POETİK DUYĞULARIN KÖVRƏK DÜNYASI

BALAYAR SADİQ

(Esmira Məmmədlinin “Yazı gözləməyə dəyərmi” kitabı haqqında qeydlər)

Min illərdi söz var, sözə könül verənlər, sözün işığında yol gedənlər var. Bəzən adama elə gəlir ki, deyiləsi yeni söz qalmayıb, bir ömür yaşayan insanla, onun həyata gəlişi və həyatdan gedişi arasında Allaha, cəmiyyətə, təbiətə sevgiylə bağlı hər şey deyilib və yazılıb. Ancaq insan təfəkkürünün və düşüncəsinin sərhədləri nəhayətsizdir. Dünyanın, təbiətin, cəmiyyətin saysız-hesabsız görüntüsü mövcuddur və bu vizuallığı uşaqdan tutmuş qocayadək hər kəs özünəxas rakursdan qəbul edir. Şairlər bu görüntüləri, bu mövcudluğu özünəməxsus formada poetik duyumla ifadə edirlər. Bununla da insanı həm riqqətləndirən, heyrətləndirən, həm sarsıdan, həm də heyran edən estetik duyğu aləmi yaradırlar. Şairləri yaşadan da bu estetik aləmdir. Bunların məxsusi lirik, romantik dünyası oxucu üçün maraqlı səyahəti xatırladır. Virtual səyahəti sevənlər, virtual səyyah olmağı bacaranlar belə məqamları gözəl anlayırlar.

Hər bir bədii kitab müəllifin duyğu və düşüncələrinin ədəbi müstəvidə inikasıdır. Məlumdur ki, şair kitabdan-kitaba öz yaradıcılıq dünyasının sərhədlərini genişləndirməli və yeni poetik ovqatı ilə oxucu marağını qazanmalıdır. Poetik topluların başqa bədii kitablardan fərqli cəhətləri də var. Ən başlıca və diqqətçəkən məziyyət odur ki, bircə şeirlə də müəllifin poetik gücünü, iqtidarını görmək mümkündür. Bəzən bir şeir bütöv bir yaradıcılığın, bir şair taleyinin poetık indeksinə çevrilir və bu uğur müəllifə sənətkar etiketi qazandırır. Tutduğu vəzifə mövqeyindən, qazandığı titullardan, fəxri adlardan asılı olmayaraq hər bir şair şeirindən, misrasından boylanır. Şeirin bədii səviyyəsini ifadə edən elementlər sırasında başlıca məharət müəllifin qələmə aldığı mövzuya yanaşmada öz baxış bucağını göstərə bilməsidir. Digər ədəbi janrlar kimi şeirdə də bədii ümumiləşdirmə səriştəsi şairin yetkinliyinin, dolğun əsərlər yaratmaq bacarığının əyani təzahürüdür. Mahiyyət etibarı ilə ədəbiyyatda bütün mövzular işlənmişdir. Lakin istedadlı qələm sahibləri, "köhnə” mövzulara da öz poetik nəfəsi ilə yeni ruh verə bilir, məhz poetik ruhun canlılığı, təravəti şairin özünəməxsusluğunu şərtləndirən amillər sırasındadır.

Cağdaş poeziyamızda Vətən ağrısını, Qarabağ həsrətini,həmçinin sevgi, məhəbbət, intizar, həsrət duyğularını bədii sözün aynasında canlandıran, poetik sözə səmimi ovqatla xidmət göstərən istedadlı şairlərdən biri Esmira Məmmədlidir.

O, "Yazı gözləməyə dəyərmi” adlı ilk poetik toplusu ilə oxucuların görüşünə gəlib. "Elm və Təhsil” nəşriyyatında tanınmış şair Məlahət Yusifqızının redaktorluğu və "ön söz”ü ilə nəfis şəkildəçap olunmuş kitabda toplanmış şeirlər beş bölmədə oxuculara təqdim olunur.

