Söz sözü çəkər, arşın da bezi, yaxud niyə belə deyirik?

Faiq Şükürbəyli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Dalımı dağa söykəmişəm

Kənddə Mamed adlı lütün birisi gedib varlı bir tayfa ilə qohum olur. Şidənlər onu beməzləyirlər:

-Ay rəhmətliyin oğlu, niyə gedib-tay-tuşunu tapmadın? Bunlar sənin vərin deyil axı?

Mamed təşəxxüslə deyir:

-Mən dalımı dağa dirəmişəm. Daha mənə zaval yoxdur.

Aradan bir müddət keçir. Onların arasında söz-həkət olur. Arvad küsüb atası evinə gedir. Arvadın qardaşları bacılarının döyüldüyünü eşidib hücum çəkirlər Mamedin üstünə. Eşidənlər bunu görcək Mamedin yanına qaçıb deyirlər:

-Mamed, qaç dağ üstünə gəlir!

O işin üstündə Sevdimalını sel apardı ha!

Mahalda Sevdimalı deyilən bir adam varmış. Bu adam bazara gedəndə sürgün olarmış, dəyirmana gedəndə qırğın. Hansı yığnaqda olarmışsa, motal atar, aranı qatarmış. Bu şeytan-şuğul kişi qardaşı qardaşla qanlı edən, qonşunu qonşu ilə kinli edən bir nadürüst idi. Harda görsəydi ki, bir şirin məclis var, tez özünü yetirib aradan gül axıdardı.

Günlərin bir günü mahal əhli cana yığılıb Sevdimalını tutub dağ çayından axıdırlar. Gur axan dağ çayı Sevdimalını daşlara çırpıb cəhənnəmə vasil eləyir.

İndi də biri şeytan-şuğulluq, araqarışdıranlıq eləyəndə o dəqiqə xəbərdarlıq edirlər: "O işin üstündə Sevdimalını sel apardı ha!...”

Onun qaraçuxası yatıb

Hər bir evin qaraçuxası var. Bu qaraçuxa evin kişisində, arvadında, oğlunda, qızında ola bilər. Evin ruzisi, bin-bərəkəti də həmin qaraçuxa ilə bağlıdır. Amma qaraçuxanın kimdə olduğunu heç kim bilmir. Əgər qaraçuxanın başına bir iş gəlsə, həmin evin dövranı dönər, ələyi ələniər, xəlbiri göydə fırıldayar. Həmin evi qərəmət basar, hər şey qəhətə çəkilər.

Hansı evdə ki, dava-dalaş var, söz-həkət var, deməli həmin evin qaraçuxası yatıb. İndi də bir adamın işi düz gəlməyəndə deyirlər: Filankəsin qaraçuxası yatıb.

Onun qanlamasını vermişəm

Bir kişi bazarda xanımı ilə gəzirmiş. Birdən bir kimsənə yetirib xanımdan bir çimdik götürür. Xanımın "Allah oy!”-u göyə qalxır. Kişi tez çıxarıb o kimsənənin ovcuna pul basır. Kimsənə pulu alıb uzaqlaşır. Xanım dönüb kişinin abırını ətəyinə bükür:

-A səni iyim-iyim, didim-didim gedəsən belə kişi. O nadürüst sənin arvadından çimdik götürür, sən də hələ üstəlik pul verirsən? Sabah da gəlsin, iki çimdik götürsün?

Kişi deyir:

-Arvad, dunmə, mən onun qanlamasını vermişəm. Qoy xatası bizdən uzaq olsun.

Xanım söyüb-söylənəndən sonra kiriyir. Bazardan çıxanda baxırlar ki, bir nəfər yerdə uzanıb qan içində çabalayır. Zəndləyib dəqiqləşdirirlər ki, yerdəki həmin kimsənədi.

Elə bilirsən Qarabağda oğul yoxdur?

Özünə cox güvənən bir gənc qarabağın kəndlərindən birinə soxulur və xeyli mal-qaranı oğrayıb aparır. Anası əhvəlatdan xəbər tutacaq oğlunun gələcək aqibətindən qorxur.və oğlunu bu işdən cəkindirmək istəyir.

Oğlan təkəbbürlə deyir.

