmədilər!

Ana-bala, hər ikisi ona sığındı. Məryəmin səsi titrəyirdi qorxudan.

- Gizləndik burda. Az qalırdıq qorxudan ölək. Yaxşı ki, bu dığa da yatmışdı. Onlar kimdi? Nə oldu?

- Heç demə. Yazıq Gülnisəylə qızıydı. Tutub ki, qızı diri-diri torpağa basdıracam. Əsir düşməyindən qorxurmuş bədbəxt. Deyirdi ki, o namussuzların əlinə keçincə, diri-diri torpağa gömülməsi daha urvatlı olar. Onu güc-bəla ilə yola gətirmişdim ki, Allahın lənətinə gəlmişlər böyürdən bəla kimi pırtlayıb çıxdılar, ikisini də vurdular.

- Allah, bu nə bəladı biz düşdük?! Necə qınayasan ananı? Qız uşağının düşmənə əsir düşməsindən dəhşətli nə ola bilər? Fərhad, çarəsiz qalsam, mən də Gülnisənin elədiyini eləyərəm. Qızımı öz əlimlə öldürərəm.

- Çarəsizliyin amansızlığıdı bu, nə deyim...

- Allah qoruyub səni, Fərhad. Elə bizi də. Nə edərdik tək başımıza, gecənin qaranlığında bu meşədə? Vallah, mən də ölümdən yox, əsir düşməkdən qorxuram. Ən çox da bu tifil qızın cəllad əlinə düşməsindən ehtiyat edirəm.

- Xəndəyin içinə atlandım ki, erməniləri vuram. Gördüm çoxdular. Doğrusu, sizi fikirləşdim. Bildim ki, təkbaşıma beş silahlının öhtəsindən gələ bilmərəm. Dedim, məni öldürsələr, qurda-quşa yem olarsız bu zülmət meşədə. Atəş acmadım. Onları xilas edə bilmədimg

Qadının hıçqırtısı ürək dağlayırdı:

- Gör başımıza nə oyun gətirirlər bu alçaqlar? Yazıq! O qızı kasıbçılıqla, təkbaşına, zillətlə böyütmüşdü Gülnisə. Bir üzü qız, bir üzü gəlin, yazıq! İyirmi yaşından dul qaldı. O gözəllikdə, o yaraşıqda qadın. Sonu da yağı gülləsi!

- Məryəm! Ürəyim qan ağlayır, bəsdi, daha!

Məyəm yanıb-qovrulur, hisslərinə hakim ola bilmirdi. Sanki bütün bunların günahkarı ərinin qucağındakı körpə imiş kimi gözünü ona zilləyib deyirdi:

- Buna bax, sən də bu, erməni dığasına yiyə çıxmaq istəyirsən.

- Sən sakit ol, Məryəm. Qoy görək, başımıza nə iş gəlir? Hara çıxa bilirik? Ağırdı, bilirəm, amma dözməkdən başqa çarəmiz yoxdu.

Oğlunu öldürən, sonra da Məryəmin gözü önündə gəbərən ermənini xatırladıqca qadın havalanır, nə edəcəyini bilmirdi.

- Fərhad, bu cəhənnəmin ortasından salamat çıxmağımızı istəyirsənsə, at meşəyə bu erməni küçüyünü, onu sənin qucağında gördükcə, içim qan ağlayır. Onlar bizimkilərin canını "uf" demədən aldılar. Etmədikləri vəhşilik qalmadı. Oğlumuzu gözümün qabağında dəlmə-deşik elədilər. İndicə gözünün qarşısında iki günahsızı öldürdülər. Sən niyə gözünü döyüb baxırsan?

Məryəm qalxıb Fərhadın üstünə yeridi. Əlindəki silahı almağa çalışdı yenə.

- Ver bura o silahı! Elə indicə özüm onu öldürəcəm. Görürəm, səndə cəsarət yoxdu.

Fərhad silahı vermədi.

- Dur, Məryəm, nə edirsən? Öldürmək asandı? Bayaq niyə vurmadın? Səni tanıyıram axı. Ağlını başına yığ. Yalvarıram, özünə gəl. Görmürsən günümüzü? Nə olub sənə?

- Vur, o zaman, vur onu! Yalvarıram, vur! Tök onun qanını. Görmədin, hamılə qadınların, balaca qız uşaqlarının başına açdıqlarını? Niyə durursan? Qorxaq!

Fərhad həyat yoldaşını anlayırdı. Amma vicdanı heç bir günahı olmayan körpəni öldürməyə yol vermirdi. Düşmən balası olsa beləg Odur ki, mümkün olduqca Məryəmi sakitləşdirməyə çalışırdı.

- Məryəm, sən Allah, özünü ələ al. Güllə atmaq o yana dursun, ayaq səslərini belə eşidib, yerimizi taparlar. Bu uşağın taleyində yaşamaq varsa, yaşayacaq. Günahsız körpəni öldürmək bizə yaraşmaz. O cəlladlardan fərqimiz nə olar, onda?

- Qoy gəlib bizi qırsınlar. Amma sən elə indi, gözümün qabağında öldür bu yetimçəni!

Fərhad yaxşı bilirdi həyat yoldaşı bunları yandığından deyir. Onun qarışqanı belə tapdamağa ürəyi gəlməz.

- Vurmağa ürəyin gəlmirsə, tulla onu dərəyə. Qoy qurda-quşa yem olsun. Onsuz da bu çovğunda sağ qalmaz. Ac-susuz, soyuq, qaranlıq meşədə nə qədər tab gətirəcək südəmər uşaq? Həm təhlükədi, həm də artıq yükdü, Fərhad. Öz uşağımızın sənin köməyinə ehtiyacı var.

(ardı var)

Ədalət 2019.- 7 fevral.- S.6.