Onun poeziyasının əsas mövzusu milli-mənəvi, bədii-fəlsəfi dəyər, vətənpərvərlik düşüncəsi, insanın fərd olaraq daxili aləmindəki təbədüllatlar, həmçinin ləyaqətli insan şəxsiyyətinin səmimi və obrazlı tərənnümü, bununla yanaşı, əzəmət və gözəlliyin, həssaslıq və qayğıkeşliyin təbliğidir.

Şairin əsərləri bədii məziyyətlər, poetika baxımından nəzəri cəlb etməklə bərabər, həm də məxsusi yaradıcılıq fəaliyyətinin xüsusiyyətləri ilə də maraq doğurur. Səmimi ahəngdarlığı, rəvanlığı ilə seçilən şeirləri vətəndaşlıq möhürü ilə təsdiqlənərək, xalqın ruhunu oxşayan şair dəst-xəttini müəyyənləşdirir və geniş oxucu sevgisinin ünvanına çevrilir.

Müəllifin bu kitabına toplanmış poetik nümunələr yetkin şair düşüncəsinin sənət müstəvisində əyaniləşməsidir. Esmira Məmmədlinin şair kimi fərdi yaradıcılıq manerasını səciyyələndirən önəmli xüsusiyyət onun vətəndaşlıq qayəsinin səmimiyyəti və dolğunluğudur. Şairin müxtəlif mövzularda yazılan şeirlərini səmimiyyət, həyat hadisələrinə poetik baxış, xeyirxahlıq duyğularının təbliği, saf sevgi kimi amillər birləşdirir. Bütün bu məziyyətlər Esmiranın sözə məsuliyyətlə yanaşmasının nəticəsi olmaqla bərabər, həm də sənətə dərindən bağlılığına zəmanət verir.

Şairin ədəbi uğurunu şərtləndirən cəhətlərdən biri də onun qələmə aldığı mövzuların mahiyyətinə dərindən vara bilməsi, gördüyü problemlərin səbəbini sənətkar kimi araşdırmasıdır. Milli-mənəvi dəyərlərimizə bağlılığı, milli özünüdərk mövzularına daha dərindən vaqif olması diqqətdən yayınmır. Onun şeirlərində yalnız milli ağrılarımız göstərilmir, həm də bu bəlaları doğuran səbəblər bədii sənət güzgüsündə işıqlandırılır. Esmiranın poetik nümunələrində Vətən, insan, təbiət və zamanla bağlı fikirlər, düşüncələr təqdim olunan mahiyyətin mühüm tərkib hissəsi kimi üzə çıxır.

Esmira Məmmədlinin "Yazi gözləməyə dəyərmi” adlanan bu kitabının ilk şeiri müstəqilliyimizin, milli məfkurəmizin, istiqlalımızın şanlı atributu olan üçrəngli bayrağımızın tərənnümünə həsr olunub.

Döyüş əzmi böyükdü türkün əzəldən bəri,

Vətən sevgisi ilə tanınır igidləri.

Boyuna qurban olum, Azərbaycan əsgəri!

Şərəfini uca tut, əldən qoyma yarağı!

Vüqarla dalğalansın Azərbaycan Bayrağı!

Sən türkün övladısan, özünə dön, millətim!

Əyilməz ol, dönməz ol, sözünə dön, millətim!

Layiq ol soy-kökünə, izinə dön, millətim!

Sönə bilməz heç zaman bu millətin çırağı,

Vüqarla dalğalansın Azərbaycan Bayrağı!

Vətən sevgisi, yurd məhəbbəti onun yaradıcılıq kredosunun əsasını təşkil edir. Özünəməxsus obrazlar yaratmaq bacarığı, sözü yerində və ustalıqla işlətmək məharəti, həmçinin sadə deyimlə zəngin poetik məna ifadə bilməsi onun yetkin şairlik xüsusiyyətini əyaniləşdirir. İstedadli şairin "Vətən” şeiri də öz poetik dəyəri, ictimai-bədii sanbalı ilə diqqətəlayiqdir.

