Ölməz Nəsimini
toyxanalara "sığdıran"lara cavab
Anadan olmasının
650 illiyi ilə əlaqədar 2019-cu ilin
"Nəsimi ili"
elan olunması böyük şairin yaradıcılığına bələd
olan və olmayan insanlarda müxtəlif reaksiyalar doğurur.
Bu cəhətdən də il ərzində
müxtəlif ədəbi-bədii
və tənqidi situasiyalarla rastlaşacağımız
təbiidir. İki cahana sığmayan
şair haqqında yazılanlar bu 365 günün də çərçivəsinə sığmayacaqdır. Şərqin böyük filosofu, üsyankar şairi əsrlər boyu gedəcəyi yollarda öyrəniləcək, anılacaq,
xatırlanacaqdır. Çünki
Nəsiminin poetik qalaktikasının mərkəzində
İNSAN və onun tərənnümü dayanır:
Səni
bu hüsnü-camal ilə, kamal ilə görüb,
Qorxdular həqq deməyə, döndülər insan dedilər.
Sözü insan qədər ucaldıb, insanı söz qədər hikmətləndirən Nəsimiyə,
onun yaradıcılığına
münasibət müdrikanə,
yalançı pafosdan,
şou xarakterli təqdimatdan uzaq olmalıdır. "Nəsimi ili"dir deyə, bacaran-bacarmayan meydana atılıb, " bu da mənim
Nəsimiyə hədiyyəmdir"
deməməlidir. Nəsimi
yaradıcılığına, Nəsimi sözünə
qiymət böyük
şairimiz Füzulinin
"SÖZ"ə verdiyi
qiymətin işığında
verilməlidir:
Artıran söz qədrini
sidqilə qədrin artırar,
Kim nə miqdar olsa, əhlin eylər ol miqdar
söz
Bir nigari-ənbərinxətdir könüllər
almağa,
Göstərir hərdən niqabi-ğeybdən
rüxsar söz.
Bizim düşüncəmizə görə
Nəsimi haqqında sözü də, onu dərk edən,
onu anlayan, onun ruhuna doğma
ola bilən
söz xiridarları, söz sənətinin ustadları, "ənəlhəqq"
deyərək, söz
yolunda "soyulmağı"
bacaranlar deməlidir. Nəsimi sözünü musiqiyə,
rəssamlığa, heykəltəraşlığa,
filmə gətirmək
istəyənlər Nəsimi
əzəmətini unutmamalıdırlar.
Son günlər savadı,
bilik səviyyəsi ilə öyünməklə
Nəsimi yaradıcılığına
müraciət edən
bir müğənni böyük şairin
"Sığmazam" qəzəlini
mahnı janrına gətirməklə geniş
bir müzakirə obyektinə çevrilə
bilmişdir.
Nəsimini və musiqini anlaya bilən insan mahnını dinləyərkən hiss edir
ki, Nəsimi yaradıcılığına müraciət
etmək istəyi şairə sevgidən, ona ruhən bağlı olmaqdan daha çox reklam olunmaq həvəsindən yaranıb.
Belə olmasaydı, hətta, qəzəl janrında yazıldığını belə
dəqiq bilmədiyi
"Sığmazam"ı "şıdırğı" hind musiqisi ritmi üzərində qurub toyxana mahnısına çevirməz, onu bəyənməyənləri isə
ironiya ilə "Bollivud müsiqisindən xəbərsizlər" adlandırmazdı.
Bu adam anlamaq belə istəmir ki, insanların haqlı iradı özünün düşünüb
tapdığı ilə
öyündüyü bu
Bollivud musiqisinə deyil, "kamil insan ideyası"nı təbliğ edən şairin sufiliyi, hürufiliyi, fəlsəfi-panteist
fikirləri əks etdirən bir şeirinə bu musiqini "calaq" etdirərək toy mahnısına
çevirməsinədir.
Məndə sığar iki
cahan, mən bu cahana sığmazam,
Gövhəri-laməkan mənəm, kövnü-məkana sığmazam...!
- kimi üsyankar, fəlsəfi çağırışın
sədaları qulaqlarında
yox, qəlbində əks-səda verdiyi bir məqamda sözügedən bu mahnını dinlədikcə,
sanki Nəsiminin fəryadını eşidir,
sevimli sənətkarımız
Rasim Balayevin ifasındakı yanğının,
atəşin mahnıya
etiraz olaraq daha da alovlandığını
görürük. Nəsiminin yazdığının
və Rasim Balayevin ifa etdiyinin
müqayisəsində bu
toy ruhlu mahnı necə cılız və bir toy mağarına "sığan"
görünür. İki cahana
sığmayan bir ruhu bir toy mağarına
sığışdıra bilmək "qeyri-kamil"liyin
göstəricisidir. Varlığa sığmazlığı, laməkanlığı,
kamilliyi əks etdirən bir sənət abidəsinin
"Pəncü-şeş" adlandırılıb, toy mahnısı
kimi ifa olunması insanın ruhunu zədələyir.
Nəsimini nəğməkar, toy şairi kimi duymağı bir yana, kamilliyin, böyüklüyün özünü
belə lağ obyektinə çevirirmiş
kimi iddia edir ki, yuxuda
"Sığmazam" qəzəlini
belə ifa etməyə Nəsimi özü icazə verib. Yaxşı ki, internet arxivində məni gərginlikdən çıxara bilən
"Nəsimi" filmi
və Rasim Balayevin gözəl ifası var. O mahnının
beynimdə əks etdirdiyi mənfi emosiyanı, pis ovqatı filmin fraqmentlərini izləmək
və "Məndə
sığar iki cahan..." şeirini Rasim Balayevin ifasında dinləməklə
özümdən uzaqlaşdıra
bildim. Haradansa yadıma ustad Aşıq Ədalət,
"Yanıq Kərəmi",
toylarımız düşdü.. Elə o anda
təsəvvür etdim
ki, "Pəncü-şeş"ləşən
"Sığmazam"ın sədaları altında toyxanalarda qol görürüb şıdırğı
süzürük... Tanrı cismimizi
belə "mahnılara"
oynamaqdan qorusun ki, son anda ona
borc olaraq qaytaracağımız ruhumuz
zədələnməsin.
Nəsiminin obrazlı, bədi-estetik dəyərli, kamil qəzəlləri, lirik
"mən"in üsyankar
monoloqları əsl ifaçılarını, əsl
bəstəkarlarını gözləyir.
Məgər "Sənsiz", "Sevgili canan" romanslarını, "Nəsimi",
"Füzuli" kantatalarını,
"Karvan" suitasını
yaratmağı bacaran
xalqımızın istedadlı
övladları içərisində
"Nəsimi ili"ndə
böyük Nəsiminin
adına, ruhuna layiq müsiqi əsərləri yarada biləcək bəstəkarlarımız
yoxmu? Bəlkə, Nəsimi ruhunu
böyük simfoniyalara
sığdırmaq, doğrudan
da, çətin və məsuliyyətlidir?
"Nəsimi ili"ndə
"yalandan oyananlara"
və həqiqətən
oyana bilənlərə
elə Nəsimi dili, Nəsimi şeiri ilə demək istəyirəm :
Ey özündən bixəbər
qafil, oyan!
Həqqə gəl kim, həqq deyil batil, oyan!
Olma fani aləmə mail, oyan!
Mərifətdən nəsnə qıl hasil, oyan!
Pərvanə O-nurlu
Ədalət 2019.- 7 mart.- S.5.