SAZIN-SÖZÜN İŞIĞI

Mənim barmaqla sayılası çox sədaqətli və səmimi ziyalı dostlarım var. Nə onlar məndən bir şey umur, nə də mən onlardan. Sadəcə olaraq bizi yaxınlaşdıran, doğmalaşdıran, bir-birimizə sevdirən sadəliyimiz, səmimiyyətimiz və bir də dünya malında gözü olmamağımızdı. Belə dostlarımdan biri də çox böyük ziyalı, Əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, professor Məhərrəm Qasımlıdı.

Məhərrəm müəllimlə mənim dostluğum ötən əsrin 70-ci illərində ADU-da (indiki BDU) oxuduğumuz vaxtlarda başlayıb. Və o dostluq 40 ildən çoxdur ki, davam eləyir. Tez-tez bir-birimizlə telefon əlaqəsi yaradırıq. İmkan olanda, vaxt tapanda bir stəkan çay da içirik. Və çay süfrəsi arxasında tələbəlik illərindən bu günə kimi keçdiyimiz yolu yada salır, maraqlı anları və məqamları xatırlayır, o ki, var keçmişin şirinliyində özümüzü daha doğma hiss eləyirik.

Hər yeni kitabı çıxanda ilk oxucusu da mən oluram. Yenə görüşdük, bir stəkan çay içdik, çörək kəsdik, təzə çap olunmuş "Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı”ı kitabını mənə hədiyyə etdi. Aqil Abbasa və Əbülfət Mədətoğluna salamını çatdırmağı bildirdi.

Sözün düzü, onun kitablarının hər biri mənim üçün çox doğmadır. Çünki Məhərrəm müəllim hansı məqaləni, hansı yazını, hansı kitabı araya-ərsəyə gətirirsə, o yazıların dili, üslubu bal kimi şirindi. Və mənə bağışladığı yeni kitabı da bir axşamın içində bir nəfəsə oxuyub başa çatdırdım. Düşündüm ki, ürəyimdən keçənləri qələmə alım ki, qoy oxucular da bilsinlər ki, Məhərrəm müəllimin yeni çapdan çıxmış "Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı” kitabı nə qədər maraqlı, orijinal, sazın və sözün koloritini özündə əks etdirən dəyərli bir mənbədir. Onun ərsəyə gətirdiyi "Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı” kitabı aşıq sənətinin milli tarixi səciyyəsi, ustad aşıqların ömür və sənət yolu barədə çoxsaylı elmi oçerklərdən ibarətdir. Görkəmli alimin bu kitabı hazırlamaqda əsas məqsədi Azərbaycan aşıq ədəbiyyatının milli özünəməxsusluğu və tarixi inkişaf mərhələləri barədə oxuculara dolğun bilgi verməkdir. Müəllif kitabın ön səhifəsində yazır: "İstəkli oxucu, iyirminci yüz ilin səksəninci illərindən başlayaraq ozan-aşıq ədəbiyyatı ilə bağlı sistemli və çoxyönlü araşdırmalar aparmaqdayam. Azərbaycanla yanaşı, Sibir-Altay, Orta Asiya, İran və Anadollunu dönə-dönə gəzib dolaşmışam. Gəldiyim son qənaət budur ki, "aşıqlıq” ecazkar saz-söz sənəti olmaqdan daha çox möhtəşəm fəlsəfi sistemdir...”.

Doğurdan da kitabı vərəqləyəndə biz bu sistemin bir daha fəlsəfi sistem olduğunu dönə-dönə hiss edirik. Hiss edirik ki, Məhərrəm müəllim əli qələm tutandan ömrünü, gününü ozan-aşıq sənətinin araşdırılmasına, təhlilinə və fəlsəfəsinə həsr edib. Bu sahədə o, Azərbaycanda ən istedadlı və zəhmətkeş alimlərdəndir.

