DÖYÜŞƏ
TƏLƏBƏLƏR GEDİRDİ
Mənzər
Niyarlı
Müharibə mövzusunda
yazılan əsərlər çoxdur. Bu əsərlərin içərisində
müharibəni daha da
dərk edən, real hadisələri, döyüş səhnələrini olduğu kimi verməyə
çalışan yazıçı Etibar
Muradxanlının "Tələbə taqımı”
kitabıdır - desək yanılmarıq. Müəllif özü də tələbə vaxtı Qarabağ döyüşlərində iştirak edib. Qələəmə
aldığı sənədli romanın qəhrəmanları
da onun ən yaxın
dostları olub. Bu tələbələr
kimlər idi. Vətənin əldən
getməsinə, erməni vəhşiliklərinə,
soyqırımlarına dözməyən Bakı Dövlət
Universitetinin fizika, kimya, filologiya, jurnalistika, psixologiya, tarix, riyaziyyat fakültələrinin
uşaqları. İlk dəfə əllərinə
silah alan təcrübəsiz,
sütül gənclər "Oxumaq həmişə var”
deyərək Bakı Ümumqoşun hərbi
məktəbində üçcə ay təlim
keçərək döyüş
bölgələrinə yollanırlar. Həyatlarını ölüm sınağına çəkən
bu gəncləri bircə şey
düşündürdürürdü. Vətəni
qorumaq, dinc
insanların həyatını xilas etmək.
Cəbhədə tələbələrin Vətənə, torpağa sevgisi onları bir-birinə daha da yaxınlaşdırır, doğmalaşdırır. Biz bu əsərdə tələbələrdən – Rövşənin, Arifin, Məcidin, Xudaverənin, Təbrizin, Fərhadın, Firdovsinin, Cəmilin, Natiqin, Baxışın, Elçinin, Ümidvarın simasında etibar, ləyaqət, bütövlük, dosta sadiqlik, dost yolunda canından belə keçməyə hazır olan gəncləri görürük. Bu qorxmaz uşaqlar vətən yolunda ölümü hələ döyüşə - ön cəbhəyə yola düşməmişdən qabaq seçmişdilər. Bu elə bir vaxt idi ki, Xocalı soyqırımı baş vermişdi, bu elə vaxt idi ki, torpaqlarımız əldən gedirdi. Quduzlaşmış ermənilər rusların köməyilə irəliyə doğru can atırdılar. Vətən dardaydı, Vətəni qoruyanlar, vətənin müdafiəsinə qalxanlar olacaqdımı? Bakıda hakimiyyət, vəzifə davası bitmək bilmirdi. Nə Qarabağdakı dözülməz vəziyyət, nə də insanların vəhşicəsinə qətlə yetirilməsi, öz dədə-baba torpaqlarından çıxarılması yada düşürdü. Ölkədə xaos, biganəlik, başıpozuqluq baş alıb gedirdi. Belə bir zamanda ADU-nun tələbələrindən bir neçə "Tələbə taqımı” yaradılır. Cəbhə xəttində səkkiz səngərdən ibarət müdafiə mövqeyi qurulur. Birinci və beşinci səngərlərdə Yerli Özünümüdafiə Dəstəsinin əsgərləri, altıncı səngərdə Tələbə taqımından doqquz nəfər, yeddinci səngərdə yenə də Yerli Özünümüdafiə Dəstəsinin əsgərləri, sonuncu səkkizinci səngərdə isə yuxarıda adlarını sadaladığımız tələbələr idi.
Bəli, onlar tələbə idilər. Cəbhəyə getməyə də bilərdilər. Əllərinə heç vaxt silah almamış, döyüş səhnələrini ancaq kinolarda, sənədli filmlərdə görmüşdülər. Getdikləri yer kitabxana, universitet olardı. Sevib - sevilən vaxtlarıydı. Gizlin-gizlin sevgi, şeirləri yazardılar. Elə götürək Xudaverənlə Arifin şairliyi. Xudaverənin döyüşə getməmişdən qabaq sevdiyi qıza yazdığı:
Bəlkə bir az utanırdı.
Bəlkə bir az çəkinirdi.
