Azerbaycan Türklerinin Bayrağının Şanlı Tarihi

"BİR KERE YÜKSELEN BAYRAK BİR DAHA İNMEZ!"

(Mehmet Emin Resulzade)

Tarihte var olan kadim devletlerin ve milletlerin mevcut olduklarını ispatlayan en önemli kanıtlar, ulusal dilleri ve kendilerini temsil eden simgeleri bayraklardır. Bayraklar ayrıca geçmişte var olmuş olan şimdi de var olan devletlerin, milletlerin töresini, kültürünü, ahlaki değerlerini de yansıtıyor. Bu bakımdan bayraklar, başka bir deyişle sancaklar veya alemler dünya tarihinde ciddi öneme sahiptirler.

Biz Türklerin ataları eski ve köklü devletler kurduklarından bizim de kültürümüzde töremizde bayraklarımızın özel bir önemi vardır (1). Bayrak bizim şerefimiz ve namusumuzdur. Belki de dünyadaki hiçbir millet bizler kadar bayraklarına değer vermemiş, onu yüceltmemiş ve manevi bakımdan değerli bilmemiştir. Çünkü biz bayrağımızı sadece bir simge olarak görmüyoruz. Bizler bayrağımızı; canlı, kutsal bir varlık, güç kaynağımız olarak görür ve önemseriz.

Bayrak konusunda son dönem Türk tarihinin yetiştirdiği en önemli tarihçilerden birisi olarak kabul edilen Prof. Dr. Bahaeddin Ögel şunları kaydetmektedir: ”Bayrak koruyucu bir ruhtur. O, bir zafer tanrısıdır. Bayrak kutlu ve mübarek bir kişi gibidir; kızar, sevinir, kırılır, düşerse onu tutanlar da yok olur. Kökü, dibi yerde; başı ise göklerde olan bir varlıktır. Göklerde enginleşir, yayılır, yücelir, milletlerin soyunun ve kökünün sembolüdür”(2).

İstiklal marşımızın yazarı olan kutlu Türk şairi büyük şairimiz MEHMET AKİF ERSOY`da, istiklal marşımızın şu dizelerinde bayrağımıza canlı bir varlık olarak şu şekilde hitap etmektedir:

• Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal!

• Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celal?

• Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal...

• Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!

Veya

• Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal!

• Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal.

• Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal:

• Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;

• Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!

Bayrağımız bizim özümüzdür, bu sebeptendir ki, şehitlerimizin kanı bayrağımız göklerde başı dik bir şekilde gururla asaletle onurlu dalgalansın diye akar ve bayrağımızın hep yükseklerde şerefle dalgalanması için canımızdan – kanımızdan bile geçeriz. Anadolu Türkü şair, düşünce adamı, filozof, edip Mithat Cemal Kuntay mısralarında ne güzel söylemiştir:” Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır. Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır.”

Aslında Mithat Cemal Kuntay'ın diller ezberi olan ve nerdeyse biz Türklerin atasözü olabilecek bu mısralar her şeyi izah ediyor. Türk milleti olarak bizlerin tarihinde bayrakların önemi ile ilgili “ Türklerde Bayraklar, Sancak ve Tuğların Değeri ve Yeri” isimli makalede bahis etmiştik. Bu araştırmamızda özellikle Azerbaycan Türklerinin üç renkli bayrağından bahsedeceğim.

Oğuz Türk Yurdu olan Azerbaycan Türklerinin tarihini incelersek ,eskiden çeşitli şekilde bayraklarımızın mevcut olduğunu görüyoruz. Ancak Azerbaycan ismi etrafında birleşip Osmanlı Türkü kandaşlarımızın vefası yani, Türk Kafkas İslam Ordusu'nun desteği ile Doğuda ve Türk İslam dünyasında ilk demokratik ve laik cumhuriyeti kurduğumuzdan, sonradan da Sovyet-Rus işgalinden kurtulup şehitlerimizin kanı ile müstakil-hür, çağdaş bugün var olan ve daima var olması için duacı olduğumuz çalışıp çabaladığımız Azerbaycan Devleti'ni kurduğumuz günden bugüne kadar iki farklı bayrağa sahib olmuşuzdur.

Bunlardan ilki, doğuda kurulan ilk cumhuriyetin, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin devlet bayrağının tasdik edilmesi- onaylanması hakkında kararla, yani Feteli Han Hoyski'nin rehberlik ettiği Azerbaycan Muvakkati (geçici) hükümetinin 21 haziran 1918 yılı tarihi kararıyla, üzerinde beyaz (ağ) renkli aypara-hilal ve sekiz köşeli yıldızın tasviri olan kırmızı renkli bayrak Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin devlet bayrağıdır. Bu bayrak Türk Osmanlı İmparatorluğu'nun XVII. yüzyılın sonundan,XX.yüzyılın 20. yıllarına kadar mevcut olmuş üzerinde beyaz renkli hilal ve sekiz köşeli yıldız tasviri olan kırmızı renkli devlet bayrağından ibaret idi.