Vətən doğma diyar, müqəddəs torpaq,

Əzəli, əbədi yurd yerimizdir.

Göylərə yüksələn üçrəngli bayraq

Sarsılmaz gücümüz, zəfərimizdir.

Biz türk övladıyıq, hər zaman varıq,

Ana vətənimiz Turandır bizim.

Özbək, türkmən, qazax, qırğız, tatarıq...

Müqəddəs andımız "Quran”dır bizim.

Kitabdakı şeirlərin önəmli məziyyətlərindən biri də vətənpərvərliklə yanaşı, insanın mənəvi dünyasının, hisslər, duyğular aləminin həssas və zərif ifadə olunmasıdır. Bu poetik nümunələrdə dərin və saf bir sevginin, hicran və həsrət qoxulu ömrün səmimi tərənnümü diqqəti cəlb edir. Lirik qəhrəmanın yaşadığı yurd ağrısının dərinliyi ilə bərabər eşqin ucalığını, qüdrətini daha parlaq və gözəl ifadə etmək üçün istifadə olunan bədii təsvir və ifadə vasitələrinin təravəti şairin poetik bacarığının ehtivasıdır.

Şairin poetik əsərlərinin lirik qəhrəmanı öz müşahidə qabiliyyəti ilə diqqəti cəlb edir. Onun fərdi poetik siması yalnız qələmə aldığı nümunələrin üslüb cəhətlərində deyil, həmçinin hadisələrə yanaşmasında, onları seçməsində və qiymətləndirməsində, lirik "eqo”nun əhval-ruhiyyəsini təravətli, həm də səmimi çalarlarla ehtiva etməsindədir.

O, dilimizin zəngin və rəngarəng təhkiyələrindən, bədii təsvir və ifadə vasitələrindən bacarıqla istifadə edərək, qələmə aldığı mövzuların bədii həllini, poetik ümumiləşdirməsini özünəməxsus ovqatda təqdim edə bilir. Esmira Məmmədlinin yaradıcılığında məxsusi bir məziyyət var ki, onu başqalarından fərqləndirə bilir. Bu cəhəti şərtləndirən amil geniş və dərin mənada sadəlikdir və bu sadəlikdə bədii zənginlik və müdriklik mövcuddur. Onun şeirlərinin məğzini təşkil edən dərin və poetik ictimai məna uğurlu yaradıcılıq səciyyəsi daşıyır.

Şairin lirikasında həsrət və qəm motivlərinin yeknəsəkliyi, sentimental notlar, gərəksiz pafos heç vaxt duyulmur. Kitabdakı şeirlərində vətənin, doğma ocağın tərənnümü, həmçinin milli-menevi deyerlerin, nəciblik, əzəmət və gözəllik duyğularının bədii müstəvidə səmimi təbliği, bütövlükdə yaradıcılığına dərin ictimai-fəlsəfı mündəricə gətirir. Bu baxımdan "Baş Sarıtel”, "Köhnə kişilər”,"Halallıq” və s. şeirləri səciyyəvidir.

Şairin"Köhnə kişilər” şeirindəki mənəvi zənginlik diqqətəlayiqdir.

Köhnə kişilərin görünür yeri,

Duz-çörəyə qiymət verən olublar.

Əməlində bütöv, sözündə bütöv,

İgid, sədaqətli, ərən olublar.

Qoşun gizlənərmiş kürəklərində,

Sözüylə əməli tən kişilərin.

Bir el qızınarmış ürəklərində,

Ürəyi evindən gen kişilərin.

Bu poetik nümunələri mövzusundan asılı olmayaraq daxili bir bədii məntiq, ümumi bir məna birləşdirir. Esmira Məmmədlinin şeirlərində insana inam və etibar motivi güclü olduğu üçün, bu məziyyət şeirlərinin bədii siqlətinə nikbin əhvali- ruhiyyə, işıq və hərarət qatır. Bununla yanaşı, onun valideyn-övlad, təbiət, dostluq haqqındakı şeirləri də ictimai siqləti ilə seçilir. Şairin "Ana” şeiri öz səmimi poetikası, kövrəkliyi baxımından yaddaqalandır.