Kitabı vərəqlədikcə bir-birindən gözəl aşıq sənəti ilə bağlı oçerklərə rast gəlirik. Həmin yazıların sərlövhəsini bir daha oxucuların diqqətinə cəlb edirik: "Aşıq ədəbiyyatının milli və tarixi özəlliyi”, "Dədə Qorquddan üzü bəri”, "Qurbanidir mənim adım”, "Aşıqlığın padşahı – Abbas Tufarqanlı”, "Bayatılarımızın heyrət heykəli – Sarı Aşıq”, "Xəstə Qasım Tikmədaşlı”, "Abdalgülablı Valeh – Valeh ləqəbimdi, Səfidir adım”, "Aşıq Hüseyn Şəmkirli”, "Ələsgərəm, hər elmdən haliyam”, "O bir Haqq aşığı idi – Hüseyn Bozarqanlı”, "İsmi Pünhan aşığı Molla Cüma”, "Aşıqlığın Dədə Şəmşir ucalığı”... Bu yazıların hər birinin öz dili, öz üslubu, öz mayası var.

Məsələn, "Dədə Qorquddan üzü” bəri oçerkindən oxuyuruq: "Sazın-sözün əzəli və əbədi missiyası xalqın dilini, ruhunu yaşatmaq, arıdıb-durultmaq, onun tarixi-mənəvi kimliyini, etnoqrafiq yaşam tərzini, folklor dəyərlərini, fikir-düşüncə özünəməxsusluğunu, könül gözəlliklərini sirli-sehrli bir ecazkarlıqla sabaha daşımaqdır. Yüzilliklərin uzaq dərinliklərində möhtəşəm oğuznamələri düzüb-qoşan alp ozanlarının könül yadigarları bu gün bizim üçün ona görə əzizdən əzizdir ki, onların hər kəlməsində dilimizin, ruhumuzun, mənəvi varlığımızın aydınlığını, duruluğunu, yenilməzliyini görə bilirik. Bu baxımdan Ata Qamların (şamanların), Dədə ozanların əski çağlardan başladıqları mübarək yolu – dil və ruh mücadiləsini sonrakı dönəmlərdə ustad aşıqlarımızın poetik ovqatla davam etdirməsi, mənsub olduğu xalqın mənəvi gücünü qürurla daşıması, yeni nəsillərə təlqin edib mənimsətməsi, milli varlığımızın, o cümlədən də istiqlal və dövlətçilik düşüncəmizin qorunub möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynamaqdadır...”.

Bu milləti, bu xalqı dünyaya tanıtdıran, dünyaya sevdirən ozan-söz sənətidir. Çünki bizim millətin mayası sazdan, qoşmadan, bayatıdan, təcnisdən, dodaqdəyməzdən, dildönməzdən... yoğrulub. Və bu həm də millətin vizit kartıdır. Bizi dünyada ən çox saza və sözə görə tanıyıblar. Hətta Dədə Qorqud qopuzu Aruzun qarşısına çıxararaq deyirdi ki, sizi and verirəm bu qopuza, qardaş qırğınına getməyin! Deməli, qopuz, saz bizim həm də inanc və and yerimizdi. Və bu and yerimiz mübarək olsun!

Biz bu kitabda böyük aşıqlarla – Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Sarı Aşıq, Abdalgülablı Valeh, Yəhya bəy Dilqəm, Hüseyn Şəmkirli, Aşıq Ələsgər, Hüseyn Bozalqanlı, Molla Cümə, Növrəs İman, Dədə Şəmşir, Mikayıl Azaflı... ilə yenidən tanış olur, onların böyük istedad və aşıq sənətinin şahidinə çevrilirik.

Kitab "Şərq-Qərb” nəşriyyatı tərəfindən çap edilib. Redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor Mahmud Allahmanlı, rəyçi filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tinatin Məmmədova, tərtib edən Təranə Vəliyevadı.

İnanırıq ki, professor Məhərrəm Qasımlının "Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı” kitabı kitab bolluğunda tamamilə başqalarından seçiləcək və öz sevimli oxucularını tapacaqdı. Çünki Məhərrəm müəllim bu kitabı ürəyinin atəşi, qəlbinin aşıq sənətinə olan böyük sevgisiylə qələmə alıb. Böyük sevgilərsə həmişə ürəklərə yol tapıb.

Faiq QİSMƏTOĞLU

Ədalət.- 2019.- 25 iyul.- S.6.