Aslında Türk Osmanlı İmparatorluğu'na ait bir bayrağın Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin bayrağı olarak onaylanmasının çok önemli ve anlamlı bir manası vardı. Bununla da Azerbaycan'ın Türk dünyasının ayrılmaz bir parçası olduğu anlamı ifade ediliyordu ve hakikaten de öyledir (3). O dönemin malum siyasi olayları sonucunda Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin Nazırlar Şurası (Bakanlar Kurulu) 1918 yılının 9 Kasım'ında hükümetin başçısı Feteli Han Hoyski'nin imzaladığı kararla Azerbaycan Türkleri'nin bayrağının şeklinde değişiklik yapılmasının uygun olduğu kararını aldı. Bakanlar Kurulu Başkanı Feteli Han Hoyski nin imzaladığı bu kararla Azerbaycan'ın yeni üç renkli – mavi, kırmızı, yeşil şeritlerden ibaret ve üzerinde beyaz renkli hilal ve sekiz köşeli yıldız tasviri olan milli bayrağı onaylandı. Böylelikle, üç renkli, ay yıldızlı bayrak Azerbaycan Türklerinin devlet bayrağı oldu.

Azerbaycan'ın ve Türk dünyasının söz ustası, Turan sevdalısı Azerbaycan Türkü şair Ahmet Cevat, üç renkli şanlı bayrağımıza olan aşkını “Azerbaycan Bayrağına” isimli şirinde milli bir ruhla aks ettiriyor ve tıpkı Mehmet Akif Ersoy'un İstiklal marşında al kırmızı ayyıldızlı bayrağımıza canlı bir varlık gibi hitab ettiği şekilde o da üç renkli ayyıldızlı bayrağımıza canlı, ulvi, kutsal bir varlıkla konuşurcasına hitap ediyor:

Türküstan elləri öpüb alnını,

Söylüyor dərdini sana, bayrağım!

Üçrəngli əksini Quzğun dənizdən,

Ərməğan yollasın yara, bayrağım!

Gedərkən Turana çıxdın qarşıma,

Kölgən dövlət quşu, qondu başıma...

İzn ver gözümdə coşan yaşıma –

Dinlətsin dərdini aha, bayrağım!

Qayi xan soyundan aldığın rəngi,

Qocalmış Elxanla müsəlman bəgi.

Elxanın övladı, dinin dirəgi,

Gətirdin könlümə səfa, bayrağım!

Köksümdə tufanlar gəldim irəli,

Öpüm kölgən düşən mübarək yeri!

Allahın yıldızı, o gözəl pəri,

Sığınmış qoynunda Aya, bayrağım!

Şarkda-Doğuda ve Türk İslam dünyasında kurulan ilk demokratik cumhuriyetin kurucusu Mehmet Emin Resulzade, üç renkli milli bayrağımıza hitaben söylediği “Müstakil (bağımsız) Azerbaycan`ı temsil eden üç renkli bayrağı Şuarayi-Milli kaldırmış (yükseltmiş), Türklük ve Türk özgürlüğü, islam medeniyeti ve muasır çağdaş Avrupa iktidari-ahraranesini (özgürlükçü, hürriyetçi) temsil eden üç renkli bayrak daima başlarımızın üzerinde ihtizaz (titreşmek, dalgalanmak) edecektir. Bir defa kaldırılmış bayrak, bir daha inmeyecektir. Ben buna iman ederim. Benim bu imanımı milletlerin kalbine doğmuş olan emel (amaç-gerçekleşmesi zamana bağlı istek) güneşi ışıklandırıyor. Bu güneş bir daha üful etmeyecektir, sönmeyecektir” sözleri bugün de dilimizde ezbere çevrilmiştir.

Maalesef, sonradan bağımsızlığımızı Rus işgali sonucunda yitirdik ve bayrağımızı hür bir şekilde vatanımızın göklerinde dalgalandıramadık. Bunun acısını kalbinde derinde hisseden cumhuriyetin kurucusu Mehmet Emin Resulzade, Azerbaycan Türklerinin şanlı bayrağının yeniden yükseklerde hür bir şekilde dalgalanacağı umudunu şu sözleriyle belirtiyor:

“Milli Kültürün esasına dayanması ve milli demokratik Türk devletçiliği temeli üzerine kurulması itibariyle Azerbaycan, ilk Türk Devleti ve ilk müslüman Türk cumhuriyetidir. Yıkıcı ve çökertici enternasyonalist ve kozmopolit fikirlerin önüne ancak milli bünyeyi kuvvetlendirmek ve sağlamlaştırmak suretiyle geçilebilir. Milletçilik fikri, en tabii, en medeni ve en ileri bir fikirdir. İlim ve kültürün gelişmesini ve yayılmasını engellemek şöyle dursun, bu gelişme ve yayılmanın en müessir ve en kuvvetli bir amilidir. Hem de insanlık kültürünün en tabii en normal inkişaf yoludur.