-Ana hec nədən qorxub eləmə, mən qarabağa bələdəm.Orada mənim qabağıma cıxan oğul nə gəzir. Qarabağda bircə qoluzorlu oğul varsa oda özüməm.

-Anası başını bulayır.

Oğul qarabağda oğullar var ki, adamın belini sındırar.Allah göstərməsin hansı birinin əlinə düşsən səni bağışlamayacaq.

Oğlan gülüb deyir.-Yox anan qarabağda oğul yoxdur.

Anası yalvarır.- Oğul, gəl şeytanın daşını ətəyindən tök, bu işdən qayıt Qarabağda oğul coxdu, ancaq rastına düşməmisən..Nə isə cox cək-cevirdənj sonra oğlan yenə öz sözündən dönmür ki, dönmür.

Səhərisi axşam oğlan yenədə həmin kəndə oğurluğa gedir. Onu tutub öldürür və atının üstünə sarıyıb buraxırlar. At qapıya catar catmaz anası oğlunun halını görərək fəryad qopara-qopara deyir.

-Can bala sənə demədimmi ki, Qarabağda oğul coxdu, amma ürcahına cıxan olmayıb.

Birisi özündən razı halda yekə-yekə danışıb hec kəslə hesablaşmayanda deyirlər. Elə bilirsən qarabağda oğul yoxdur.

Qarı ilə qızın nağılı

Bir qoca qarı ilə onun cavan nəvəsi bir damın altında yaşayırmışlar. Onlar adi bir işin üstündə bir-birinə deyinərmiş.

Bir gün qarı nəvəsinə deyir ki, qızım get odundan-zatdan gətir, qış ücün ehtiyat saxlayaq. Qız getmir, qarının üzərinə cəmkirir ki, özün get.

Qarı öz-özünə fikirləşirki odun mənim nəyimə gərəkdir.Günümü görüb dövranımı sürmüşəm. Onsuzda qışa qədər öləcəyəm , qoy qız əlayağa düşsün.

Qız da öz-özünə təskinlik verir ki, cvan adamam, qış gələnə qədər cıxıb gedərəm ərə. Canı cıxsın qarı özünə bir gün ağlasın.

Günlər ötüb kecir, sərt qış qapının ağzını kəsir. Nə qız ərə gedir nə də qarı ölür, qalırlar soyuqdan əsə əsə.

Həmin vaxtdanda hər hansı bir vacib məsələyə müvəqqəti iş kimi baxan adamlara rəğmən deyirlər . Sənin işin qarı ilə qızın nağlına bənzəyir.

Baxşalının güləyən öküzü

Baxşalı kişinin də aman-güman ələngə (çox arıq) qoca bir öküzü varmış, onu bazara çıxarmalı olur…

Baxşalı kişi öküzün çatısından tutub azaylana-azaylana bazara yollanır. Bazarın bir küncündə durub müştəri gözləyir. Gələnlər öküzün yaşını, sağlam olub-olmadığını bilmək üçün onun dodaqlarını aralayıb dişlərinə baxır, çürük dişləri görüb başlarını bulayıb gedirmişlər. Bir gün belə, iki gün belə, öküzü alan olmur. Elə hər gələn də Baxşalıya salam verəndən sonra, birinci öküzün dodaqlarını aralayıb dişınə baxırmış. Bu hadisə o qədər təkrar olunur ki, axırda yazıq öküz ona yaxınlaşan olan kimi dodaqlarını aralayıb dişlərini göstərirmiş.

O vaxtdan Qarabağda çöpəgülən adamı sakitləşdirmək üçün deyirlər: "Bəsdi, Baxşalının öküzü kimi irişmə!”

Hərlədiyin Gülyetərdi

Birisinin Gülyetər adlı bacısı varmış. Sevimli bacısının ölümü onu bərk sarsıdır. Necə olursa həmin şəxs başqa birisi iləsavaşır. Mübahisə müxtəlif söyüşlərlə qızışır.Bacısının təzə öldüyünü nəzərə alan kimi susur. Qorxur ki, rəqibi onun ölüsününn goruna söyər.

Rəqini isə onu yandırmaq ücün teztez təkrar edir .