Səpdin qayğılara şirin ömrünü,

Əritdin qəlbinin hərarətini.

Qışın soyuqluğu üşüdür səni,

Biz ilıq görürük məhəbbətini,

Üşüyən könlünə qurbanam, ana!

Payıza bənzədi ömrünün yazı,

Düşdü qismətinə çən, duman, ana!

Əridin şam kimi həsrət içində,

Ömrün vəfasına yox güman, ana!

Tənhalıq dərdinə qurbanam, ana!

Esmiranın rəvan və təbii üslubu, şeirlərinin vəzn, bölgü, qafiyə və poetik strukturun digər elementlərindən məharətlə istifadə etmək bacarığı onun yaradıcılıq yetkinliyini şərtləndirən keyfiyyət kimi önəmli səciyyə daşıyır. Poetik yükündən bədii mahiyyətindən asılı olmayaraq, Esmiranın bütün şeirlərindən vətəndaşlıq sevgisi boylanır, vətən ətri gəlir, nəciblik, məhəbbət, halallıq qoxusu duyulur. Bu şeirlərdə insanın insanlar qarşısında, bəşəriyyət qarşısında insanlıq borcunun və ləyaqətinin vicdanla, ədalətlə, namusla icrası məsələsinə böyük diqqət verilir. Bu xüsusiyyətlər onun şeirlərinə ictimai dərinlik, geniş vüsət və məzmun bütövlüyü gətirir. Sairin bir çox şeirlərinin ifadə tərzindəki məxsusilik, fıkrin misra-misra incələnməsindən yaranan dolğunluq, incə lirizm, sakit və təmkinli ahəng, bədii-ictimai düşüncələrin doğurduğu poetik sanbal onun yaradıcılıq fərdiyyətinin keyfiyyət göstəricisidir.

Məlumdur ki, lirik əsərlərdə yenilik ruhu o vaxt diqqət kəsb edir ki, orada həyati müşahidə bədii materialın, poetik obyektin yeni cizgilərinə, görünməmiş tərəflərinə nüfuz etmiş olur. Esmira Məmmədlinin şeirlərində ictimai, mənəvi, əxlaqi tamlıq və halallıq mövzusu geniş yer tutur və onun dünyagörüşünün, bədii-estetik idealının müəyyənləşməsində, formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Bu poeziyanın ən səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri onun müasirliyidir, yəni şair müasir həyatımızın təzadlarını, onun insanlara səadət bəxş edən məqamlarını və eyni zamanda, insanları əzab məngənəsində sıxan anları poetik məzmunda ehtiva edərək, onu yeni-yeni məna çalarları ilə zənginləşdirir.

Esmiranın şeirlərində milli kolorit qüvvətli olduğu üçün böyük maraq doğurur. Bu cəhət şeirlərin mövzusunda, mütəmadi müraciət olunan qoşma janrının ahəng və ritmində, bədii təsvir vasitələrində nəzərə çarpır. Məlumdur ki, poeziyamızda qoşma janrı həmişə öz xəlqiliyini və müasirliyini qoruya bilmişdir. Qoşmada şirinlik, axıcılıq, səmimiyyət və sadəlik vardır. Qoşma lakonikdir, yığcamdır, şairi sözə məsuliyyətlə yanaşmağa, sözə qənaət etməyə məcbur edir. İstedadlı şair qələmində qoşma mənalı, ahəngdar musiqiyə, gözəl nəğməyə çevrilir. Esmira Məmmədlinin yaradıcılığında belə poetik nümunələr çoxdur. "Dünya”, "Könlüm istəyir”, "Sevirəm səni” və s. qoşmaları bu qəbildəndir.