Ey Gençlik! Senin uhdende büyük bir vazife var: Senden evvelki nesil yoktan bir bayrak, mukaddes bir ideal remzi yarattı. Onu bin müşkülatla yücelterek dedi ki; Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez!.. Bunu derken o, bugünkü yetimhane manzaranı dikkate almamış değildi. Bu onun tarafından düşünülmüştü. O, senin o zaman bu bayrağı genç omuzlarına alıp masumane bir tarzda sokak sokak dolaşarak; “İleri ileri Azerbaycan askeri” – diye asker gibi adım atmasını görmüştü ve bu sözü cesaretle söylemişti. Elbette ki, sen onun bu ümidini kırmayacak, bugün parlamento binası üzerinden Azerbaycan Türklerinin yanık türkülerine konu olmuş, yüreklerine inmiş bu bayrağı tekrar o bina üzerine dikecek, Büyük demircinin geri dönüşünü görünce onun tarafında geçecek, -Ya gazi ve ya şehit olacaksın!” (Lahıc, Temmuz 1920. M.E.Resulzade. “Asrımızın Siyavuşu”. İstanbul 1923, s.70.)

Sovyetler Birliğindeki işgalci mevcud rejim üç renkli bayrağımızın başımızın üzerinde dalgalanmasını hatta tasvirini bile yasaklasa da, onu yüreklerinde yaşatan insanlar Azerbaycan'ın ve Türk dünyasının şairi Ahmet Cavadın bu sözlerini dillerinden düşürmüyorlardı:

Çoxdandır ayrı düşdüm

Üç boyalı bayraqdan.

A dostlar, men yoruldum,

Bu gizli ağlamaqdan.

Sonradan kardeş Türkiye Cumhuriyeti Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulunca ilk al kırmızı bayrağımız 5 köşeli yıldızla kardeş Türkiye Cumhuriyeti'nin bayrağı oldu. Mustafa paşanın yazdığı söylenilen bir mektupta bu konudan bahsediliyor ve Mustafa Kemal paşa Doğuda ilk Cumhuriyetin banisi M.E. Resulzade'ye hitaben şöyle yazıyordu: “Ben dünyaya senden üç sene erken göz açmışım. Ancak tüm Türk aleminde Türk'ün istiklal bayrağını sen kaldırmışsın ve bayrak inmesin diye, ben senin elinden alıp Türkiye üzerinde dalgalandırmışım. İnmez demişsin bu bayrak, inmeyecektir” (Mustafa Kemal Atatürk).

Azerbaycan Türklerinin Bayrağının Şanlı Tarihi

Azerbaycan Sovet-Rus işgalinden Türk Ordusu'nun yetişmesiyle özgür olunca, Azerbaycan Ali Meclisi, 18 Ekim 1991 yılı tarihi oturumunda ''Azerbaycan Cumhuriyeti Bağımsızlığı''adlı anayasal tasarıyı oybirliği ile kabul etti. Böylece Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti. İlk olarak kardeş Türkiye Cumhuriyeti ülkemizin can-kan kardeşi Azerbaycan'ın bağımsızlığını tanıdı. Büyük Önder gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün vaktiyle söylediği "Azerbaycan bayrağının Türkiye bayrağının yanında Türkiye semasında dalgalanmasını görmek tüm milletimiz için büyük bir bayramdıré sözleri artık hakikate çevrilmiştir.…(3).

Sizlerle Azerbaycan Türklerinin bayrağının tarihine kısa bir yolculuk yaptık. Azerbaycan'ın ve Türk dünyasının bilinmeyen kahramanlarından, Türk komutan İshak Çelik beyin çok güzel bir sözü var: "Azerbaycan Türklerinin bayrağı Türk-İslam ülküsünün simgesidir. Bu bakımdan şanlı üç renkli, ay yıldızlı bayrak sadece Azerbaycan Türkleri için değerli değil, tüm Türk milletinin değerlerinin özüdür ve tüm Türkler için değerlidir."

Türk komutanın sözlerinin ne kadar değerli ve doğru olduğunu bayrağımızdaki renklerin ve simgelerin anlamlarından bahsedince daha iyi anlamış olacağız. Araştırma makalemizin ikinci bölümünde bu konuyu özellikle mevzu edeceğiz. Ne Mutlu Türküm Diyene!

P.S. Her zaman öz maslahatlərı ve değerli bilgileri ile destek olan Türk komutan İshak Çelik beye teşekkürümü bildirirəm!

Aynur Talıblı,

Tarih ve Medeniyet Araştırmacısı

Ədalət.- 2019.- 26-27 iyul.- S.9.