Bu saat sənə elə söz deyərəm ki, yeddi qatında kecib səni qəbrə kimi yandırsın.

Kişi o saat bilir ki rəqibi nə demə istəyir. Odur ki, onu qabaqlayaraq yandığından deyir.

Sənin hərlədiyin gül yetər deyil. Lap onun goru belə belə olsun.

Bu məsəldən məişətdə məqsədini acıq demək əvəzinə həminn məqsəd ətrafında dəfələrlə vurulan ehyamlardan istifadə edilir.

Ölmüş eşşəyin nalını sökür

Bir gün bəyin eşşəyi ölür. Onu kalafaların birinə atmaq üçün sürüyüb aparırlar. Kasıb bir kişi görür ki, bu eşşəyin nalları təzədir. Onu çıxarmaq niyyətinə düşür. Əl-ayaq yığışandan sonra kasıb kişi həmin dərəyə gəlib eşşəyin nalını dördünü də söküb götürür. Bunu görən həmkəndlilərindən biri deyir:

-Gör nə günə qalıb ki, ölmüş eşşəyin nalını sökür.

Bu məsəldən lap kasıb adamlara rəğmən istifadə edirlər.

Şələni götürən Məmmədalı, gücə düşən Əhmədalı?

Məmmədalı və Əhmədalı adlı iki qardaş varmış. Bir-atanın, bir ananın övladları olsalar da, yola getmirmişlər. Cır səndən cırramaq məndən deyib elə hey höcətləşirmişlər. Gördükləri işi də avsanadan çıxarırmışlar. Qardaşlardan Əhmədalı lap cığal imiş. Hər dəfə də araya pələpörtlüyü o salırmış.

Bir dəfə ataları deyir:

-Mən xəstələnmişəm. Ayağa qalxa bilmirəm. Unumuz isə qurtarıb. Çuvaldakı dəni aparıb dəyirmanda üyüdün.

Qardaşlar bir-birinin üzünə baxırlar. Məmmədalı o saat ürəyindən keçirir ki, bəs Əhmədalının boynuna qızıl ilan da salsan, o, çuvalın ucundan da yapışmayacaq. Əlacsız qalıb deyir:

-Nə olar, çuvalı mən apararam, amma bu şərtlə ki, qiyasəli də mənimlə getsin. Razılaşırlar. Məmmədalı dolu çuvalı alır çiyninə, Əhmədalı da düşür onun yanına. Üz qoyurlar dəyirmana sarı. Yol boyu Əhmədalı başlayır yüz hoqqadan çıxmağa-gah hıqqıldayır, ağır yük altında qalan adam kimi ufuldayır, tərini silir-bir sözlə tası-fası aləmi başına götürür. Buna dözə bilməyən Məmmədalı hirsini boğa bilmir. Tayı yerə qoyub deyir:

-Ay belə-belə olmuş, tayı götürən Məmmədalı, gücə düşən Əhmədalıi?!

Bu məsəldən mənasız yerə özünü gözə soxmaq istəyən adamlara rəğmən istifadə edirlər.

Allah yezidə lənət eləsin!

Yezid ibn Müaviyyə Peyğəmbərə və əhli-beytinə düşmənçiliyi ilə tanınır. Atasının ölümündən sonra hakimiyyəti ələ keçirmişdir. Şərab və qadın düşgünü olmuşdur. Onun xilafət taxtında səriştəsizliyi, bacarıqsızlığı, vaxtını daim əyləncələrdə, meymun oynatmaqla keçirməsi, İslamın beytül-malına göz dikməsi, rüşvətə geniş meydan verməsi, müsəlman əhaliyə zülm verməsi, vergiləri ağırlaşdırması və İslamın adına ləkə yaxan digər hərəkət və davranışları məlumdur. Bəni-Üməyyə nəslinin keçmişdən sürdürdüyü peyğəmbər nəsli ilə düşmənçiliyi Yezid öz hakimiyyəti dönəmində daha da qızışdırmış, dəfələrlə Bədr və Uhud döyüşlərində Həzrət Əli tərəfindən öldürülmüş qohumlarının qisasını peyğəmbər əhli-beytindən alacağını açıq şəkildə söyləmişdir

Ədalət.-2019.-5 iyun.-S.8.