Gözlərinə baxdım bir an
Ürəyinin sirrin duydum
Baxışın yaman odluydu
Əlimin
qarı əridi
şeirindəki misralarda
onun ürəyinin çırpıntılarını görürük. Əgər vətən
uğrunda döyüşü
seçməsəydilər hələ qabaqda nə qədər cevincli, xoş, romantik günlər gözləyirdi bu qeyrətli uşaqları.
"Tələbə taqımı”nın komandiri, fizika fakültəsinin tələbəsi ölümündən
sonra Milli qəhrəman adını
alan Rövşən Hüseynovun universiteti qurtarmağına beşcə
ayı qalırdı.
Vətəni canından da
artıq sevdiyi üçün oxumağını
yarımçıq qoyur,
döyüşə gedir.
Bu elə vaxt
idi ki, döyüşün
qızğın vaxtında
səngərdə Rövşən
tələbələrlə birgə Şuşanın
işğalı xəbərini
eşidir. Sarsılırlar. Necə olur ki, alınmaz Qala - gecə-gündüz
müdafiə olunan Şuşa düşmənlərin
əlinə keçsin.
Müdafiə naziri Rəhim Qazıyevin səhlənkarlığı idimi,
yoxsa Şuşanın
hərbi komandantı Elburus Orucuvun səriştəsizliyi və
ona verilən suallara müəmmalı cavabları... Müəmmalar çoxdu. Oxucuya bircə
şey aydındır
ki, Qarabağın ağır vəziyyətində
ölkədə hərc-mərclik
baş alıb gedir. Nə komandir Rövşən,
nə də "Tələbə taqımı”nın
üzvlərinin bu acı xəbərə inanmaqları gəlmir.
Rövşən şəhərə - evlərinə zəng edir. Bu acı
xəbəri bacısından
soruşur. Bacısı xəttin o başından ağlaya-ağlaya Şuşanın
alındığını deyir. Rövşən göz yaşları
içərisində, hıçqıra-hıçqıra
ancaq bacısına bu sözləri çatdırır. "Anama
deyin məni gözləməsin. Elə
siz də”
Qabağda onları gərgin döyüş gözləyir. Döyüşə hazırlaşırlar. Bir neçə
dəfə hücuma keçir, erməniləri
geri oturdurlar. Tələbələrin və Yerli Özünümüdafiə Dəstəsinin
müqaviməti nəticəsində
ermənilər itki də verir. Növbəti tapşırıqların birində Tərtərin Marquşavan kəndində
Yerli Özünümüdafiə
Dəstəsinin əsgərlərini
mühasirədən xilas
edərkən Rövşənlə
Fərhad qəhrəmancasına
həlak olur. Tələbə taqımımın üzvlərindən Xudaverənlə
Arif isə ağır yaralanır.
Onları bir təsadüf
nəticəsində, dostlarının
köməyilə cəbhə
xəttindən uzaqlaşdırıb
xəstəxanaya yerləşdirirlər.
Jurnalistka fakültəsinin tələbəsi
Arifin həm ayağından, həm də başından yaralanmaq səhnəsini ürək ağrısız
oxumaq olmur. Arif ölümcül
vəziyyətdə olsa
da əsir düşməsin deyə
silahını ermənilərə
tuşlaya-tuşlaya, sürünə-sürünə
özünü şosse
yola çatdırır
və yaxınlıqdan
keçən əsgərlərimizin
maşınına rast
gəlir, çətinliklə
ayağa qalxır ki, onu görsünlər,
əl edir və huşunu itirib yerə yıxılır. Yaxud filologiya
fakültəsinin tələbəsi
Xudaverənin yaralama anı. Düşmənin gülləsindən ağır yaralanır.
Tələbə Ümidvar dostu
düşmənə girov
düşməsin deyə
onu mühasirədən
çıxartmaq istəyir,
ancaq bacarmır və sonra Xudaverənin
öldüyünü zənn
edən Ümidvar son dəfə onun alnından öpüb ayrılır. Yaralarının ağrısından huşunu
itirən Xudaverən ayılıb özünə
gəlir, sürünə-sürünə
düşmənin nəzarəti
altında olan yerdən çıxa bilir, özümüzkülərə
qovuşur. Tələbələr bircə ona sevinirdi. "Yerli Özünümüdafiə Batalyon”nun
döyüşçülərinin mühasirədən çıxarmağa
nail olmuşdular. Şuşa sevgisiylə
yaşayan Fərhadın
cəsədi isə düşmənin işğal
etdiyi torpaqda qalır. "Qaldı ki, torpaqlarımızı azad
edəcək əsgərlərimizi
qarşılasın” yazır
müəllif. Tənqidçi Əsəd Cahangir kitabın ön sözündə yazır.