Şair klassik qoşmanın ən yaxşı xüsusiyyətlərindən, məzmun vəhdətindən, obrazlılıqdan məntiqi ardıcıllıqdan, dil və ifadə oynaqlığından məharətlə istifadə edərək, gözəl nümunələr yaratmışdır. Esmira Məmmədli dilimizin zəngin və rəngarəng təhkiyələrindən, bədii təsvir və ifadə vasitələrindən ustalıqla bəhrələnərək, mövzunun bədii həllini, poetik ümumiləşdirməni məxsusi ovqatda təqdim edə bilir.

Heç bilən olmadı sənin işini,

Yüz yerə baş alır güman, a dünya!

Qanmaza gərdişin yağla bal kimi,

Qanana çətindi yaman, a dünya!

Səhv düşüb doğruyla yalanın yeri,

Yaxşılar qalıbdır pislərdən geri.

Uzunqulaq yeyir al çiçəkləri.

Gülə bərabərmi saman, a dünya?!

Uca dağlarını duman, çən gördüm,

Namərdləri baxıb, sevinən gördüm.

Bəzən mərdlərini əyilən gördüm,

Gəl, əymə mərdləri aman, a dünya!

Şair bəzən bir bənddə lakonik poetik detallarla oxucu xəyalında orijinal lövhələr canlandıra bilir. Onun bir sıra şeirlərində mürəkkəb psixoloji vəziyyətlər, anlar və duyğular, hisslər aləmi çox zərif və dəqiq ifadəsini, bədii həllini tapmışdır. O, bədii dilin estetik gözəlliyinə, emosionallığına məsuliyyətlə yanaşaraq, məzmuna uyğun forma rəngarəngliyindən səriştəylə istifadə etməyi bacarır. Esmiranın yaradıcılığında mənəvi-əxlaqi zənginliyin harmoniyası vardır.

Esmira Məmmədlinin təbiət mövzusunda yazdığı şeirləri öz poetik təravəti ilə könül oxşayır.

Bənövşə güləcək kolun dibindən,

Quşlar yuvasından çıxacaq yenə.

Göylər kövrələcək sevindiyindən,

Buludlar gözünü sıxacaq yenə:

- Torpaqdan, havadan yaz ətri gəlir.

Yenə canlanacaq anamız torpaq,

Çöllər bürünəcək çiçəyə, gülə.

Körpəcə budaqlar yarpaqlayacaq,

Güllər naz edəcək şeyda bülbülə,

Elə bil, hər yandan naz ətri gəlir.

Bacalardan çıxan tüstülərə bax,

Ruzi-bərəkətlə dolub teşt-tabaq.

Hər evdə bir şənlik, açıq, qaşqabaq,

Elimin, obamın öz ətri gəlir,

Torpaqdan, havadan yaz ətri gəlir.

Bu mənada o, daim inkişaf edən həm forma və məzmun əlvanlığı, həm də poetika baxımından təkmilləşən bir istedadın sahibidr.

Kitabda müəllifin uşaqlar üçün qələmə aldığı şeirlər də uğurludur.

Bəllidir ki, bədii sənətin gücü böyük ideyanın, dəyərli fikrin obrazlı təcəssümündə, səmimi və təravətli ehtivasındadır. Bu keyfiyyətlər qələm sahibindən bədii sözün məna çalarlarını, dilin incəliklərini duymağı, poetik obrazlar sistemində əsərin forma və məzmun vəhdətini yaratmağı, sənət qarşısında daim məsuliyyət hissini qorumağı tələb edir. Bütün bu məziyyətlər istedadlı şair Esmira Məmmədlinin yaradıcılığında öz əksini tapmışdır.

İstedadlı şairin bu şeirlər toplusunu onun ədəbi uğuru, yaradıcılıq nailiyyəti kimi səciyyələndirmək olar. Poeziya yolunda ona daha boyuk ugurlar diləyirəm!

Ədalət.-2019.-3 may.-S.8.