"Etibar ən sərt mövzuda müharibə mövzusunda
yazır: əksər
əsərləri ya birbaşa, ya da dolayısı ilə Qarabağdan danışır: bu əsərlərdən top gurultuları,
avtomat səsləri eşidilir, barıt və qan qoxusu
gəlir, əsas qəhrəmanı lazım
gəlsə, öz həyatını doğma
torpaqlar uğrunda döyüşlərdə qurban
verən vətənpərvər,
əsas ideyası torpaqlarımızın erməni
işğalından azad
edilməsidir.
Müəllifin romanı real həyat hadisələrinə əsaslanır
və oxucunu inandırır. Biz orjinallığı,
yeniliyi ilə fərqlənən bu əsərdə tələbələrin
adi, paslı silahlarla, bir-iki qranatumyotla düşmən
tanklarının qabağında
necə bir şücaətlə dayandığının
şahidi oluruq.Elə
ona görə də onun qəhrəmanları
haqqında oxumaqla kifayətlənmirsən, şəxsən
onları görmək
istəyirsən.
Haşiyə: "Tələbə taqımı” kitabı Nizami Gəncəvi adıana Ədəbiyyat İnstitutunun "Müstəqillik
dövrü Azərbaycan
ədəbiyyatı” şöbəsinin
müdiri, Akademiyanın
müxbir üzvü
Tehran Əlişan oğlunun
təşəbbüsü ilə müzakirə olunacaqdı. Müzakirəyə əsərin müəllifi
Etibar Muradxanlı da dəvətliydi. Bu zaman şöbənin
qapısı döyüldü.
İçəri hündürboylu, orta yaşlı, saçları ağlı-qaralı
bir nəfər içəri daxil oldu. Gözümüz tanımadığımız bu adama dikildi.
O nəzakətlə: "Tələbə
taqımı” kitabı
burda müzakirə olunacaq? - Soruşdu.
-Bəli. – Yerbəyerdən dilləndik.
Bu hündür boylu adam: - Mən "Tələbə taqımı”ndakı Arif Babayevəm...
Hamımızın üzündə sevinc qarışıq bir heyrət bürüdü. Bu adam 1992-ci ilində Tərtərin müdafiəsində həm başından, həm də ayağından yaralanan və uzun müddət xəstəxanada müalicə olunan tələbə Arif Babayev idi. Biz təzəcə oxuyub başa çatdığımız əsərin canlı qəhrəmanını görürdük. Ona baxdıqca ürəyimdə fikirləşirdim. "Kaş sənin kimi, sənin tələbə dostların kimi oğullarımız çox olaydı”. Bir az keçmədi ki, "Tələbə taqımı” kitabının müəllifi Etibar müəllimlə Milli qəhrəman, şəhidlik zirvəsinə ucalan Rövşən Hüseynovun bacısı oğlu da gəldi. Bəli, müzakirə çox canlı alındı. Tələbə taqımının sağ qalan üzvləri haqda suallar verildi. Şəhid olanlar yad edildi. Jurnalist kimi fəaliyyət göstərən Arif müəllimə verilən suallardan biri də bu idi.
− Arif müəllim, siz nə fikirləşirsiniz? Müharibəyə
hazırıqmı?
Arif müəllim əlini çal saçlarında gəzdirib
gülümsədi.
− Əlbəttə − dedi,
− Onsuz da şəhidlərimizin,
həlak olan yoldaşlarımızın
qanını yerdə qoymayacağıq. Biz
"Tələbə taqımı”nın sağ
qalan üzvləri döyüşə
getməyə, torpaqlarımızı azad
etməyə həmişə hazırıq.
− Biz sizinlə, sizin dostlarınızla fəxr edirik.
− Şöbəmizin ən gənc əməkdaşı
Hənifə xanım fəxrlə Arif
müəllimə baxdı
Ədalət 2019.- 11 iyun .- S.6.